Poliflw

Voorzitter, om te beginnen met het onderwijs.

Mijn liefde voor het onderwijs begon toen ik zelf voor de klas stond als gastdocent cultuur. Het ontwikkelde zich verder tijdens mijn jaren bij het ministerie van Onderwijs en kwam tot wasdom toen ik mij hiervoor inzette als fractievoorzitter in Amsterdam.

Maar uit de gisteren verschenen Staat van het Onderwijs blijkt dat het slecht gesteld is met de kwaliteit. Ondanks het harde werk van leerlingen, leraren en schoolleiders. Maar liefst 1 op de 5 scholen wordt beoordeeld met een onvoldoende of zeer zwak. Een derde van de leerlingen kan niet goed lezen. En te vaak worden klassen naar huis gestuurd omdat er geen leraar is.

Een kantelpunt, dat vraagt om investeringen, ook door een toekomstig kabinet. Investeren in onderwijs, is immers investeren in Nederland. Maar er is meer nodig dan dat. Want om met de filosofe Martha Nussbaum te spreken, mag het onderwijs niet alleen dienen om economische burgers te produceren. Niet voor de winst. We moeten een breder perspectief omarmen, door meer aandacht voor de geesteswetenschappen, literatuur, cultuur en gezonde schoollunches in het onderwijs. Dit draagt niet alleen bij aan de intellectuele ontwikkeling en leesvaardigheid, maar ook aan de vorming van kritisch denkende en empathische mensen.

Anders gezegd: op school moet je niet iets, maar iemand worden. En om dat te bereiken moeten we beter luisteren naar leraren, ook als volwassenen. We moeten naast leraren staan en hende ruimte geven, zodat zij kinderen de beste kansen geven op een mooie toekomst.

Bijna 25% van de 15-jarigen is momenteel 'functioneel analfabeet': deze groep kan niet goed genoeg lezen om mee te doen met onze samenleving. Het is een situatie die je misschien niet in Nederland anno 2023 zou verwachten, maar toch is dit de pijnlijke realiteit. Samen met een groeiend lerarentekort, afnemende leerprestaties, grote ongelijkheid tussen scholen en torenhoge werkdruk vormt dit helaas een terecht beeld van decennialang neoliberaal onderwijsbeleid. Uit onderzoek van het Onderwijsblad van de Algemene Onderwijsbond (AOb) bleek deze week dat docenten steeds vaker onder druk worden gezet om cijfers van leerlingen op te hogen. Een logisch gevolg van dit beleid. Want als het onderwijs vermarkt, worden leerlingen steeds meer klant. Vandaag is het de Dag van de Leraar. Zullen we dan de leraar eindelijk weer de zeggenschap teruggeven over ons onderwijs?

Want de teruglopende resultaten in het onderwijs zijn geen natuurverschijnsel. Door de invoering van de zogenaamde lumpsumfinanciering – respectievelijk in 1995 in het voortgezet onderwijs, in 2006 in het basisonderwijs – heeft de overheid zichzelf op afstand geplaatst en een voorheen publieke basisvoorziening feitelijk geprivatiseerd. Dit paste geheel in de neoliberale agenda die Nederland vanaf de jaren '90 in haar greep kreeg. Sindsdien gaf het ministerie van onderwijs schoolbesturen een zak geld die zij op hun beurt naar eigen inzicht kunnen besteden. De overheid had nu bijna niets meer te zeggen en de democratische controle op dit belastinggeld verdween uit beeld, maar de gevolgen van deze financiering zijn inmiddels duidelijk: de onderwijskwaliteit holt achteruit, de leerprestaties dalen in rap tempo, er ontstaat een enorme bureaucratie die een groot gedeelte van de lumpsum opslokt, er wordt bezuinigd op lerarensalarissen en miljarden aan onderwijsgeld komen niet terecht in het klaslokaal, maar als financiële reserve bij commerciële banken. Kortom: leerlingen en leraren zijn de dupe van een pervers financieringssysteem.

