Poliflw

In ‘De winst van eerlijk delen’ legt Lilian Marijnissen ons politiek systeem op de snijtafel. Met een vlijmscherpe analyse komt ze tot een onverbiddelijke conclusie.

Dit doet ze op de toegankelijke en open manier die we van haar kennen. Doorspekt met persoonlijke anekdotes, actuele feiten en keiharde argumenten laat ze zien waar Nederland de verkeerde afslag heeft genomen.

Maar daar blijft het niet bij. In haar boek beschrijft ze hoe we de weg terug kunnen vinden. Het is nooit te laat om opnieuw te beginnen. Een fundamentele verandering is nodig.

De Tweede Kamer heeft vandaag een voorstel van de SP gesteund dat het kabinet opdraagt om voor 1 januari 2024 met een plan te komen om het massaal doden van haantjes te verbieden. 40 miljoen pasgeboren haantjes worden vrijwel meteen na hun geboorte afgemaakt. Ze worden gezien als een bijproduct en hebben geen ‘economisch nut’. Een meerderheid van de partijen is het met de SP eens dat hier een einde aan moet komen.

Belachelijk hoe we met deze dieren omgaan, vindt SP-Kamerlid Sandra Beckerman: ‘Dieren zijn geen producten. Omdat er geen geld verdiend kan worden aan haantjes en wel aan hennetjes moeten er miljoenen dieren afgemaakt worden. Ik ben blij dat we nu het demissionaire kabinet dwingen om met een plan te komen voor een verbod op het afmaken van deze haantjes. Er zijn andere oplossingen dan kuikentjes massaal afmaken. Zo kan er al veel eerder geselecteerd worden op geslacht, ruim voordat de eitjes een levensvatbaar kuikentje bevatten.’

De SP voert al jaren strijd voor een verbod en kreeg al eerder steun van de Tweede Kamer hiervoor. Frankrijk en Duitsland kennen al vormen van een verbod. In Frankrijk moeten supermarkten meebetalen, waardoor de prijs laag blijft. Zo zijn eieren in Frankrijk goedkoper dan in Nederland. Beckerman: ‘Het kabinet schoof de moties opzij. Nu moet er wél snel een plan komen. Dit gaan we voor elkaar krijgen. De druk voeren we verder op!’

De afgelopen jaren waren het steeds de arme gemeentes die relatief de meeste vluchtelingen hebben opgevangen. Het wordt tijd om dat om te draaien. Dat is de inzet van SP-Kamerlid Jasper van Dijk bij het debat over de ‘spreidingswet’ van het demissionaire kabinet. Een eerlijke spreidingswet kijkt niet alleen naar inwoneraantal, maar ook naar rijke en arme gemeentes, vindt Van Dijk.

‘De huidige voorgestelde spreidingswet is broddelwerk en zal dan ook flink moeten veranderen wil de SP ermee instemmen. De top 20 armste gemeentes vangen meer dan twee keer meer vluchtelingen op dan de top 20 rijkste. Er zit nu een ingewikkeld systeem van perverse prikkels in de voorgestelde wet die tot een koehandel met vluchtelingen zal leiden. Uiteindelijk zal het erop neerkomen dat het weer de gemeentes met weinig geld zullen zijn die de meeste vluchtelingen zullen opvangen, terwijl Bloemendaal en Laren er makkelijk vanaf komt. Dat systeem moet op de schop’, aldus Van Dijk.

De SP wil ook dat de opvang van vluchtelingen veel kleinschaliger gaat worden. Van Dijk: ‘Om draagvlak te houden of te krijgen voor de opvang van vluchtelingen moet het allemaal veel kleinschaliger. Als je vele honderden vluchtelingen op gaat vangen in een klein dorp, dan haal je al het draagvlak voor opvang weg. Het is goed te begrijpen dat mensen zich daarover zorgen maken. Daarnaast is het belangrijk dat kansarme overlast gevende asielzoekers een verantwoordelijkheid van het Rijk blijven.’

