Op dinsdag 22 januari 2019, leidde Wayne Wilson de raadsvergadering in, door te spreken over artikel 131 van de grondwet.
Hieronder kunt u zijn beschouwing teruglezen.
Goedenavond voorzitter, leden van de raad en belangstellenden,
Vanavond is het aan mij, Wayne Wilson, om als raadslid van Houten Anders! wat dieper in te gaan op een artikel uit de grondwet.
Ik heb gekozen voor een artikel dat nu zeer actueel is, want binnenkort wordt Houten anders.
We staan aan de vooravond van een belangrijke verandering voor Houten, een verandering waar wij niet voor hebben gekozen, maar die ons wel voor een keuze stelt. Met het vertrek van Wouter de Jong als Burgervader van onze gemeente zijn wij op zoek naar een waardig opvolger om Houten naar een goede toekomst te leiden.
Artikel 131 van de Grondwet houdt zich bezig met de benoeming van de burgemeester.
Het is een veelbesproken wet met een grote hoeveelheid pogingen tot wijziging, waarvan de eerste zelfs zover terug als 1922 dateert.
Sinds 17 februari 1983 luidde de tekst van artikel 131 als volgt:
De commissaris van de Koning en de burgemeester worden bij koninklijk besluit benoemd.
De burgemeester werd door de regering benoemd.
Dat gebeurde op voordracht van de minister van Binnenlandse Zaken na een aanbeveling van de gemeenteraad. De minister kon de aanbeveling voor benoeming alleen om zwaarwegende redenen weigeren, maar in de praktijk gebeurde dat vrijwel nooit.
Met enige regelmaat stond deze zogeheten ‘kroonbenoeming’ ter discussie en gingen er stemmen op om de burgemeester door de burgers te laten kiezen. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn ‘de democratische legitimatie’ en ‘een beoogde sterkere positie van de burgemeester’.
Tegenstanders vinden echter dat de burgemeester boven de partijen moet staan en dat hij daar beter toe in staat is als hij benoemd blijft door de Kroon. Wetsvoorstellen tot wijziging uit 2002 en 2005 haalden het eerder niet.
Op 20 november 2018 heeft de Eerste Kamer vóór gestemd op het initiatiefwetsvoorstel-Jetten (D66) om de benoeming van de burgemeester uit de Grondwet te halen. Per 21 december jongstleden leest artikel 131:
De commissaris van de Koning en de burgemeester worden aangesteld, geschorst en ontslagen op een bij de wet te bepalen wijze. Krachtens de wet kunnen nadere regels worden gesteld over de daarbij te volgen procedures.
Oftewel, de wet regelt hoe de commissarissen van de Koning en de burgemeesters van de gemeenten benoemd worden.
De burgemeester wordt nog wel bij Koninklijk Besluit benoemd. De benoemingswijze van de burgemeester wordt immers in artikel 61 van de gemeentewet geregeld. De aanpassing van de grondwet maakt het echter wel makkelijker om deze procedure te wijzigen.
Dit maakt de weg vrij voor een eventuele invoering van de gekozen burgemeester. ‘Een eventuele invoering’, want nu is het aan de wetgever, de Tweede en Eerste Kamer, die moet bepalen hoe ze de benoeming in de toekomst willen vormgeven en of ze dus een gekozen burgemeester willen invoeren.
Wat is nu eigenlijk een gekozen burgemeester?
Er bestaan twee varianten: een door de kiezers gekozen burgemeester, een door de gemeenteraad gekozen burgemeester.
Ook daarbinnen bestaan varianten. Moet de burgemeester bijvoorbeeld worden gekozen uit de gemeenteraad? Of mag een buitenstaander zich óók kandidaat stellen?
De huidige praktijk is dat na openstelling van een vacature, belangstellenden hun sollicitatie richtten aan de commissaris van de Koning. Vervolgens voert een vertrouwenscommissie van de gemeenteraad sollicitatiegesprekken. De gemeenteraad draagt twee kandidaten voor aan de minister van Binnenlandse Zaken, die in principe de voordracht volgt – na een advies van de commissaris van de Koning. De minister kan de aanbeveling voor benoeming alleen om zwaarwegende redenen weigeren. Dit aanbevelingsrecht staat sinds 2001 in de Gemeentewet.
Hoewel formeel nog niet het geval, kiest materieel gezien de gemeenteraad nu de burgemeester. Nu er volgens de grondwet geen sprake meer is van een kroonbenoeming kan de discussie beginnen op welke manier en welke variant de burgemeestersbenoeming of -verkiezing dan – buiten de Grondwet om – in de wet geregeld gaat worden. Aangezien dit nog niet is vastgelegd hebben wij hier in Houten dus ook nog geen andere procedure om te volgen dan die ik zojuist heb genoemd.
Wat is nu eigenlijk het voordeel van een gekozen burgemeester?
Het belangrijkste voordeel van een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester is dat de kiezers de kans krijgen om hun eigen burgemeester te kiezen, die daardoor ook kan rekenen op draagvlak onder de bevolking. Ze hebben hem of haar immers zelf gekozen. Hierdoor zullen de burgers hun bestuurder ook beter kunnen aanspreken op het te voeren en gevoerde beleid en de uitvoering daarvan.
Er kleven echter ook nadelen aan een gekozen burgemeester. Een risico kan zijn dat er gemeenten zullen zijn waar burgemeester en gemeenteraad niet goed met elkaar kunnen samenwerken, terwijl ze wel voor vier jaar aan elkaar vastzitten. Ook wordt wel eens als nadeel genoemd dat de kiezers wellicht incapabele of populistische mensen kiezen en/of mensen die toevallig al grote bekendheid genieten, bijvoorbeeld als artiest of als sporter.
Om de keuze van de nieuwe burgemeester van Houten helemaal bij de burgers neer te leggen, daar zijn we nog niet klaar voor. Echter, vinden we hun inbreng zeer zeker van groot belang. We hebben daarom de inwoners naar hun mening gevraagd. Aan de hand van een aantal stellingen konden de bewoners aangeven wat zij belangrijk vonden in een nieuwe burgemeester. Deze meningen zullen zwaar meewegen om een goede keuze te maken die leidt tot de benoeming van de meest geschikte kandidaat.
Kortom, artikel 131 of niet, aan ons de uitdaging om samen de juiste keuze te maken! – EINDE
.png)