Een congres van Democraten is niet compleet
zonder principiële strijd over ons staatsbestel.
Aan de interruptiemicrofoon ging het er onder de Jonge Democraten soms stevig aan toe. Van een afstandje aangemoedigd door hun nieuwe beschermheer en aarts-Republikein Alexander Pechtold, Als vicepremier, als dienaar van die Kroon, heb ik de discussies over het wel en wee van het koningschap met interesse aangehoord.
Ik wilde dus de draad maar oppakken
waar jullie die hebben laten liggen.
En mijn verhaal beginnen met mijn meest recente bron van inspiratie: ‘Kings of War’,
een zinderend theaterstuk gebaseerd op drie koningsdrama’s van Shakespeare.
Drie soorten leiderschap in tijden van oorlog en crisis
liggen op het Amsterdamse toneel onder een vergrootglas, door een recensent als volgt getypeerd:
een weldoordachte en gedreven koning, een gevoelige ziel én een mismaakte boosaard. De vier uren vlogen voorbij.Ik zat daar, in de veilige omgeving van de schouwburg in Amsterdam, wetend dat wat werd verbeeld over het verleden ook de realiteit is van ons continent vandaag: aanvallers en aangevallenen, wikkend en wegend, beschermend en bezwijkend.
Met mensen als voornaamste slachtoffer van machtswellust, agressie, zwakte en verdeeldheid.
De internationale rechtsorde, zoals wij die kenden,
staat onder hoogspanning.
De Russische illegale invasie van Oekraïne
is daarvan het meest schrijnende voorbeeld.
Ook in andere delen van de wereld
zien autocratische leiders zich bevestigd,
met toevlucht tot geweld, conflict of repressie.
Voor Europeanen is de tijd van ‘nooit meer oorlog’ voorbij.
Mensen sterven op dit moment op het strijdveld,
drie landen verderop, voor de vrijheid en democratie
die wij na drie generaties voor lief zijn gaan nemen.
President Zelensky,
de leider van het land dat het grootste conflict op ons continent meemaakt sinds de Tweede Wereldoorlog, vroeg ons op 4 mei ook de Oekraïense oorlogsslachtoffers te herdenken.
„Mannen, vrouwen, kinderen,” zei hij,
“die nog hadden geleefd als er geen oorlog was.” [EINDE CITAAT]
Ik heb daar gehoor aan gegeven.
Ik heb gedacht aan de oorlogsslachtoffers die het hoogste offer hebben gebracht. Ik heb ook gedacht aan de 196 Nederlanders die in 2014 werden neergeschoten boven Oekraïne.
Én ik heb gedacht aan de Oekraïeners die nu het hoogste offer brengen voor de vrijheid van heel Europa.
En daarom zeg ik u, congres: zolang wij regeren, zolang wij mogen beslissen, zal Nederland Oekraïne op alle fronten steunen:van wapens tot noodhulp, van wederopbouw tot het pad naar het lidmaatschap van de Europese Unie!
Democraten,
Vrede, vrijheid en gerechtigheid:
die waarden zijn universeel. Alle mensen op de wereld streven het na. We gunnen het iedereen, zoals we het onszelf gunnen. Wie vrede en vrijheid wil waarborgen
zal altijd waakzaam moeten zijn. Wie vrede en vrijheid wil beschermen, zal militaire afschrikking niet schuwen.
Wie vrede en vrijheid wil bevorderen, zal ook moeten handelen als het erop aan komt. Daarom investeren wij in defensie. Daarom zijn wij een loyale en daadkrachtige bondgenoot in de NAVO. Door de oorlog in Oekraïne beseffen wij weer de noodzaak van een sterke NAVO
en de noodzaak van een sterk Europa.
De Europese integratie op militair terrein wordt steeds tastbaarder. Een sterk Europa vraagt om meer dan vrijblijvende en op consensus gerichte samenwerking.
Het vraagt om daadkracht en om strategische keuzes voor de toekomst.
Het maken van die keuzes wordt te vaak bemoeilijkt.
Daarom pleit ik voor een volgende stap.
Het moet onmogelijk worden voor één land – groot of klein – om de hele Europese Unie lam te leggen.
We moeten zoveel mogelijk af van de veto’s.
Als ons dat lukt, dan maken we een einde aan verdeeldheid.
Dan is Europa sterker dan één zwakke schakel.
Dan kunnen we beter onze stem voor mensenrechten, democratie en vrijheid geloofwaardig doen klinken.