De hoge winstbelasting die woningcorporaties moeten betalen vergroot de wooncrisis. De SP wil dat dat die oneerlijke belasting wordt afgeschaft. Vandaag is een belangrijk voorstel van de SP, samen met de ChristenUnie en GroenLinks, aangenomen als eerste stap om die winstbelasting van tafel te krijgen. SP-Kamerlid Beckerman: ‘Alleen al dit jaar is die winstbelasting die woningcorporaties moeten betalen bijna 1,1 miljard euro. Dat is geld van huurders dat nu niet besteed kan worden aan de verlaging van de huren, de bouw van extra betaalbare woningen, achterstallig onderhoud en renovatie.’

Op voorstel van de SP wil de Tweede Kamer nu dat woningcorporaties hiervoor worden gecompenseerd of dat de winstbelasting afgeschaft moet worden.

De winstbelasting loopt de komende jaren op tot hetzelfde bedrag als de verhuurderheffing die corporaties jarenlang moesten betalen. Het bedrag stijgt in 2026 door naar ruim 1,4 miljard euro. Beckerman: ‘Het zou ontzettend goed nieuws dat dit enorme bedrag dat huurders samen betalen nu ook daadwerkelijk voor huurders kan worden gebruikt. Een belangrijke stap is vandaag gezet in het aanpakken van de wooncrisis.’

Op het 28ste congres van de SP heeft de partij het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst vastgesteld voor de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. Honderden afgevaardigden van afdelingen van de SP kwamen samen om de laatste aanpassingen aan het programma te maken. SP-leider Lilian Marijnissen: ‘Met deze sterke lijst met kandidaten en dit prachtige programma zijn wij klaar voor de verkiezingen. Veel politici spreken nu over bestaanszekerheid maar het gaat om de concrete oplossingen. Daarom lanceren wij het manifest ‘Een tegen tweedeling’ en roep ik partijen op om zich hierover uit te spreken. Zodat mensen op een partij kunnen stemmen waar ze na 22 november ook nog wat aan hebben.’

Verder deed Marijnissen in haar toespraak een oproep om de bezuinigingen op de zorg van tafel te halen en de salarissen van politici te verlagen en hun wachtgeldregeling gelijk te trekken met de WW voor gewone mensen.

Bekijk hieronder de toespraak van Lilian op het congres.

Gouden tomaat voor Renske Leijten

Renske Leijten kreeg de Gouden Tomaat, de hoogste onderscheiding binnen de SP, voor haar tomeloze inzet in de Tweede Kamer. Leijten is vooral bekend van het toeslagenschandaal, waarbij ze de getroffen ouders liet inzien dat ze niet alleen waren en samen met hen in actie kwam. Eerder zette ze zich vol in voor de zorg. Zo wist ze samen met ambulancepersoneel de introductie van marktwerking in de ambulancezorg tot tweemaal toe tegen te houden. Ook kwam ze in actie voor het Nationaal ZorgFonds en voor ouderen die door de decentralisaties hun thuiszorg verloren. Partijvoorzitter Jannie Visscher speldde Leijten de gouden tomaat op.

Manifest voor solidariteit en bestaanszekerheid

Iedereen moet kunnen voorzien in zijn levensonderhoud. In het kopen van eten, een betaalbare woning, het krijgen van goede zorg en onderwijs. Helaas hebben te veel mensen deze bestaanszekerheid nu niet. Om dit onrecht aan te pakken moeten er radicaal dingen veranderen. Waarbij niet individueel belang en winstbejag, maar maatschappelijk belang en solidariteit voorop staan. Waarbij welvaart eerlijker wordt verdeeld. Waarbij voorzieningen die voor bestaanszekerheid van belang zijn, zoals betaalbaar wonen, zorg, openbaar vervoer en energie in publieke handen zijn. Zonder winstoogmerk en concurrentie.

Onderteken het manifest!

Bestaanszekerheid onder druk

Nederland is in de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. De ongelijkheid neemt toe en voor grote groepen is vooruitgang uit zicht. Het besteedbaar inkomen van huishoudens stijgt al bijna veertig jaar nauwelijks. Hoewel wonen, zorg, onderwijs en energie in theorie een grondrecht zijn, blijken ze in praktijk steeds meer een privilege. Bestaanszekerheid voor veel mensen in onze samenleving is of komt daardoor in het geding.