Toch gaat er meer geld naar onderwijs dan ooit tevoren. In de afgelopen 25 jaar is de begroting van het ministerie van onderwijs bijna verdrievoudigd. Waar is al dat geld heengegaan? De Algemene Rekenkamer heeft meermaals aangegeven dat niet duidelijk is waaraan dit geld wordt besteed. Wat we in ieder geval wel weten: de klassen zijn niet kleiner geworden, de lerarensalarissen blijven achter, de werkdruk blijft torenhoog en de leerprestaties blijven dalen. Tegelijkertijd zien we dat er hele netwerken van commerciële organisaties opkomen die een behoorlijk slaatje slaan uit deze situatie en zichzelf, vaak met publiek geld, weten te verrijken. Denk hierbij aan de explosie van uitzendbureaus, onderwijsadviseurs, marketeers en bijlesinstituten die goed voor zichzelf weten te zorgen, maar ondertussen het onderwijs verschralen, het beroep van leraar uithollen en de ongelijkheid tussen leerlingen vergroten.

Dit alles is geen toeval, maar het resultaat van decennialang nalatig onderwijsbeleid. Het is dan ook tijd voor stevige keuzes. De lumpsum is de bijl aan de wortel van goed onderwijs en moet worden afgeschaft. Zo stoppen we de marktwerking in het onderwijs waarbij er concurrentie om leerlingen plaatsvindt, de leraar wordt gezien als een kostenpost en schaalvergroting een verdienmodel is. In plaats daarvan maken we de overheid weer direct verantwoordelijk voor het onderwijs, de schoolgebouwen en de lerarensalarissen, zodat de schoolbesturen terug kunnen gaan naar de menselijke maat en hun primaire taak: het verzorgen van kwalitatief goed onderwijs dat past bij Nederland anno 2023. Want, zoals Aristoteles al zei: "Onderwijs is een versiering in welvaart en een toevluchtsoord in tegenspoed."

Lilian Marijnissen, fractievoorzitter Tweede Kamer SP

Noud Roelen, docent filosofie & maatschappijleer MHV Pantarijn

“Limburg is altijd al een hele actieve provincie geweest, met veel investeringen en betrokkenheid bij grote projecten. De komende jaren hebben we minder geld te besteden. Hierdoor wordt er nu te veel geaarzeld. Zaken worden snel weggewuifd naar het Rijk of de gemeente, terwijl het voor de Limburgers toch echt allemaal maar één overheid is. Ik vind dat de provincie zich moet buigen over de grote vraagstukken. De verduurzaming van Chemelot, toekomstperspectief voor boeren én gezonde natuur, opvang van vluchtelingen en de woningnood.

Als we nu niet die verantwoordelijkheid pakken voor de grote problemen van onze tijd, kun je de provincie net zo goed opheffen. Er wordt al snel gezegd dat er ergens geen geld voor is, maar dit gaat om keuzes maken. Niet die 80 miljoen in een vliegveld steken, bijvoorbeeld. Wel volle bak lopen voor de Einstein Telescoop in Limburg. Limburg moet lef tonen, ergens voor gaan en ergens voor staan.” Een doorn in het oog voor Jenneskens is de gedachte dat de provincie zich moet beperken tot haar kerntaken. “We hebben het in de politiek zo vaak alleen over de begroting, maar dat is niet het enige kapitaal waar we op moeten passen. We moeten ook investeren in onze natuur, in onze cultuur, het sociale weefsel van verenigingen dat mensen bindt. Het stoort me dat dat vaak wordt weggezet als een luxe terwijl dat zó wezenlijk is. We weten dat investeringen in cultuur bijdragen aan een sterk vestigingsklimaat, we weten dat sport en natuur bijdragen aan de volksgezondheid en we zijn de minst gezonde provincie van Nederland. Dan moet je als provincie júist investeren, Limburgers samenbrengen, je rol pakken en actie ondernemen. Mijn Limburg durft, heeft lef en ambitie. We willen iets? Dan gaan we ervoor!”

Sinds 1900 kent Nederland de leerplichtwet. Deze wet verplicht kinderen tot 18 jaar zonder startkwalificatie tot het volgen van onderwijs op school. Dit werkt als een aan/uit knop: je volgt alles, of niets. Voor een groeiende groep kinderen zorgt deze wet voor problemen. Ze zijn bijvoorbeeld langdurig ziek, kampen met een angststoornis of lopen vast door hun hoogbegaafdheid.

