Poliflw

Voorzitter, om te beginnen met het onderwijs.

Mijn liefde voor het onderwijs begon toen ik zelf voor de klas stond als gastdocent cultuur. Het ontwikkelde zich verder tijdens mijn jaren bij het ministerie van Onderwijs en kwam tot wasdom toen ik mij hiervoor inzette als fractievoorzitter in Amsterdam.

Maar uit de gisteren verschenen Staat van het Onderwijs blijkt dat het slecht gesteld is met de kwaliteit. Ondanks het harde werk van leerlingen, leraren en schoolleiders. Maar liefst 1 op de 5 scholen wordt beoordeeld met een onvoldoende of zeer zwak. Een derde van de leerlingen kan niet goed lezen. En te vaak worden klassen naar huis gestuurd omdat er geen leraar is.

Een kantelpunt, dat vraagt om investeringen, ook door een toekomstig kabinet. Investeren in onderwijs, is immers investeren in Nederland. Maar er is meer nodig dan dat. Want om met de filosofe Martha Nussbaum te spreken, mag het onderwijs niet alleen dienen om economische burgers te produceren. Niet voor de winst. We moeten een breder perspectief omarmen, door meer aandacht voor de geesteswetenschappen, literatuur, cultuur en gezonde schoollunches in het onderwijs. Dit draagt niet alleen bij aan de intellectuele ontwikkeling en leesvaardigheid, maar ook aan de vorming van kritisch denkende en empathische mensen.

Anders gezegd: op school moet je niet iets, maar iemand worden. En om dat te bereiken moeten we beter luisteren naar leraren, ook als volwassenen. We moeten naast leraren staan en hende ruimte geven, zodat zij kinderen de beste kansen geven op een mooie toekomst.

Bijna 25% van de 15-jarigen is momenteel 'functioneel analfabeet': deze groep kan niet goed genoeg lezen om mee te doen met onze samenleving. Het is een situatie die je misschien niet in Nederland anno 2023 zou verwachten, maar toch is dit de pijnlijke realiteit. Samen met een groeiend lerarentekort, afnemende leerprestaties, grote ongelijkheid tussen scholen en torenhoge werkdruk vormt dit helaas een terecht beeld van decennialang neoliberaal onderwijsbeleid. Uit onderzoek van het Onderwijsblad van de Algemene Onderwijsbond (AOb) bleek deze week dat docenten steeds vaker onder druk worden gezet om cijfers van leerlingen op te hogen. Een logisch gevolg van dit beleid. Want als het onderwijs vermarkt, worden leerlingen steeds meer klant. Vandaag is het de Dag van de Leraar. Zullen we dan de leraar eindelijk weer de zeggenschap teruggeven over ons onderwijs?

Want de teruglopende resultaten in het onderwijs zijn geen natuurverschijnsel. Door de invoering van de zogenaamde lumpsumfinanciering – respectievelijk in 1995 in het voortgezet onderwijs, in 2006 in het basisonderwijs – heeft de overheid zichzelf op afstand geplaatst en een voorheen publieke basisvoorziening feitelijk geprivatiseerd. Dit paste geheel in de neoliberale agenda die Nederland vanaf de jaren '90 in haar greep kreeg. Sindsdien gaf het ministerie van onderwijs schoolbesturen een zak geld die zij op hun beurt naar eigen inzicht kunnen besteden. De overheid had nu bijna niets meer te zeggen en de democratische controle op dit belastinggeld verdween uit beeld, maar de gevolgen van deze financiering zijn inmiddels duidelijk: de onderwijskwaliteit holt achteruit, de leerprestaties dalen in rap tempo, er ontstaat een enorme bureaucratie die een groot gedeelte van de lumpsum opslokt, er wordt bezuinigd op lerarensalarissen en miljarden aan onderwijsgeld komen niet terecht in het klaslokaal, maar als financiële reserve bij commerciële banken. Kortom: leerlingen en leraren zijn de dupe van een pervers financieringssysteem.

Toch gaat er meer geld naar onderwijs dan ooit tevoren. In de afgelopen 25 jaar is de begroting van het ministerie van onderwijs bijna verdrievoudigd. Waar is al dat geld heengegaan? De Algemene Rekenkamer heeft meermaals aangegeven dat niet duidelijk is waaraan dit geld wordt besteed. Wat we in ieder geval wel weten: de klassen zijn niet kleiner geworden, de lerarensalarissen blijven achter, de werkdruk blijft torenhoog en de leerprestaties blijven dalen. Tegelijkertijd zien we dat er hele netwerken van commerciële organisaties opkomen die een behoorlijk slaatje slaan uit deze situatie en zichzelf, vaak met publiek geld, weten te verrijken. Denk hierbij aan de explosie van uitzendbureaus, onderwijsadviseurs, marketeers en bijlesinstituten die goed voor zichzelf weten te zorgen, maar ondertussen het onderwijs verschralen, het beroep van leraar uithollen en de ongelijkheid tussen leerlingen vergroten.