De cijfers liegen er dan ook niet om: ongeveer 825.000 mensen in ons land leven onder de armoedegrens, waarvan 200.000 kinderen. Het Centraal Planbureau waarschuwde dat dit aantal volgend jaar naar 1 miljoen kan stijgen. Een groot deel van de mensen in armoede is aan te merken als ‘werkende arme’. 220.000 mensen met één of meerdere banen leven onder de armoedegrens. Daarnaast zijn er naar schatting zo’n 600.000 huishoudens met problematische schulden en 800.000 huishoudens met risicovolle schulden, hebben ongeveer 135.000 huurders een betalingsachterstand en mijdt 1 op de 5 mensen geregeld medische zorg uit angst voor rekeningen of aanspreken van het eigen risico. Ondertussen kunnen voedselbanken de vraag niet meer aan. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het stijgende aantal dak- en thuislozen (100.000), of het aantal mensen (veelal jongeren) dat zich zorgen maakt over hun financiële toekomst. We staan voor een grote uitdaging.

Tweedeling groeit

Niet alleen groeide het aantal mensen in armoede fors, ook het aantal miljonairs steeg de afgelopen decennia. Ons land kent inmiddels steeds meer ‘superrijken’.

De bedrijfswinsten namen enorm toe, met recordwinsten voor Nederlandse bedrijven in het afgelopen jaar. Werkende mensen creëren deze winst, maar zien daar niets van terug. De winst werd exclusief uitgekeerd aan de aandeelhouders terwijl het besteedbaar inkomen voor de grote meerderheid van onze inwoners sinds 1977 nauwelijks is gestegen.

Die tweedeling vertaalt zich in vrijwel alle aspecten van het leven. Mensen met een lager inkomen leven gemiddeld minder lang en hebben minder gezonde levensjaren. Kinderen van mensen met een praktische opleiding hebben minder kans om zelf op te klimmen qua opleidingsniveau. Segregatie op basis van inkomen is aan de orde van de dag. Ook in deelname aan het politiek proces.

Een bewust politiek project

De toegenomen bestaansonzekerheid en tweedeling zijn geen natuurverschijnsel, ze zijn het gevolg van een bewust politiek project. In Nederland vond dit politiek project vooral plaats onder leiding van de Paarse kabinetten, de kabinetten Balkende en 13 jaar Rutte. In sneltreinvaart werden de belastingen op topinkomens, grote vermogens en hoge winsten verlaagd. De publieke sector werd geprivatiseerd en uitgekleed. De markt was het antwoord op alles. Onder de valse belofte dat het goedkoper of efficiënter zou worden werden belangrijke publieke taken weggehaald bij de overheid en overgedragen aan de markt.

Afbraak van voorzieningen

Van het openbaar vervoer, de energie, de zorg, tot onze woningbouwverenigingen, alles werd verkocht en aan de markt overgelaten of er werden ‘marktprikkels’ als concurrentie en winstbejag ingevoerd. Er werden tal van verhullende woorden voor gebruikt: op afstand zetten, privatiseren, outsourcen, marktwerking invoeren. Maar het was bewuste afbraak van de publieke sector die van ons allemaal was. Onze energie geprivatiseerd en verpatst. Onze volkshuisvesting is afgebroken en verkrot. Ons openbaar vervoer verzelfstandigd en ontspoord.

De winsten die we als samenleving maken, met onze grondstoffen, onze kennis en onze arbeid, kwamen terecht bij de bedrijven en in het verlengde daarvan de aandeelhouders en bestuursvoorzitters. Bij hen die het toch al goed hadden. Maar de risico’s kwamen voor rekening van de samenleving, iets dat we bij iedere crisis opnieuw zagen gebeuren.

Gevolgen voor de samenleving

De gevolgen van deze politiek zijn groot. Het heeft geleid tot een geërodeerde overheid. Een overheid die steeds minder kan. Met de afbraak van de publieke sector werd ook de organisatiekracht, de kennis en de uitvoeringsmogelijkheden van de overheid afgebroken. Het vertrouwen in de overheid en andere collectieve instituties werd totaal afgebroken.

