(Tekst zoals uitgesproken door Maarten Everling SP bij de bespreking van de begroting)
In juni spraken we over het bestuursakkoord. Onze grootste kritiek laat zich samenvatten in een zin: wat ons betreft worden er te weinig echte keuzes gemaakt. Hier en daar zagen we ze, en ik heb zelfs een paar complimenten uitgedeeld. Maar toch ontbrak wat ons betreft het een en ander. En dan nu de begroting, wat onder andere een uitwerking moet zijn voor het bestuursakkoord. Maar voorzitter, wederom moeten we constateren dat er op een aantal vlakken nog geen keuzes gemaakt worden. Die moeten namelijk nog komen! Bijvoorbeeld binnen het programma Bestuur & Veiligheid, en dan met name het stukje veiligheid. Of het programma cultuur, erfgoed, samenleving en sport. Er is nog invulling aan deze programma’s. Die komen nog. Wat is er gebeurd met de gevleugelde uitspraak ‘eerst beleid, dan geld’? Er staat wel dat het nog niet in de begroting opgenomen staat, maar even verderop staat doodleuk dat die middelen toch wel worden toegedeeld aan de programma’s.
Voorzitter. De begroting spreekt van een duurzame, concurrerende economie. De woorden “duurzame economie” komen vaker voor. Maar hoe moeten we dat zien? In de klassieke vorm: wat eigenlijk neer komt op een duurzame groei van economie? Oftewel: een oneindige groei.
Of gaan we naar een echt duurzame economie, waarbij we ons niet blindstaren op groei, groei en nog eens groei. Maar een economie waarin iedereen mee kan doen, waarin we gezond zijn, waarin we rekening houden met de grenzen van onze planeet? Een economie dat ten dienste staat van onze maatschappij, in plaats van andersom. En weet u, ik zie, met enige goede wil echt wel onderdelen van dat laatste terug in deze begroting. Er is aandacht voor circulariteit. In veel programma’s is er ook aandacht voor de grenzen van onze planeet. Maar toch elke keer weer de bijsmaak: de economie moet groeien. En wat wij zo jammer vinden, is dat juist in het programma economie zo weinig aandacht is voor de maatschappelijke opgaven. Is het immers niet zo dat alle bedrijvigheid die hier plaatsvindt in Brabant drijft op de samenleving? Zijn die bedrijven niet juist hier omdat er zoveel fantastische mensen wonen in onze mooie provincie?
Voorzitter. Een duurzame economie, houdt wat ons betreft meer in dan wat er in deze begroting naar voren komt. In onze bijdrage geven we een aantal suggesties mee die daar aan bij zouden kunnen dragen.
Duurzame economie
Neem even de eerste zin van programma economie: “Door de kracht van de Brabantse Economie te versterken en te benutten, werken we aan het oplossen van de maatschappelijke opgaven.” Daar zouden we direct meer kracht aan kunnen geven. In lopende economische aanpak en programma’s ligt de focus vooral op winstgevendheid, of concurrentiekracht. Dat is wat ons betreft jammer, want dat is niet de duurzaamheid die we zoeken. Laten we eens een verbinding leggen tussen programma cultuur, erfgoed, samenleving en sport en economie. In dat programma wordt een tweede ronde van Brabant Outcomes Fund aangekondigd, heel goed. Maar misschien nog beter: in een transitie naar een economie die niet productie en concurrentie voorop stelt, maar ecologische en sociale waarden, een echt duurzame economie, moet je juist die innovaties steunen die daar aan bijdragen. En die vindt je niet in de door efficiëntie en missie gedreven organisaties, maar aan de randen van onze economie. En het Brabant Outcomes Fund is als instrument daar uitermate voor geschikt. Wij stellen dan ook voor deze te betrekken bij het economisch beleid, en dus vanuit het programma economie mede te faciliteren en financieren. We dienen op dit punt nu nog geen motie of amendement in, maar we wachten eerst even de reactie van het college af op dit onderwerp.