Scholen hebben te weinig ruimte voor het bieden van maatwerk aan deze kinderen. Ze komen thuis te zitten waardoor ouders het risico lopen op hoge boetes. Dit dwingt ze tot het aanvragen van een vrijstelling van de leerplicht. Als die vrijstelling er eenmaal is, draagt geen enkele partij meer verantwoordelijkheid voor het bieden van onderwijs aan het kind. Dat betekent in feite dat we kinderen opgeven. Al het perspectief verdwijnt.

Dat doet veel met kinderen. Ik heb de verhalen gehoord. Het is alsof we de tijd voor deze kinderen stilzetten. Hun ontwikkeling stopt, het zelfvertrouwen daalt, ze missen hun leraar en klasgenoten en zitten hele dagen thuis zonder dat ze geprikkeld worden om zichzelf te ontplooien. Wanneer een kind geen onderwijs kan volgen, zorgt dat voor veel frustratie en verdriet. Ouders voelen zich machteloos.

Scholen die weigeren om les te geven in seksuele diversiteit en LHBTI-voorlichting moeten op een zwarte lijst komen te staan. Dat voorstel doet SP-Kamerlid Jasper van Dijk in de Pride Week. Van Dijk: 'Al jaren weigert circa 15 procent van de scholen om les te geven in seksuele diversiteit. 1 op de 5 orthodoxe scholen wijst zelfs het homohuwelijk af. Dat is in strijd met de regels en bovendien uiterst pijnlijk voor LHBTI-leerlingen. Als een school homoseksualiteit afwijst, zullen LHBTI-leerlingen wel drie keer nadenken voordat ze uit de kast komen, dat is onacceptabel.'

Al in 2012 werd afgesproken dat scholen les moeten geven in seksuele diversiteit. Het grootste deel van de scholen voldoet daaraan, maar er is een groep scholen die met name vanuit religieuze overwegingen blijft weigeren. Van Dijk dringt al jaren aan op maatregelen, maar die blijven uit. Minister Van Engelshoven durft het blijkbaar niet aan om deze scholen op het matje te roepen. De Inspectie heeft nog nooit werkelijk ingegrepen, het blijft bij pappen en nathouden. Van Dijk: 'Die tijd is nu voorbij. Ik wil dat scholen het gaan voelen als ze zich niet aan de regels houden. Om te beginnen met een zwarte lijst, maar indien nodig ook met financiële sancties.'

Vandaag stemde de Eerste Kamer in met een initiatiefwet van SP-Kamerlid Peter Kwint en GroenLinkser Lisa Westerveld, waarmee een einde wordt gemaakt aan uitsluiting van kinderen waarvan de ouders de ouderbijdrage niet kunnen betalen. Hiermee komt een einde aan decennia van thuisblijven bij schoolreisjes en het niet kunnen bijwonen van bijvoorbeeld kerstvieringen.

De overgrote meerderheid van de Senaat schaarde zich achter dit voorstel. Alleen de VVD stemde tegen. Kwint: 'Dit is een ontzettend bijzonder moment. Al sinds 1995 strijdt de SP tegen deze ontzettend pijnlijke vorm van uitsluiting, die kinderen in het hart raakt. Nooit meer mogen kinderen alleen achter blijven terwijl de rest van de klas iets leuks gaat doen.'

Kinderen waarvan de ouders de ouderbijdrage niet konden betalen waren tot nu toe afhankelijk van onder meer gemeentelijke regelingen en stichtingen, maar die zijn niet overal actief. 'Tussen de 10 en 20% van de scholen sluit nog altijd kinderen buiten wanneer hun ouders de ouderbijdrage niet meer betalen. Die kinderen moeten op school rekensommen maken in plaats van op schoolreis. Bovendien ziet de hele klas dat je ouders het niet konden betalen. Aan dat gevoel van vernedering komt nu een einde ', aldus Peter Kwint.