Als een terugtrekkende overheid mensen decennialang vertelt dat hun succes hun eigen verdienste is en hun pech hun eigen schuld, dat zij als individu hun zaakjes maar op orde moeten hebben, dan gaan mensen zich individualistischer gedragen. Dan wordt de solidariteit uitgehold. En als één van de belangrijkste machtsmiddelen van het volk -deelname aan het democratisch proces- steeds minder waard wordt, omdat de politiek en de overheid steeds minder over wezenlijke zaken gaan, dan gaan mensen zich afkeren van elkaar en vooral van de politiek.

De verzorgingsstaat heeft plaatsgemaakt voor de wantrouwende en bestraffende overheid. Dit zien we onder andere terug bij de aardbevingsellende in Groningen en het toeslagenschandaal.

Van afbraak naar opbouw

Om de bestaanszekerheid te bevorderen en de ongelijkheid te bestrijden is er meer nodig dan een paar simpele lapmiddelen. Dan volstaat het niet om het minimumloon iets te verhogen, of de prijzen iets te drukken. Dan is een andere politiek nodig. Na jaren van afbraak moeten we weer collectieve voorzieningen opbouwen: goede zorg, goed OV, goede energievoorzieningen en een goede oudedagsvoorziening. Zodat we niet alleen weer zeggenschap krijgen, maar ook meedelen in de winst. Bestaanszekerheid is de winst van eerlijk delen.

Één tegen tweedeling

Echte verandering dwingen we alleen af als we mensen in beweging krijgen. Als het lukt om moedeloosheid om te zetten in moed. Als we woede omzetten in actie. Elke kleine verandering die wij afdwingen samen met mensen, kan hernieuwd geloof geven in een andere toekomst.

We nodigen iedereen uit om samen met ons te bouwen aan een nieuwe sociale beweging. Om samen met ons de strijd aan te gaan. Wij zijn ervan overtuigd dat ook nu en voor de toekomst een ander land mogelijk is. Een land waarin we één tegen tweedeling zijn, voor solidariteit en bestaanszekerheid.

Onderteken het manifest!

Met dit manifest pleiten wij er daarom voor dat:

Ieder mens moet kunnen voorzien in zijn of haar levensonderhoud. Daarom verhogen we het minimumloon direct naar 16 euro per uur. Ook de daaraan gekoppelde uitkeringen zoals AOW, Wajong, WIA, en het sociaal minimum (bijstand) stijgen mee. Zo zorgen we ervoor dat iedereen in zijn of haar levensonderhoud kan voorzien. We voeren een miljonairsbelasting in en verhogen de winstbelasting voor grote bedrijven.

Ieder mens heeft recht op een betaalbaar huis. We verlagen de huren, verbieden de verkoop van sociale huurwoningen en om huurders minder afhankelijk van de markt te maken stellen we voor alle soorten woningen een maximum huurprijs in. Zo komen er meer betaalbare huizen voor mensen om in te wonen in plaats van voor huisjesmelkers of speculanten om rijk mee te worden.

Ieder mens heeft recht op goede zorg. De zorg is geen markt. Daarom richten we een Nationaal ZorgFonds zonder eigen risico op. Tandzorg, fysio en ggz komen weer in het basispakket. Dit maakt de wildgroei aan polissen, verzekeraars en bureaucratie overbodig. We pakken de winsten van farmaceuten en ‘zorgondernemers’ keihard aan.

Ieder mens heeft recht op schone energie. We verlagen de kosten voor mensen door de energiebelasting voor huishoudens te verlagen en die van grootverbruikers te verhogen. Dit doen we ook met een nieuw prijsplafond, zonder subsidies aan energiebedrijven. Om directe zeggenschap te krijgen over de prijs, verduurzaming en levering , nationaliseren we onze energie.

Ieder mens heeft recht op voldoende voedsel. We verlagen de btw op voedingsmiddelen zodat de boodschappen voor mensen betaalbaarder worden. Dit doen we ook door afspraken met supermarkten te maken om zo de prijzen van essentiële boodschappen te verlagen, zoals dit in andere landen gebeurt. Houden supermarkten zich niet aan de afspraken, dan voeren we een extra (over)winstbelasting in.