En past vrijhandel nog bij een duurzame economie? Het klinkt allemaal leuk. Het klinkt: ‘vrij’. Maar is het ook goed voor een duurzame economie? In het geval van CETA kunnen we daar in ieder geval zo onze vraagtekens bij zetten. Dit verdrag zet allerlei regels rond milieu, voedselveiligheid, klimaat en dierenwelzijn onder zware druk. Zowel hier, als in Canada. Alles voor de vrijhandel. Om een paar voorbeelden te noemen: het gas in Waalwijk wordt gewonnen door Vermilion, een Canadees bedrijf. Volgens mij zijn er hier meerdere partijen die zeer kritisch zijn op de gaswinning in Waalwijk. En mocht er besloten worden de kraan dicht te draaien, kan Vermilion onder CETA een schadeclaim indienen. Ander voorbeeld: ons voedsel moet voldoen aan de beste normen en regels en wordt steeds duurzamer geproduceerd. Door het CETA-verdrag kunnen bijvoorbeeld Canadese kiloknallers het in Brabant, of Nederland geproduceerd voedsel uit de supermarkten verdringen. Met alle gevolgen van dien: minder gezond eten, slechter voor het milieu, slechter voor dierenwelzijn en bovendien ook slecht voor onze eigen boeren, zij worden uit onze supermarkten verdrongen, buitengewoon onwenselijk. Mede mogelijk gemaakt door, vrijhandel. Voorzitter, daar passen wij als SP voor. Daarom dienen wij dan ook deze motie in, samen met: Lokaal Brabant, Partij voor de Dieren en XXX. Nee, de provincie gaat niet over CETA. Maar het raakt wel ons belang en we kunnen wel ons belang in Den Haag verdedigen. Dat is dan ook onze oproep in de motie.
Ruimte
Een van de grote uitdagingen die voor ons staan is de invoering van de omgevingswet. De provincie is er volop mee bezig. Het een en ander is al vastgesteld. Maar voorzitter, zoals bekend, wordt het termijn van bezwaren veel korter. Daar tegenover staat in de aanloop naar nieuwe initiatieven, belanghebbenden eerder en meer betrokken worden. Tegen dat laatste hebben we in principe geen bezwaar. Waar we ons wel zorgen over maken – en dat hebben we vaker geuit – is dat in die trajecten vooraf er een groot risico is op kennisongelijkheid. De SP vindt dat de provincie een rol heeft om die ongelijkheid aan te pakken. Wij stellen voor dat het college dat ook gaat regelen. En ook dit draagt bij aan een echte duurzame economie: het maakt inwoners van Brabant weerbaarder, mondiger. Het versterkt de maatschappij.
Een andere zorg die we hierbij hebben is de verdozing van ons landschap. Enorme logistieke bedrijven schieten als paddenstoelen uit de grond. Dit vindt de SP onwenselijk. We moeten zuinig zijn op ons grondgebruik. Bovendien levert dit elke keer weer meer vrachtbewegingen met zich mee, met alle problemen die daar bij horen. Gaat de provincie voorkomen dat er nieuwe gronden ‘aangeboord’ worden voor deze logistieke dozen?
En als er toch nieuwe bedrijvigheid komt: we hebben een enorme opgave rondom de opwekking van duurzame energie. Veel te veel daken zijn nog leeg, maak er werk van om die vol te krijgen met zonnepanelen. Maar op zijn minst: zorg dat er geen nieuwe bedrijvigheid bij komt zonder zonnepanelen op het dak.
Milieu
Om even door te gaan op de grenzen van onze planeet. In de begroting viel ons op, dat het op zijn minst lijkt, dat er een einde komt aan programma’s voor onze bodem. Dat baart ons wel zorgen. Een goed bodemgebruik is gezien de opgaven die op ons afkomen, van levensbelang. Graag een reflectie hierop van het college. En betrek hier graag ook bij dat de activiteiten die op deze gronden plaatsvinden niet altijd matchen met de eigenschappen van de grond. Glastuinbouw op kleigrond is bijvoorbeeld doodzonde.
