Op uitnodiging van de Remonstrantse Kerk Hoogeveen mocht onze wethouder Gert Vos een Preek van de Leek houden. Het onderwerp van de preek was: duurzaamheid. De bedoeling van de Preek van de Leek is om in te gaan op zingeving in het dagelijks werk en daarbij vooral ook in te gaan op dilemma’s. Als thema voor de preek koos Gert Vos: we erven de wereld niet van onze ouders, maar we lenen die van onze kinderen. Daarom is het belangrijk om hen bij hun duurzame toekomst te betrekken.
Beste mensen,
Inleiding
Hartelijk dank dat ik hier vandaag de Preek van de Leek mag houden. Ik voel me daardoor zeer vereerd. Toen de heer Hendriks mij benaderde met het verzoek hiervoor hoefde ik daar eerlijk gezegd niet lang over na te denken.
In de mailwisseling dier er op volgde gaf de heer Hendriks aan dat het de bedoeling is dat een bekende persoon reflecteert over de zingeving in en door zijn/haar werk in de preek van de leek. En hij nodigde mij ook uit om vooral ook op dilemma’s in te gaan.
Nu kan ik u verklappen ‘preken’ eigenlijk al onderdeel was van misschien wel het allereerste dilemma in mijn leven. Dat dilemma zag er zo uit. Vaak wordt aan een kind gevraagd wat het later worden wil. Zo ook aan mij toen ik klein was. Volgens de overlevering binnen mijn familie antwoordde ik in mijn jongste jaren steevast: dominee….of Beatle. Een groter dilemma was in de jaren ’60 in de Gereformeerd Vrijgemaakte omgeving waarin ik ben opgegroeid nauwelijks denkbaar.
Toen ik mijn beroepskeuze maakte kwamen deze twee opties niet meer voor.
Ik koos voor de IT en ben daarin jarenlang werkzaam geweest. En in 2014 mocht ik wethouder worden. De mooiste baan van Hoogeveen als ik zo onbescheiden mag zijn.
Misschien komt mijn jeugddilemma daar ook wel enigszins in terug. Want een wethouder moet ook zijn boodschap uitdragen en preken in ‘de groene kerk van de duurzaamheid’ Hoogeveen. En duurzaamheid kun je soms ook prima bevorderen door wat beatle-achtige methodes toe te passen. Beetje onorthodox vernieuwend, beetje reuring veroorzakend en proberen jongeren aan te spreken. Ik kom daar later nog op terug.
Deze preek bestaat uit twee hoofddelen.In het eerste deel gaat het over waarom je je als christen inzet of zou moeten inzetten voor een duurzame wereld. De Bijbel, Gods Woord is daarvoor een prima inspiratiebron en bevat een concrete opdracht.Het tweede deel gaat over mijn dagelijkse werk. Als wethouder heb ik ook inspiratiebronnen. En ook opdrachten. Bijvoorbeeld vanuit het collegeprogramma, opdrachten van de Gemeenteraad, vanuit het aanstaande Klimaatakkoord en de Klimaatwet. De opdrachten voor de christen en voor de wethouder zijn duidelijk. De uitvoering ervan is vers 2 om het zo maar te zeggen.
Deel 1 – Christenen en duurzaamheidIn kerken en onder christenen merk ik niet altijd heel veel gedrevenheid en actie op het gebied van duurzaamheid. Christenen zeggen vaak dat de Bijbel geen concrete opdrachten geeft om duurzaam te leven.
Maar is dat wel zo? Van kaft tot kaft en ook in het midden bevat de Bijbel daarover mijns inziens zeer waardevolle opdrachten en perspectieven. Maar wat zegt dan de Bijbel dan? We lazen zojuist drie gedeelten uit de Bijbel. Ze vormen een mooi drieluikje om even wat beter naar te gaan kijken.