Initiatiefnemers:

Lilian Marijnissen (fractievoorzitter SP) Gerwin van der Sloot (medewerker distributiecentrum) Aiden Middendorp (verpleegkundige ouderenzorg) Chantal Manders (huurder) Jeremy van den Berg (kassamedewerker) Nadia Mijnals (huurder) Marije Lander (actievoerder behoud ziekenhuizen) Martine Nijkamp (thuiszorgmedewerker) Daniëlla de Leeuw (student) Lisanne Zandvliet-Oldenkamp (docent) Azza Heles (huurder) Kristie Rongen (gedupeerde ouder toeslagenschandaal)

Onderteken het manifest!

De kosten moeten omlaag en de bezuinigingen op de zorg van tafel. Dat was de inzet van de SP tijdens deze Algemene Beschouwingen met een demissionair kabinet. Gelukkig hebben we een paar concrete resultaten kunnen boeken, zoals het niet nog verder verhogen van de prijzen aan de pomp, het openbaar vervoer en de energierekening, maar er moet veel meer gebeuren. Helaas wil een meerderheid van deze Tweede Kamer ook nog steeds de bezuinigingen op de ouderenzorg doorzetten.

SP-leider Marijnissen: ‘Het dagelijks leven is veel te duur geworden. Als er niks zou gebeuren zouden volgens berekeningen een miljoen mensen in armoede belanden. Daarom is gelukkig voor de zomer het SP-voorstel aangenomen om in te grijpen en moest het demissionaire kabinet met maatregelen komen. Maar er moet natuurlijk veel meer gebeuren! Het is daarom goed dat het minimumloon wat omhoog gaat en ons voorstel is aangenomen om werk te maken van winstdeling, zodat de grote winsten die bedrijven maken niet meer verdeeld worden onder de aandeelhouders, maar onder de mensen die ervoor gewerkt hebben.’

Ook ging het tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen over de zorg. Samen met zorgverleners maakt de SP zich hard voor investeringen in de zorg, in plaats van bezuinigingen. Tijdens het PrinsjesdagProtest kwamen zorgverleners samen met de SP in actie en op Prinsjesdag gingen zorgverleners mee met de SP-Kamerleden naar de Troonrede.

Marijnissen: ‘Een deel van de bezuinigingen zijn nu van tafel gehaald. Dus dat is een belangrijk resultaat en een compliment aan al die zorgverleners die hier actie voor hebben gevoerd. Maar we zijn er nog niet. Er moet geïnvesteerd worden in de zorg. Daar blijven we ons hard voor maken. De tekorten in de zorg zijn nu al zo groot. Er moet meer waardering zijn voor onze zorgverleners.’

Een voorstel van de SP werd aangenomen om ‘private equity’ van onze huisartsen weg te houden. ‘Dit is goed nieuws. Dit zijn commerciële partijen die alleen maar uit zijn op winst maken en huisartsenpraktijken opkopen. Dit soort figuren hebben wat ons betreft niks in onze zorg te zoeken. Geld voor zorg moet naar zorg’.

De SP diende ook een voorstel in om het riante salaris van Tweede Kamerleden te verlagen, en dat geld te investeren in kinderen in armoede. ‘Volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer beslissen over de kosten en inkomens van mensen, ze hebben de mond vol van bestaanszekerheid, maar verdienen ondertussen zelf 124.000 euro bruto per jaar. SP-volksvertegenwoordigers dragen daarvan een groot deel af. Nu stelden we voor om de salarissen van álle Tweede Kamerleden met 30 procent te verlagen. Dit geld kan goed gebruikt worden om de 200.000 kinderen die in armoede leven met de feestdagen een cadeau te geven.’

Dit voorstel werd door de Tweede Kamerleden verworpen. ‘Jammer en ook typisch,’ aldus Marijnissen die vindt dat de salarissen van politici omlaag moeten.

