De grote problemen met de manier waarop energie geregeld is in onze maatschappij werden in 2022 op een pijnlijke manier duidelijk. Mensen kregen enorme rekeningen voor het gas dat zij nodig hadden om hun eten te koken en hun huis te verwarmen. Misschien wel het meest schrijnende: de mensen onderaan de economische ladder kregen het daarbij het zwaarste te verduren. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Probleem 1: de schommelende prijzen.
De pijnlijke waarheid is dat deze energiecrisis er al langer aan zat te komen. De oorzaken zitten diepgeworteld in hoe wij onze maatschappij ingericht hebben. Om dit in de toekomst te voorkomen moeten we dan ook ver terugkijken. Sinds de industriële revolutie is onze maatschappij afhankelijk van het verbranden van fossiele brandstoffen om de hoge levensstandaard waar wij nu van genieten te bieden. Eerst was dit kool, later olie en recent steeds vaker aardgas. De afgelopen decennia heeft de wereldeconomie een ongekend globaal karakter aangenomen en door de industrialisatie van andere delen van de wereld is ook de import en export van kool, olie en aardgas een wereldmarkt geworden. Daar zit nou precies het probleem. Het is een markt, en op een markt is iedereen bezig met geld verdienen. Nederland (samen met veel andere landen) heeft deze markt met open armen ontvangen. Er zijn grote multinationale bedrijven ontstaan die de “productie” van deze grondstoffen beheren om ze vervolgens op deze internationale markt verkopen. Maar wat gebeurt er op een markt als er meer vraag is dan aanbod? Dan schiet de prijs omhoog. Maar gezien de essentiële aard van deze grondstoffen in onze maatschappij kan de vraag bijna niet afnemen, waardoor de prijs alleen maar kan stijgen.
Dit is nu het fundamentele probleem met de energiemarkt. Er zijn landen die grote hoeveelheden energie exporteren en andere landen die grote hoeveelheden importeren. Wat we in 2022 zagen was dat één grote exporteur wegviel en de prijs wereldwijd omhoogschoot. Het meest zure was nog wel dat burgers in landen die zelf ook exporteren, net zo veel last hadden van de gestegen prijzen als de burgers in landen die energie importeren. Hoe kan dat? Dit is waar de multinationale bedrijven tevoorschijn komen.
Deze multinationale bedrijven kan het gestolen worden of olie gebruikt wordt om een ziekenhuis in Amsterdam te laten draaien of het privévliegtuig van Jeff Bezos te laten vliegen. Wat zij belangrijk vinden is wie het meeste geld biedt.
Mijn grote angst is dat dit probleem zal blijven bestaan zolang de multinationale bedrijven de touwtjes in handen hebben. Er zijn op het moment grootse plannen om windmolenparken te bouwen op de Noordzee. Vervolgens wordt de energie die door deze windmolens gewonnen wordt opgeslagen in de vorm van waterstof, om vervolgens via leidingen naar Nederland gepompt en gebruikt te worden. Dat klinkt als een goed plan om de rol van fossiele brandstof te verkleinen dan wel te vervangen. Dit systeem is echter net zo gevoelig voor de gigantische prijsstijgingen als waar ons huidige systeem last van heeft. Naarmate de wereldeconomie meer waterstof gaat produceren en gebruiken, zal er een internationale markt voor ontstaan waar landen waterstof exporteren en importeren. Want wat gebeurt er als er politieke instabiliteit is in een land dat grote hoeveelheden waterstof exporteert? Waarom zou Shell waterstof die op de Noordzee gemaakt wordt verkopen aan een Nederlandse burger, als ze meer geld kunnen verdienen door een mammoettanker met die waterstof te vullen en die vervolgens naar de andere kant van de wereld te varen?
Vanwege de rol die energie speelt in onze maatschappij heeft (bijna) iedereen in de wereld het constant nodig. En omdat het een wereldwijde markt is, schieten de prijzen omhoog zodra er een exporteur weg valt. Zelfs voor burgers van landen die zelf exporteren. De enige manier om deze enorme prijsschommelingen tegen te gaan is om onze energie weer van de markt af te halen. Shell heeft er dan geen bezwaar tegen om in Nederland geproduceerde energie naar de andere kant van de wereld te verschepen, terwijl mensen in Nederland doodvriezen. Een regering die de levenskosten van het hele land door het dak laat gaan omdat ze energie voor meer geld kunnen verkopen elders op de wereld, heeft heel wat uit te leggen de volgende verkiezing.
Probleem 2. Het neo-feodalistische energiesysteem.
Uw weet het vast nog wel van de geschiedenisles van vroeger: het feodalisme. Voor wie het alweer even geleden is een (hele) korte omschrijving. In de middeleeuwen werkte bijna iedereen als boer op het land. Dit was nodig om ervoor te zorgen dat iedereen genoeg te eten had. Echter: bijna geen enkele boer bezat daadwerkelijk het land waar hij op werkte. Het land was het bezit van grote landheren. Deze landheren lieten de burgers op hun land werken en in ruil daarvoor kregen de landheren een deel van de oogst. Aangezien de landheren deze “deal” met grote aantallen boeren hadden gesloten hoefden zij nooit te werken voor hun eten, puur omdat zij de grond bezaten.
Allemaal leuk en aardig, maar dat was duizend jaar geleden. Wat heeft dit te maken met ons energiesysteem? Ik durf te beweren dat energie in onze moderne maatschappij een essentiële grondstof is geworden waar wij niet zonder kunnen. Het idee van de energietransitie is dat steeds meer energie geproduceerd wordt uit hernieuwbare bronnen, voornamelijk windmolens en zonnepanelen. Zonnepanelen en windmolens zijn vanuit een technisch perspectief erg mooi. Als ze er eenmaal zijn genereren ze stroom zonder dat iemand er iets voor hoeft te doen. Maar als niemand er iets voor hoeft te doen dan is het enige waar men voor betaalt als men deze stroom koopt: het bezit van deze zonnepanelen en windmolens.
Nu zien we dat er in het Nederlandse energiesysteem veel grote zonneweiden en windmolenparken gebouwd worden door grote investeerders. Hierdoor krijgen we wederom een maatschappij waar we voor een essentiële grondstof permanent moeten betalen aan een kleine groep mensen, puur omdat zij iets bezitten. Iets wat in zekere zin wel heel veel lijkt op het oude feodalistische systeem van vroeger. Om het extra zuur te maken worden deze zonneweiden en windmolenparken aangelegd met gigantische subsidies. Dus ons gemeenschappelijk belastinggeld wordt gebruikt om windmolenparken te bouwen. Vervolgens moeten we allemaal ook nog eens betalen voor de energie die eruit komt. Daarmee worden ook nu de mensen onderaan de economische ladder weer het zwaarst getroffen, terwijl het geld in de zakken van de eigenaren verdwijnt….
Hessel Kuiken