In het begin was er niets, helemaal niets. Het was duister, woest en leeg. Totale leegte? Nee, Gods Geest zweefde over het water. God schiep de aarde, de zee en de hemel en alles wat er leeft. En God zei laat ons mensen maken, die op ons lijken, ons evenbeeld. We lazen daarover uit Genesis 1. En daarna rustte God uit van zijn prachtige scheppingswerk. Het scheppingswerk waarvan hij keer op keer zei dat het zeer goed was. God heeft een goede bedoeling met de schepping. Wat een prachtig kado schenkt hij hiermee aan de mens. Dat kado vertrouwt hij volledig aan ons toe. Zie Genesis 1 en 2 en ook Psalm 8. De mens moet heersen over de schepping en die bewaren. De mens als de koning van de schepping.
Maar de mens blijkt geen betrouwbare en loyale koning te zijn. De slang verschijnt ten tonele. De Bijbel noemt de slang het sluwste van alle dieren die God gemaakt heeft (en dus gelukkig niet de vos). De slang probeert de mens te verleiden en die bezwijkt. De mens had als taak te heersen over de schepping, maar béheersen kan hij zich niet.
De mens is dus al snel een gevallen koning. God laat dat niet ongestraft. Omdat de mens van de boom van kennis van goed en kwaad gegeten had was hij op dat vlak aan God gelijk geworden. Om te voorkomen dat de mens ook van de levensboom zou eten en het eeuwig leven zou krijgen werd de mens de toegang tot het Paradijs ontzegd. Vanaf dat moment moet de mens zwetend werken voor zijn brood. Daarbij zit de natuur hem ook nog eens dwars in de vorm van dorens en distels.
Maar niet alleen dat. Ook op en vanaf dat moment is de eindigheid van het leven in allerlei vormen een feit. Mensen, dieren, planten, ze gaan dood. Leven, energiebronnen, de aarde, het is vanaf nu allemaal eindig. Maar God en eindigheid passen niet bij elkaar. Hij heeft nog steeds een plan met de wereld, met ons. Een goed plan. Telkens als de mens het verprutst herstelt God het weer. Hij laat de schepping bijna vernietigen door een zondvloed. Maar Hij houdt mens en dier in leven en laat het water weer opdrogen. Hij geeft de regenboog als een duurzaam teken van trouw. Hij sluit een verbond met Israël op de berg Sinaï. De wereld draait door, God gaat door.
Is de mens na Genesis 3 verlost van zijn taak als heerser over de aarde? Nee, die opdracht ligt er volgens mij nog steeds. Wij moeten nog steeds zorgen voor dat grote kado van God. Ook al heeft het krassen en deuken opgelopen. God geeft ons door de Bijbel heen duidelijke aanwijzingen en perspectieven.
Romeinen 8 zegt dat de schepping er reikhalzend naar uitziet dat openbaar wordt wie de kinderen van God zijn. De zinloosheid regeert over de schepping. Niet omdat ze dat zelf wil, maar door degene die haar aan zich heeft onderworpen. Kortom het is nodig dat de kinderen van God het verschil maken op aarde. Want er is ook hoop. Er is een duidelijk perspectief. De schepping is namelijk in verwachting! In verwachting van iets dat net zo mooi is als de eerste schepping. Gods kinderen, die gered zijn door Jezus Christus, die worden bevrijd uit de slavernij van van de vergankelijkeid. Ze zullen Gods luister ontvangen. En ja, ook de schepping mag en zal daarin delen. Gods luister die uitgedeeld wordt op de nieuwe aarde. Daarvan is de huidige aarde op dit moment in verwachting. De weeën zijn al gekomen. Die doen pijn. En pijn dat is erg. Dat voelt naar en het vreet energie.
Maar als het moois straks geboren is ben je die pijn snel vergeten. En tot die tijd? Hoe gedragen wij ons tijdens die zwangerschap? Leef je er dan maar op los? Denk je misschien: Stil maar, wacht maar, want alles wordt toch nieuw? Stil maar, wacht maar en ik hoef lekker niets te doen? Het kado is toch al beschadigd, dus een deuk of een kras meer of minder maakt niet uit, want het wordt toch ingeruild voor een nieuwe straks? Het antwoord van een christen daarop zou: Nee dus! moeten zijn. Daarom verbaas ik me dus dat er soms zo weinig aandacht is voor duurzaamheid en verantwoord koningschap onder christenen en in de kerken. Zien we dan niet dat Paulus zegt: als we geréd zijn, dan zullen wij in ons opstandingslichaam met de luister van God gekleed worden. Dan zijn we de nieuwe mens, gered en verlost door Christus. Een nieuwe aarde? Ja, maar er zijn eerst vooral nieuwe mensen nodig. Nieuwe mensen die zich verlost weten door Jezus te volgen. Die Hem als voorbeeld hebben. Dat zijn mensen die op weg gaan naar de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. En tot die tijd leven ze daarom vanuit een verantwoord koningschap. Zuinig op het kado. Alvast denkend aan het nieuwe kado.