Geen land doet het zoals dit kabinet het wilde: rekeningrijden. Nu sluiten partijen van de VVD tot GroenLinks/PvdA zich aan bij het idee. De Tweede Kamer besloot vorige week om dit kabinetsplan niet meer voor de verkiezingen te bespreken, maar uit de concept verkiezingsprogramma’s blijkt dat veel partijen het alsnog willen invoeren. Rekeningrijden is oneerlijk en niet effectief. Terwijl het openbaar vervoer nauwelijks meer te betalen is en, vooral buiten de steden, steeds verder wordt uitgekleed, zullen mensen die hun auto nodig hebben om op het werk te komen of mantelzorg te verlenen, op nog hogere kosten worden gejaagd.

Voor mensen met een laag inkomen wordt autorijden te duur. Mensen met een hoog inkomen zullen er geen kilometer minder om rijden. Dit terwijl juist mensen met een hoog inkomen veel meer vervuilen dan mensen met een laag inkomen. De CO2-uitstoot van de rijkste 1 procent is zelfs tien keer zo hoog als de CO2-uitstoot van de helft van Nederland met het laagste inkomen. Ook is het oneerlijk omdat mensen die buiten de grote steden wonen vaker langere afstanden moeten afleggen en daarbij dus hogere kosten zullen maken.

Sinds de zomer stegen de accijnzen. Een volle tank kan nu tot wel 10 euro extra kosten. Uit onderzoek van CNV blijkt dat vier op de vijf werknemers al geld moeten toeleggen op hun reis naar het werk. Automobilisten in landelijke gemeenten gaan tot bijna drie keer zo veel belasting betalen als het nieuwe kabinet kiest voor een zogenaamde ‘vlakke’ kilometerheffing. Eerder lag er een variant bij het demissionaire kabinet om dieselauto’s tien keer meer te laten betalen dan een elektrische auto. Dit terwijl het juist vaak de mensen met hoge inkomens zijn die zich een elektrische auto kunnen permitteren en meer profiteren van subsidies en lagere kosten.

Daarnaast is er voor veel mensen nu helemaal geen fatsoenlijk alternatief voor de auto, terwijl autorijden juist onbetaalbaar dreigt te worden. Naar je werk gaan, familie bezoeken of naar het ziekenhuis kan in veel gebieden niet anders dan met de auto. Het openbaar vervoer is verschraald waardoor het voor velen geen serieuze optie is. In vijf jaar tijd verdwenen 1500 bushaltes. In twee jaar tijd stegen de prijzen voor het regionale ov met bijna 20 procent. De baas van de NS, voormalig minister Koolmees (D66), wil reizen met de trein in de spits duurder maken. Gratis, of goedkoop en een goed ov is toch het beste klimaatbeleid? Maar helaas wordt dat alleen maar duurder en slechter en steekt men liever miljarden in een ondoorzichtig klimaatfonds.

Een volgend kabinet moet juist investeren in betaalbaar en goed ov. Goed voor mensen en het milieu. Daarom zou het goed zijn als partijen afstand doen van hun plannen om te voorkomen dat autorijden alleen nog is weggelegd voor mensen met een dikkere portemonnee. Door rekeningrijden zullen nog meer mensen - terecht - het gevoel hebben dat de politiek geen oog heeft voor hun problemen en nu al enorm stijgende kosten. Laat het nou juist dat zijn waar mensen genoeg van hebben.

Dit opinieartikel is verschenen in het Algemeen Dagblad van 22-09-2023

‘Tijd van klimaatdrammen is voorbij’ zei Rob Jetten van D66 vorige week. Zelfs de zelfbenoemde ‘klimaatdrammers’ van D66 zien nu in dat dit een doodlopende weg is. Klimaat is op dit moment misschien wel de grootste veroorzaker van tweedeling in ons land. Dat vraagt om een andere aanpak.