En, democraten, die stem is harder nodig dan ooit.
Dat laat deze tijd ons wel zien.
De energiecrisis is een harde les en wake-up call:
We moeten strategisch minder afhankelijk moeten zijn.
We zien dat het kan, met wapens, met vaccins, met energie. En dit zijn alleen nog maar de recente voorbeelden.
Een verenigd, autonoom en zelfbewust Europa, daar ligt de meerwaarde, daar ligt de toekomst.
Dat werpt ook de vraag op: hoe verhouden wij ons tot China? We kunnen niet ontkoppelen van China,
dat is niet realistisch en ook niet wenselijk.
We hebben gedeelde belangen, kijk alleen maar naar het klimaat en handel.
En, zeg ik als voormalig VN-gezant:
engageren is veelal beter dan negeren.
Zonder naïef te zijn. We zullen risico’s moeten verminderen. We kunnen wel onze grootste kracht gebruiken – onze enorme Europese economie –
om geopolitieke doelen te bereiken. Mensenrechten te blijven bevechten. En China zou zich duidelijker uit moeten spreken voor Oekraïne.
China is partner, concurrent en systeemrivaal. We kunnen niet door één lens kijken.
Door massaal te investeren in eigen capaciteit verminderen we het risico van te grote afhankelijkheid:
we investeren in grondstoffen, zonnepanelen elektrische auto’s, kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie. “Made in Europe”, wordt ons motto.
Wie dit ideaal wil bereiken, zal ook realistisch en met een open vizier moeten kijken naar handel. Handel met zoveel mogelijk verschillende landen, van Azië en Afrika tot Zuid-Amerika en Noord-Amerika.
Democraten, ik heb niks met het nationalisme van rechts én links dat ons wil opsluiten in een versplinterde, eenkennige wereld. Maar laten wij dan ook bewijzen waarom de wereldhandel op basis van vriendschap en vertrouwen een opmaat is van duurzame vrede. Laten we eindelijk de grote belofte van handel nakomen. Bescherm onze meest kwetsbare bossen, koester de biodiversiteit, en laat álle mensen delen in de groei!
Democraten,
Zo voorkomen we dat over Europa gezegd wordt
wat de Duitse schrijver Heinrich Heine ooit schreef
over het 19e eeuwse Nederland:
“Als de wereld vergaat,
dan ga ik naar Nederland,
want daar gebeurt alles 50 jaar later.”
Democraten,
Deze tijd van gevaarlijke geopolitiek,
Met alle economische gevolgen,
maakt mensen onzeker. Onze spankracht wordt zwaar op de proef gesteld. Technologische ontwikkelingen zorgen voor vervreemding. Ook al is technologische vooruitgang een groot goed. Denk maar aan de zorg of het klimaat.
Sociale media hebben de wereld dichter bij onze vingers gebracht, maar een stuk verder van ons hoofd en hart. De Twitterdemocratie reduceert het publieke debat tot een ordinaire schoolpleinruzie.
En dan druk ik mij nog beleefd uit.
De duizelingwekkende ontwikkelingen van de kunstmatige intelligentie bevatten kansen en risico’s Dit weegt zwaar.
Het beest groeit. ChatGPT was nog maar het begin.
De manipulatie van beeld vervaagt de grens tussen nep en echt en zal het wereldwijde wantrouwen voeden.
Het risico op bewuste buitenlandse beïnvloeding
en ondermijning van verkiezingen, is desastreus voor de democratie.
Banen zullen verdwijnen. In landen met arbeidstekorten
zal dat misschien voelen als een welkome ontwikkeling.
Maar het verder afbrokkelen van de middenklasse,
zou de nekslag kunnen zijn voor het broze vertrouwen
in de instituties van de democratie.
Dit vraagt om actie en bescherming van burgers.
Ook hier kan Europa haar waarde bewijzen en in de wereld vooroplopen.
Democraten,
onzekerheid wordt ook in Nederland gevoeld,
Dit dwingt tot reflectie.
Laat ik daar zelf mee beginnen.
Dit is de eerste keer dat we elkaar spreken op een congres sinds de provinciale statenverkiezingen.
En laten we eerlijk zijn: de uitslag was voor ons een tegenvaller. En dat is jammer, voor al onze goede mensen in de provincies.
Ik, en ik spreek namens allen hier,
heb jullie werk in de campagne enorm gewaardeerd.
En ik dank jullie daarvoor. Haagse politieke impasses hebben ook ons parten gespeeld.