Dat uit zich bijvoorbeeld in bewust omgaan met energie. De verwarming lager zetten of alleen aan als het nodig is. Wat minder auto en wat meer fiets of lopen als dat kan. Eerlijke producten via eerlijke handel kopen. Producten die dichtbij geproduceerd worden aanschaffen. Minder vlees eten en zuivelproducten consumeren. Strijden voor gerechtigheid en armoede voorkomen en bestrijden. Bewust kijken hoeveel afval je met je boodschappen in huis haalt. Producten en grondstoffen hergebruiken. Schoon hemelwater opvangen in de tuin, een regenton of reservoir om daarmee bijvoorbeeld de was te doen of het toilet door te spoelen. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Nieuwe mensen zetten zich nu en op deze aarde in alsof al het de nieuwe aarde is. En die houden dat vol totdat die nieuwe aarde komt. Zoals Luther ooit al zei: ook al zou ik weten dat morgen de aarde vergaat, dan nog zou ik vandaag een appelboom planten. Doen we mee met Luther?
We zijn zeker weten op weg naar de nieuwe aarde. Want reken maar dat die komt zegt Openbaring 21:5. En reken maar dat het volmaakt mooi wordt lazen we in Openbaring 22.Daar hoeven wij geen bomen meer te planten. Daar staat de Levensboom aan weerszijden van de rivier, die 12 vruchten geeft, elke maand zijn vrucht. Mooier dan dat kan en zal het nooit worden. Daar wil je toch bij zijn? Jij nieuwe mens?
Deel 2 – Duurzaamheid in de praktijk
Ook als wethouder heb ik zo mijn inspiratiebronnen. Als dienaar van de neutrale overheid kan ik daarvoor niet de Bijbel hanteren. In Nederland zijn kerk en staat, gelukkig zeg ik erbij, gescheiden. Maar dat is wat anders dan de relatie tussen geloof en politiek. Want die zijn voor mij niet gescheiden. Mijn geloof beïnvloedt wel degelijk ook mijn bevlogenheid als wethouder.
In mijn werk laat ik mij bijvoorbeeld inspireren door mensen als André Kuipers. Indrukwekkend hoe hij vertelt en laat zien dat hij vanuit de ruimte heeft kunnen constateren hoe kwetsbaar ons kleine bolletje is. Maar ook door Marianne Minnesma, de directrice van de beweging Urgenda. Zij krijgt echt een duurzame beweging op gang in Nederland. En door de bekende architect Tomas Rau, aansprekend hoe hij pleit voor een circulaire economie. Door weerdeskundigen als Reinier van den Berg en Peters Kuipers Munneke die waarschuwen voor de gevolgen van de klimaatverandering en ons oproepen die tegen te gaan. En zou ik nog wel even door kunnen gaan. In de inleiding zei ik dat ik als wethouder een soort van dominee van de groene kerk van de duurzaamheid genoemd zou kunnen worden. Als die dominee zou gaan preken dan wordt dat geen bijbelse preek, maar een preek gebaseerd op bovengenoemde inspiraties en politieke opdrachten.
Dat brengt ons terug bij het eerste dilemma: moet ik nog preken? Krijg ik daarmee de beweging richting een duurzaam, circulair, schoon, klimaatbestendig en klimaatneutraal Hoogeveen echt op gang? Om eerlijk te zijn, dat wordt lastig. Een deel van gezaaide komt al op, er is gelukkig aandacht voor duurzaamheid. Maar een deel valt helaas ook op de rotsen en een deel valt op de weg en wordt vertrapt.
Wat werkt dan wel? Onze inwoners, u dus, een wortel voorhouden? De wortel zou dan bijvoorbeeld kunnen bestaan uit het subsidiëren van zonnepanelen, kleine windmolentjes, warmtepompen, zonneboilers, inwoners belonen voor minder aangeboden afval, etc.