Er gaat geen week voorbij zonder alarmerende nieuwsberichten over klimaatverandering. Tegelijk geeft de Nederlandse overheid, zo bleek ook afgelopen week, jaarlijks nog steeds ruim 37 miljard euro uit aan fossiele subsidies, fiscale voordelen en tariefkortingen. Een astronomisch bedrag. Maar huishoudens moeten zich in de schulden steken voor het aanschaffen van een warmtepomp om het gasverbruik omlaag te krijgen. Klimaatbeleid is op dit moment een van de grootste ongelijkmakers in ons land. Mensen worden individueel op kosten gejaagd voor een dure warmtepomp en allerlei pesttaksen, zoals een plastictaks en vliegtaks en mogelijk rekeningrijden, terwijl grote vervuilers miljarden subsidie ontvangen. En de grootste uitstoters? Die komen er niet alleen mee weg, maar profiteren gewoon door van een onuitputtelijke stroom aan subsidies. Winsten worden door deze bedrijven verdeeld onder de aandeelhouders en niet ingezet voor het schoner produceren. De belastingbetaler betaalt mee aan deze subsidies, maar krijgt er niets voor terug.

Als de tien grootste bedrijven in Nederland drie keer zoveel CO2 uitstoten als alle Nederlandse huishoudens samen, dan is de bekende jaren negentig slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ een jarenlange succesvolle afleiding geweest van de daadwerkelijke veroorzakers van het probleem. Natuurlijk, iedereen die in de gelegenheid is een steentje bij te dragen moet dat doen, maar een beter milieu begint toch echt bij de grote vervuilers en niet bij het individu. Het klimaatprobleem legt de crisis van het kapitalistische systeem bloot: een economie op ramkoers met de samenleving en met de natuur. De oplossing kan dus niet zonder verandering van het systeem. Dit vraagt om scherpe politieke keuzes. Radicale klimaatrechtvaardigheid is harder nodig dan ooit, want dit klimaatbeleid holt het draagvlak uit en zorgt voor achteruitgang in plaats van vooruitgang. De aanpak van klimaatverandering begint bij het eindelijk fatsoenlijk normeren van grote vervuilers en dus niet bij het moralistisch toespreken van mensen en hen plastic-, vlieg- of kinderschaamte aan te praten. Centraal moet staan dat aanpak van klimaatverandering een collectieve opgave is en geen individuele zaak.

Klimaatrechtvaardigheid is voorwaarde voor steun

Nu ingrijpen is nodig. Want klimaatbeleid kan op veel steun van mensen rekenen, mits het rechtvaardig gebeurt. Dat blijkt uit een raadpleging onder tienduizend Nederlanders door de TU Delft en Universiteit Utrecht. Dit betekent dat klimaatmaatregelen die mensen in de persoonlijke levenssfeer raken, alleen acceptabel zijn als andere maatregelen zichtbaar zijn toegepast en de overheid streng optreedt tegen vervuilende sectoren. Het betekent ook dat alles op alles gezet wordt om te voorkomen dat de kloof tussen rijk en arm groeit, dat de vervuiler betaalt en dat de baten van een maatregel hoger zijn dan de kosten, waarbij er geen alternatieven beschikbaar zijn. Op alle fronten gaat dit nu mis. Mensen in volkswijken voelen de kosten, terwijl de groep hoge inkomens vooral profiteert. Partijen die zich links en progressief noemen, zouden hier juist oog voor moeten hebben, maar vervreemden mensen met een laag of midden inkomen van zich. Klimaatbeleid is nu vooral iets van de zogenaamd progressieve elite geworden en niet van mensen in gewone wijken.

Zo is er nog geen fatsoenlijk alternatief voor de benzine en dieselauto, terwijl autorijden wel steeds duurder wordt. Als we niets doen, gaan de accijnzen nog verder omhoog. Meer dan twee euro per liter moeten betalen, maakt autorijden voor een deel van Nederland onbetaalbaar. Het is belangrijk om te investeren in schone auto’s, maar in de drang naar het ontmoedigen van benzine en dieselauto’s, wordt vooral weer de gewone autorijder gepakt. Elektrische auto’s zijn immers voor velen nog niet bereikbaar door de hoge aanschafkosten. Ook het openbaar vervoer is voor veel mensen geen serieuze alternatieve optie voor de auto. Wie met de trein reist weet dat je veel geld kwijt bent en vaak moet staan in overvolle treinen. Toch is het gelukt om reizen met de trein nóg onaantrekkelijker te maken. Het demissionaire kabinet geeft de NS groen licht voor een extra heffing in de spits. Terecht wekt dit plan enorme verontwaardiging op. Want nog los van deze absurde heffing van de NS, is een treinkaartje in Nederland al vaak duurder dan in de ons omringende landen. En naar verwachting zal de prijs van regionaal openbaar vervoer in 2024 nog eens met ruim 11 procent stijgen. De bereikbaarheid van ons ov is ook verslechterd. De afgelopen vijf jaar zijn er alleen al 1500 bushaltes door het hele land verdwenen. Voor een groot deel van Nederland, vooral buiten de grote stad, is het ov nu dus geen alternatief: te duur en slechte verbindingen. De SP pleit in het nieuwe verkiezingsprogramma daarom ook voor het toewerken naar gratis ov: de beste klimaatmaatregel denkbaar.