Jeugdzorg
U allen is de problematiek rondom de jeugdzorg alom bekend. We weten ook sinds vanochtend dat het kabinet maatregelen gaat nemen. Ook weten we dat de provincie niet meer over de jeugdzorg gaat. Maar dat betekent niet dat we onze ogen moeten sluiten voor deze problematiek. Op korte termijn spelen er nog steeds problemen. Wellicht kan de provincie op andere manieren hier een bijdrage aan leveren. Welke kansen zien GS? Wij zien er in ieder geval twee:
Wat gaat de provincie in haar toezichthoudende rol doen wanneer gemeenten negatieve begrotingen inleveren, als gevolg van de problemen in de jeugdzorg? We hebben een flinke pot middelen, de Essent-gelden. Nee, dat is niet structureel, maar we kunnen hiermee wellicht de pijn enigszins verlichten.Essent-gelden
En nu ik de Essent-gelden toch genoemd heb. Wat gaan we met deze flinke pot met geld doen? Er komt een moment, als het zo doorgaat, dat deze pot geld ons geld gaat kósten. Wij hebben eerder al geopperd dat dit geld terug naar de Brabanders moet. In cash, maar misschien ook op een andere manier: door te investeren in duurzame energie. In ieder geval zijn wij van mening dat wij als Staten binnen afzienbare tijd hier de discussie over moeten voeren.
Mobiliteit
Eerst even een opmerking vooraf: mobiliteit is nu verdeeld over 2, eigenlijk 3 programma’s, want verkeersveiligheid valt nu onder programma Bestuur en veiligheid. Zonder meteen te zeggen dat dit geen goede keus is, willen we wel meegeven dat we het zo wel lastig vinden om te vergelijken ten opzichte van voorgaande jaren.
Een andere vraag die we hebben zijn de grote bedragen die gereserveerd zijn voor een nieuw busstation in Eindhoven. Want, als je het adagium ‘eerst beleid, dan geld volgt’, dan missen wij echt nog de concrete plannen. Let wel: we zeggen niet dat er niets moet gebeuren in Eindhoven. De volgorde komt echter vreemd op ons over.
En dan de motorrijtuigenbelasting. Kijk, we wisten al dat het omhoog zou gaan. Acht jaar SP in het college en de belastingen stijgen niet, SP doet niet meer mee en… De SP is niet voor verhoging van de motorrijtuigenbelasting, slechts indexering, laat dat helder zijn. Maar: er lijkt een verschil te zitten tussen de hoogte van de verhoging in eerdere berichtgeving en dat wat hier in de begroting naar voren komt. Deze ruis vinden wij jammer. Kan GS dit verklaren en ons helderheid verschaffen hierover.
En dan de treinen. Goederenvervoer per trein is goed. Het draagt bij aan duurzame economie. Het is een stuk duurzamer dan vele vrachtwagens op de weg. Maar in een drukbevolkte provincie kan dat alléén, als de randvoorwaarden kloppen: Veiligheid op en rond spoor gewaarborgd, veiligheidsplannen en andere bouwkundige maatregelen in de gemeenten op orde, geen gelijkvloerse kruisingen, dus overwegen opheffen, optimale en tijdige maatregelen tegen overlast van geluid en trillingen. En je houden aan afspraken over het maximaal aantal toegestane treinen. Als je dit niet doet, creëer je verzet van omwonenden. Voorzitter, wij willen van GS horen hoe zij borgen dat aan deze randvoorwaarden voldaan wordt. Om even voorbeeld te noemen: op de lijn Zevenbergen-Oudenbosch-Roosendaal neemt het aantal bewegingen met gevaarlijke stoffen met 40.000 bewegingen toe. Ondanks herhaaldelijke verzoeken van de gemeente Moerdijk is er nog niets gebeurd aan de veiligheid van het spoor aldaar. Hoe gaat GS de gemeenten ondersteunen die daar tegenaan lopen?
SmartMobility. Of eigenlijk, SmartMobility in combinatie met wegwerkzaamheden. Wij waren in de veronderstelling dat wegwerkzaamheden gemeld werden bij de routeplanners. Klopt dit? Zo ja, dan gaat het wel eens mis. Recent bijvoorbeeld bij de wegwerkzaamheden in Oosterhout, maar dit was niet het enige voorval dat ons ter ore kwam. Kan GS dit verklaren?
Cultuur, leefbaarheid en sport
Een duurzame maatschappij hebben cultuur, leefbaarheid en sport een belangrijke rol. Zoals eerder gezegd: sociale waarden voorop. Ik heb daar al eerder naar verwezen.