Maar nieuwe dilemma’s daarbij zijn:
Ik heb niet zo veel geld om u die mooie wortel voor te houden
Dus elke euro die ik daar aan besteed gaat niet bijvoorbeeld niet naar de zorg, kwetsbare inwoners, nieuwe scholen
Maakt de wortel niet lui? Draag ik daarmee bij aan de calculerende burger die alleen duurzaamheidsmaatregelen neemt, omdat ze uit kunnen? Maar die er mee stopt zodra de wortel vermindert of verdwijnt?
En als wethouder kan ik natuurlijk ook prima ‘de stok’ hanteren om dingen voor elkaar te krijgen. Ik leg het u gewoon op. Bijvoorbeeld: u gaat extra rioolheffing betalen voor elke m2 verharding in uw tuin. We halen uw restafval niet meer op, u komt het maar lekker zelf brengen. Weg met die ‘plastic soupermarkets!!’, dus: uitsluitend nog biologische onverpakte of vers producten in de schappen. U mag niet meer met een benzine of dieselauto binnen de Centrumruit van Hoogeveen komen. Er komen hoge windmolens rond Hoogeveen.
Maatregelen die zeker effect zullen sorteren, maar of daar draagvlak voor is?Als we dit soort maatregelen aankondigen kun je er vanuit gaan dat de publieke tribune in de raadszaal vol zit. Daar word je niet populair mee en als je niet populair bent word je niet (her)verkozen.Maar als ik alleen maar plannen kan uitvoeren die 100% draagvlak en steun hebben, dan komt er ook weinig voortgang in de energietransitie. Een groot dilemma voor politici… ook voor mij en mijn collega’s.
Als we regels gaan stellen, dan komt er ook nog een dilemma bij: regels stellen is ze ook handhaven. En hoe gaan we dat dan doen? Met de meetstok langs alle tuinen voor de tegeltaks aanslag? Supermarkten sluiten die de strijd met de verpakkingsindustrie en de grote producenten niet aangaan of verliezen?
De wortel of de tak, het gaat om de balans tussen wat we willen bereiken en tussen wat ook redelijkerwijs kan. Balans tussen, zeg maar, de kwaal en het middel. En het gaat ook zeker om goed voorbeeldschap. Brengt de overheid zelf in praktijk wat ze ook van burgers verlangt? Nou… we doen ons best, maar – eerlijk gezegd - we zijn er nog lang niet.
Breng ik zelf het door mij gepredikte zelf ook in praktijk? Hetzelfde antwoord. Ik doe mijn best, maar nog lang niet genoeg. Ik kan wel zeggen dat we tegenwoordig fair trade koffie kopen, dat we meer biologische landbouwproducten kopen, dat ik mijn afspraken binnen Hoogeveen zoveel mogelijk op fiets bereis en daar buiten als het kan met het OV ga, dat we zonnepanelen hebben en voor het koken al van het gas zijn, dat we ons afval keurig scheiden, dat we een regenton hebben en onze tuin klimaatproof hebben gemaakt etc etc.
Maar…ook ik pak het vliegtuig voor de vakantie omdat ik er dan sneller ben en dus langer vakantie heb, ook ik pak nog te vaak de auto, ook ik weet vaak niet hoe eerlijk en schoon mijn kleding gemaakt wordt, ook ik koop liever iets goedkoops uit Verweggistan hier naar toe gebracht dan een veel duurder lokaal product, ook ik consumeer te veel vlees, zuivel en eieren… etc etc.
Wat ook in mijn werk parten speelt zijn de argumenten die vaak gehanteerd worden op visites, op social media en bij de borrel. Bijvoorbeeld zo van het maakt toch niet uit wat wij hier doen. Laat ze in India…. die smerige fabrieken in Rusland en Oost Europa, etc. Waarom afval scheiden, bij de VAM kump et toch op iene bulte. Of van die mensen die ontkennen dat er klimaatverandering gaande is. Die woorden als hittestress en waterstress maar onzin vinden.