Maar deze stonden niet op zichzelf,
de oorzaken van deze uitslag liggen dieper.
Mensen ervaren ongelijkheid in status, ongelijkheid in verdeling van winst en welvaart. En dit voedt de onvrede. Dat is het echte probleem.
En wij hebben een bijzondere verantwoordelijkheid.
We moeten ons blijven verplaatsen
in mensen die er anders over denken
of in de knel komen.
Zoals de Amerikaanse filosoof Michael Sandel onlangs zei: ‘we hebben echt debat nodig
in plaats van naar elkaar te schreeuwen
zonder te luisteren.’ [einde citaat]
Daarom is Hans Vijlbrief elke week in Groningen en Alexandra van Huffelen veel op de eilanden.
Daarom praat Jan Paternotte met patiënten over medische ethiek.
Daarom organiseert Rob Jetten een burgerberaad over de klimaataanpak. Democratie vraagt erom dat iedereen kan meedoen. We weten dat het oude model van meritocratie
U kent het wel…’doe je best en grijp de kansen, dan komt het wel goed’ – dat dit niet voor iedereen opgaat.
Niet iedereen zal alle kansen krijgen
om de kloof zelfstandig te overbruggen.
Niet iedereen zal in staat zijn een universitaire opleiding te volgen. Dit hoeft ook niet als wij als samenleving
de erkenning en de waardering geven aan allen,
ongeacht sociale status of opleiding. En was het niet Robbert Dijkgraaf die tijdens het vorige congres zo goed beschreef dat we de ladder van het onderwijs kunnen kantelen tot een waaier. Waarbij je niet langer omhoogklimt en omlaag valt. Maar je op ieder vlak van de waaier zo lang mogelijk kan uitlopen als je zelf wil.
Zodat iedereen zich kan ontwikkelen naar eigen talent en interesse.
Vrij van termen als ‘hoger’ en ‘lager’. Dat versta ik onder sociaalliberalisme. Respect en gelijkwaardigheid. Iedereen hoort erbij.
Democraten,
D66’ers hebben idealen. Maar D66’ers nemen ook verantwoordelijkheid. Wij zijn bereid om de moeilijke klus te klaren. Wij zijn ook bereid om het landsbelang te plaatsen boven partijbelang.
Wij weten: het gaat allemaal niet in één keer.
Draagvlak creëren kan best lastig zijn als je haast hebt.
De natuur en ons klimaat kunnen niet wachten.
De jeugd en hun toekomst zijn met reden ongeduldig.
We zullen dus een weg vooruit moeten vinden.
Een weg die recht doet aan de urgentie,
en die recht doet aan de gevoelens van mensen.
Dit is onze opdracht voor de komende tijd.
Barack Obama zei dat ‘democratie de bereidheid is om compromissen te sluiten, ook als je honderd procent gelijk hebt’. Hij zei ook: Wie gelijk wil krijgen,
moet draagvlak verwerven en soms pragmatisch zijn.
Wie het compromis verwerpt, blokkeert uiteindelijk de verandering.
Democraten, in tijden van polarisatie is het belangrijk om over het compromis te spreken. Wij zien het compromis als een manier om onze idealen dichterbij te brengen.
Dit doen we niet omwille van het compromis,
maar om de kwaliteit ervan. Waarden en rechtsstatelijke principes zijn daarbij voor ons leidend. En ambities blijven. Het kabinet heeft onlangs laten zien
dat het wel degelijk kan: in harmonie tot een compromis besluiten en pragmatisch presteren.
De Groningers krijgen de erkenning waar ze recht op hebben.
De klimaatplannen laten zien dat de coalitie over eigen schaduwen heen kan springen. Het kabinet heeft zich herpakt. Ook met het inzicht dat overheidsgeld niet langer gratis is, en een solide begroting een groot goed is voor de generatie na ons.
Het kabinet komt op stoom. En dat was nodig.
Als D66’er wil ik met u laten zien dat wij met het mandaat dat mensen ons hebben gegeven zorgvuldig omgaan. Dat doe ik met ambitie, maar ook met realiteitszin.
Democraten, of moet ik tegen sommigen zeggen ‘Monarchisten’, dat brengt me terug bij de Kings of War. Politieke besluitvorming in tijden van crisis, daar ging het over. Tegenover pure machtswellust stond empathisch en rechtvaardig leiderschap in het landsbelang.
Democraten, laten we dit voor ogen houden en laat het een bron van inspiratie zijn.