De fusietoets in het onderwijs blijft. De wet van minister Slob om hem af te schaffen, werd dinsdag door de Eerste Kamer verworpen. SP-senator Bastiaan van Apeldoorn is verheugd over het behoud van de toets. ‘Daarmee voorkomen we ongewenste schaalvergroting in het onderwijs, en blijft de menselijke maat behouden.’

De fusietoets werd ooit op initiatief van de SP ingevoerd om doorgeslagen schaalvergroting in het onderwijs tegen te gaan. Van Apeldoorn: ‘Wat de SP betreft is dat nog steeds nodig, en volgens een meerderheid van de Eerste Kamer gelukkig ook. Volgens het kabinet is de toets een probleem voor scholen in krimpregio’s, maar dat kan de regering oplossen zonder het kind met het badwater weg te gooien. Ik verwacht nu dan ook dat minister Slob met ander plan komt.’

You must have JavaScript enabled to use this form.

Ja, ik wil op de hoogte blijven van belangrijk nieuws en acties van de SP en Lilian Marijnissen.

‘Het afschaffen van de fusietoets in het basis- en voortgezet onderwijs is onverstandig omdat het de deur openzet naar nog meer schaalvergroting in het onderwijs. Daardoor dreigt de menselijke maat verder verloren te gaan’, aldus SP-senator Bastiaan van Apeldoorn. Op 9 juni debatteerde de Eerste Kamer over de plannen van minister Slob om de fusietoets, ooit in het leven geroepen om te voorkomen dat schaalvergroting in het onderwijs doorslaat, af te schaffen.

Van Apeldoorn: ‘Met schaalvergroting in het onderwijs is er het reële risico dat de menselijke maat verloren gaat. Het bestuur komt op steeds meer afstand te staan van de werkvloer, van de klas waar het gebeurt. En hiermee wordt ook de zeggenschap van die werkvloer ondermijnd’. Het standpunt van de SP wordt onder ander gesteund door de Algemene Onderwijsbod (AOB), die eveneens stelt dat met aschaffing de menselijk maat niet langer geborgd kan worden. Een eerdere evaluatie van de bestaande wet door Commissie FusieToets Onderwijs (CFTO), die de fusietoest moest uitvoeren, liet zien dat  kleine scholen of schoolbesturen zich vaak laten opslokken door een grotere partner. Daarbij wordt door een domino-effect uiteindelijk de kleinschaligheid van het onderwijs in gevaar gebracht. De CFTO pleitte daarom juist voor een aanscherping in plaats van een afschaffing van de fusietoets

Als je de fusietoets nu afschaft verruim je de mogelijkheden tot schaalvergroting.

Waarom wil de regering dit er dan toch doordrukken? Van Apeldoorn: ‘Het eenvoudigste antwoord is dat het in het VVD-verkiezingsprogramma stond – vermoedelijk nadat de VVD-signalen had ontvangen van enkele schoolbesturen dat men die toets maar lastig vond – en dat het vervolgens, zoals zo veel VVD-punten, tot regeringsbeleid is geworden. Inhoudelijk is de rechtvaardiging van dit kabinet voornamelijk dat deze fusietoets scholen in krimpregio’s in de weg zit, scholen voor wie samenwerking soms noodzakelijk zou zijn om te kunnen overleven’. Maar volgens Van Apeldoorn kunnen de problemen in  de krimpregio’s ook prima opgelost worden zonder de fusietoets af te schaffen.

De SP-fractie pleit voor een aanpassing, niet voor de afschaffing van de fusietoets. Van Apeldoorn: ‘Eén ding is zeker, als je de toets nu afschaft verruim je de mogelijkheden tot schaalvergroting en sta je landelijk met lege handen als dit toch tot een verlies aan menselijke maat blijkt te leiden’. Volgens de SP-senator zit niemand zit te wachten op nog meer megascholen en megabesturen. De stemming is volgende week en het zou wel eens spannend kunnen gaan worden.

You must have JavaScript enabled to use this form.

Ja, ik wil op de hoogte blijven van belangrijk nieuws en acties van de SP en Lilian Marijnissen.