Totdat het echt heet wordt of totdat die ene heftige bui wel komt en het water de kelder inloopt… ja dan moet de gemeente het oplossen en ook de beschuldigingen incasseren van hoe ze het zover hebben laten komen. Het lijkt erop dat je een duurzaam leven of plan steeds moet verdedigen. Dan denk ik wel eens: waar doe ik het voor? Deze duurzaamheidsprofeet wordt in zijn eigen stad niet geëerd? Het stof dan maar van mijn voeten kloppen en naar de volgende stad? Nee. Gelukkig is dat soort twijfel bij mij niet duurzaam.
Want dan denk ik vaak aan jongeren, aan kinderen. Het gaat toch ook en misschien wel vóóral om hun toekomst?! Die willen toch ook van Gods kado kunnen genieten? Daarom is een van mijn duurzaamheidsmotto’s: Wij erven de wereld niet van onze (voor)ouders, maar we lenen die van onze (klein)kinderen.
Over die kinderen gesproken, ik kan, wij kunnen zoveel leren van hun kijk op de wereld. Die schrikken niet van de vraag: maak eens een ontwerp van het energielandschap van de toekomst. Dus eigenlijk het landschap waar jullie kinderen straks door naar school fietsen. Zij denken buiten bestaande kaders. Werpen niet als volwassen allerlei belemmeringen op omdat ze niet willen, maar zijn veel meer geneigd om te denken in kansen en vernieuwing.
Via mijn werk kwam ik in aanraking met een bedrijf dat gespecialiseerd is in windenergie oplossingen. Het bedrijf heeft bewust gekozen voor een Kinderraad. Kinderen denken heel anders over de toekomst. Zij zijn nog niet verslaafd aan bezit en vinden windmolens zelfs mooi. Kinderen in de leeftijd van 12-15 zien onze problemen niet. Die lossen ze later gewoon op!
Het is mijn taak, onze taak, om ze daarbij niet in de weg te staan. Wie de jeugd heeft, die heeft de toekomst, luidt het gezegde. Beste mensen, de jeugd heeft het heden én de toekomst! Vraag je (klein)kind niet wat hij later worden wil… dat weet het niet. Dan krijg je onzin antwoorden als dominee of Beatle. Maar een kind weet wel dat het wil leven op een wereld die schoon is, die veilig is en die toekomstperspectief heeft.
Mag ik dan tenslotte terugkeren naar een bijbelse inspiratie. Want was het niet Jezus die zei: Laat de kinderen bij me komen, houd ze niet tegen, want het koninkrijk van God behoort toe aan wie zijn ZOALS zij. De nieuwe mens heeft dus het geloof áls dat van een kind nodig. Laten we als het om duurzaamheid gaat ook denken áls een kind. Maar ook denken áán ons kind. Ons kleinkind. Als nieuwe mens op weg naar een nieuwe aarde. waar het woord duurzaamheid vervangen is door eeuwigheid.
Eeuwig genietend van Gods Kado en als een kind zo blij!
Nou nou, dat was me het zomertje wel. Heerlijk genieten van zon en warmte. En als bijkomend voordeel een jaar met een recordopbrengst van de zonnepanelen, die sinds enkele jaren op het dak van ons huis liggen. De beslissing daarover was in 2014 snel genomen. Dat ging van een leien dakje. En met mooie opbrengsten als gevolg hebben we ook geen spijt van die beslissing.
Heel anders ging in de uitlopers van onze mooie zomer met de discussies rondom de zonneweides rond Hoogeveen. Daarover hebben we als college een besluit genomen en voorgelegd aan de raad. Dat was een moeilijk besluit. We moeten iets doen aan duurzaamheid. Iedereen beseft dat we van het (Groningse) aardgas af moeten, dat we de uitstoot van CO2 moeten terugbrengen naar nul en we zijn ons ook bewust van de hoge opdracht om verantwoord om te gaan met God mooie kado voor ons, de schepping. Op het gebied van duurzame energie maken we meters in Hoogeveen, maar we zullen kilometers moeten maken de komende tijd. Ten koste van alles? Nee, draagvlak bij u, bij onze inwoners, is uiteraard belangrijk. Dat nemen we ook zeker mee in onze afwegingen en dat zullen we ook blijven doen.