En dan maken we ons toch wel zorgen, voorzitter. We zien dat juist deze onderdelen steeds verder uitgekleed worden. Wij maken zo ons grote zorgen over de toegankelijkheid van cultuur, en dan hebben we het over de fysieke toegankelijkheid en de betaalbaarheid. Hoe zorgt GS ervoor dat dit niet in het gedrang komt?
Een andere die wij in dit kader specifiek willen benoemen is sport. Er wordt fors minder geld aan uitgegeven. Dat vinden we jammer. De SP hecht grote waarde aan de toegankelijkheid en bereikbaarheid van breedte- en gehandicaptensport.
Monumentenwacht Noord Brabant heeft alle fracties een brief gestuurd waarin zij hun zorgen uiten over de lage indexatie van hun exploitatiesubsidie. De Provincie gaat deze met 1.28% indexeren, terwijl de inflatie dit jaar ongeveer 2.7% is. Daar zit wel behoorlijk wat lucht tussen, lijkt ons. De SP vraagt wat college waarom ze voor een lager percentage kiezen dan de inflatie? Wat betekent het als de indexatiepercentage wordt verhoogd?
Ook willen wij weten of dit probleem ook bij andere gesubsidieerde organisaties zich voor gaan doen. Graag een reactie hierop vanuit het college.
Financiën
Wij willen ook nog een paar opmerkingen plaatsen over de financiën van de provincie. Misschien kunnen we daar ook een verduurzamingsslag maken.
Voor complexe, niet elk jaar terugkerende onderwerpen is soms externe expertise nodig. Maar dat is duur. En als je dat vervolgens allemaal op gaat tellen, gaat dat om een boel geld. Te veel geld, wat de SP betreft. Wellicht is het een onderzoek waard om te kijken of dit soort expertise – en ik noem maar een voorbeeld: rond OV-aanbestedingen – in IPO verband in te huren, waar provincies vervolgens gebruik van kunnen maken. Hoe staat GS hier tegenover?
En dan een punt wat we elk jaar noemen. Wij vinden dat bijvoorbeeld de mensen van de catering écht bij de provincie horen, bij ons horen. Zij zouden daarom dan ook bij óns in dienst moeten zijn. Wij weten hoe GS hier tot nu toe in staat. Wij hebben niet de illusie dat GS nu ineens van mening is dat zij nu wél bij de provincie in dienst worden genomen. Maar, om ze misschien toch nog nét iets meer in onze arme te sluiten: binnenkort wordt er een sinterklaasfeest gehouden. Bij ons komen echter geluiden binnen dat personeel dat via aanbestedingen hier werkt, zoals de mensen van de catering, daar niet naartoe kunnen. Dat lijkt ons niet gastvrij, daarom bij dezen per motie de oproep om ook hen in de gelegenheid te stellen om ook deel te kunnen nemen aan het sinterklaasfeest.
Afsluiting
Voorzitter, ik kan nog veel meer thema’s noemen. Maar de spreektijd is eindig. Niet alles kan, ik moest keuzes maken. Een ding, wat hier toch wel boven de markt hangt, wil toch nog wel noemen.
Bestuursakkoord
En dit is misschien wel iets onorthodox. In mijn inbreng heb ik het tot nu toe het bewust NIET gehad over stikstof of landbouw. De begroting gaat over veel meer dan dat. Maar wat wij ons als SP nu wel afvroegen na al het rumoer: staat het bestuursakkoord nog wel overeind? Onze kritiek bij de behandeling daarvan is dat er nog veel openeindjes in zitten. Maar we hebben ook onze complimenten en waardering uitgesproken voor de heldere zaken die er wél in stonden. Maar juist die lijken nu weer ter discussie te staan. De begroting, en zo wordt het in de begroting zelf ook gesteld, is onder andere een uitwerking van het bestuursakkoord. Maar staat die basis nog wel overeind? Voorzitter, om dat te peilen dienen we een een motie in. En voorzitter, daar doe ik meteen een voorstel van orde bij: om deze motie bij de stemmingen als eerste te behandelen. Voor de amendementen en voor het voorstel. Als er geen draagvlak meer is voor het bestuursakkoord, is die er naar ons idee de facto ook niet voor de begroting.