Dit alles is geen toeval, maar het resultaat van decennialang nalatig onderwijsbeleid. Het is dan ook tijd voor stevige keuzes. De lumpsum is de bijl aan de wortel van goed onderwijs en moet worden afgeschaft. Zo stoppen we de marktwerking in het onderwijs waarbij er concurrentie om leerlingen plaatsvindt, de leraar wordt gezien als een kostenpost en schaalvergroting een verdienmodel is. In plaats daarvan maken we de overheid weer direct verantwoordelijk voor het onderwijs, de schoolgebouwen en de lerarensalarissen, zodat de schoolbesturen terug kunnen gaan naar de menselijke maat en hun primaire taak: het verzorgen van kwalitatief goed onderwijs dat past bij Nederland anno 2023. Want, zoals Aristoteles al zei: "Onderwijs is een versiering in welvaart en een toevluchtsoord in tegenspoed."

Lilian Marijnissen, fractievoorzitter Tweede Kamer SP

Noud Roelen, docent filosofie & maatschappijleer MHV Pantarijn

“Limburg is altijd al een hele actieve provincie geweest, met veel investeringen en betrokkenheid bij grote projecten. De komende jaren hebben we minder geld te besteden. Hierdoor wordt er nu te veel geaarzeld. Zaken worden snel weggewuifd naar het Rijk of de gemeente, terwijl het voor de Limburgers toch echt allemaal maar één overheid is. Ik vind dat de provincie zich moet buigen over de grote vraagstukken. De verduurzaming van Chemelot, toekomstperspectief voor boeren én gezonde natuur, opvang van vluchtelingen en de woningnood.

Als we nu niet die verantwoordelijkheid pakken voor de grote problemen van onze tijd, kun je de provincie net zo goed opheffen. Er wordt al snel gezegd dat er ergens geen geld voor is, maar dit gaat om keuzes maken. Niet die 80 miljoen in een vliegveld steken, bijvoorbeeld. Wel volle bak lopen voor de Einstein Telescoop in Limburg. Limburg moet lef tonen, ergens voor gaan en ergens voor staan.” Een doorn in het oog voor Jenneskens is de gedachte dat de provincie zich moet beperken tot haar kerntaken. “We hebben het in de politiek zo vaak alleen over de begroting, maar dat is niet het enige kapitaal waar we op moeten passen. We moeten ook investeren in onze natuur, in onze cultuur, het sociale weefsel van verenigingen dat mensen bindt. Het stoort me dat dat vaak wordt weggezet als een luxe terwijl dat zó wezenlijk is. We weten dat investeringen in cultuur bijdragen aan een sterk vestigingsklimaat, we weten dat sport en natuur bijdragen aan de volksgezondheid en we zijn de minst gezonde provincie van Nederland. Dan moet je als provincie júist investeren, Limburgers samenbrengen, je rol pakken en actie ondernemen. Mijn Limburg durft, heeft lef en ambitie. We willen iets? Dan gaan we ervoor!”

Er zijn organisaties die een CO2-voetafdrukmeting aanbieden. Het gaat daarbij om de directe uitstoot van een bedrijf en de indirecte uitstoot door het energieverbruik. Zo’n berekening kost al snel 200 euro. Voor kleine ondernemers is dit een drempel. Door het gratis aan te bieden neem je die drempel weg. Bedrijven kunnen vervolgens ervoor kiezen het rapport van hun CO2-uitstoot online te zetten. Dan kunnen klanten zien hoe schoon een bedrijf is. En dat vindt de consument steeds belangrijker.

Sinds 1900 kent Nederland de leerplichtwet. Deze wet verplicht kinderen tot 18 jaar zonder startkwalificatie tot het volgen van onderwijs op school. Dit werkt als een aan/uit knop: je volgt alles, of niets. Voor een groeiende groep kinderen zorgt deze wet voor problemen. Ze zijn bijvoorbeeld langdurig ziek, kampen met een angststoornis of lopen vast door hun hoogbegaafdheid.

Scholen hebben te weinig ruimte voor het bieden van maatwerk aan deze kinderen. Ze komen thuis te zitten waardoor ouders het risico lopen op hoge boetes. Dit dwingt ze tot het aanvragen van een vrijstelling van de leerplicht. Als die vrijstelling er eenmaal is, draagt geen enkele partij meer verantwoordelijkheid voor het bieden van onderwijs aan het kind. Dat betekent in feite dat we kinderen opgeven. Al het perspectief verdwijnt.

Dat doet veel met kinderen. Ik heb de verhalen gehoord. Het is alsof we de tijd voor deze kinderen stilzetten. Hun ontwikkeling stopt, het zelfvertrouwen daalt, ze missen hun leraar en klasgenoten en zitten hele dagen thuis zonder dat ze geprikkeld worden om zichzelf te ontplooien. Wanneer een kind geen onderwijs kan volgen, zorgt dat voor veel frustratie en verdriet. Ouders voelen zich machteloos.

Kom ook!