Klimaatrechtvaardigheid betekent ook dat mensen rond moeten kunnen komen

Van links tot rechts lijken politieke partijen het tegenwoordig normaal te vinden dat je een lening moet afsluiten voor de aanschaf van een dure warmtepomp of zonnepanelen op je dak. Dit wordt dan ook nog als heel ‘sociaal’ verkocht, omdat je bijvoorbeeld zonder rente kunt lenen of subsidie kunt krijgen. Dit laat ook een totale wereldvreemdheid zien. Een grote groep mensen heeft eerder een lening nodig om maandelijks rond te kunnen komen, in plaats van te kunnen investeren in zonnepanelen. Ook subsidies zijn alleen maar interessant voor mensen met eigen vermogen. Als jij tienduizenden euro’s kunt missen voor een elektrische auto, kom je in aanmerking voor een door alle belastingbetalers betaalde overheidssubsidie. Er gaat 600 miljoen euro aan subsidie naar mensen die al genoeg verdienen om de aanschaf van een elektrische auto te kunnen betalen. CE Delft onderzocht eerder dat 80% van de subsidies bij rijke huishoudens terecht komen en 20% bij huishoudens met minder geld. De mensen die de subsidie dus het best kunnen gebruiken, komen er niet of nauwelijks voor in aanmerking, want die hebben het geld niet om de aanschaf te doen en vervolgens subsidie aan te vragen. Het is zelfs zo scheef dat in Nederland de rijkste 1% per persoon voor 10 keer meer uitstoot zorgt dan 50% van de laagste inkomens. Tevens vermindert hun uitstoot het minst, maar ze krijgen wel de meeste subsidie.

Dit klimaatbeleid vergroot de ongelijkheid, in plaats van dat het de verschillen verkleint. Toen vorige winter de energieprijzen door het dak gingen, werd deze ongelijkheid alleen maar groter. Juist in de rijkere wijken zie je veel zonnepanelen en elektrische auto’s en worden mensen minder hard geraakt door de hoge energie- en brandstofprijzen dan in de wijken met lage inkomens. De duurdere huizen zijn daarnaast vaak al beter geïsoleerd, terwijl in de armere wijken mensen in een doorwaaiwoning leven en daar de energierekening dus nog harder stijgt. De fundamentele onrechtvaardigheid dat van de subsidies die beschikbaar zijn voor verduurzaming het grootste deel terechtkomt bij de mensen die het waarschijnlijk het minst nodig hebben, zorgt – terecht – voor grote weerstand tegen klimaatbeleid onder de bevolking. Dit moet precies andersom. De subsidies moeten juist beschikbaar zijn voor de mensen met de laagste inkomens, die moeten ervan profiteren. Nóg eerlijker zou zijn om af te zien van individuele subsidies en klimaatbeleid collectief te organiseren.

Want juist door de urgentie van klimaatverandering is deze collectieve aanpak nodig. Zoals we dat ook organiseerden bij het aanleggen van riolering en bij de aanleg van gasaansluitingen voor huishoudens. Daar gingen we toch ook niet huishouden voor huishouden vragen of mensen mee wilden doen? En zo ja, via welke commerciële aanbieder dan? Dus niet ieder voor zich die zich moet informeren over en besluiten tot de mogelijkheden van isoleren, zonnepanelen, warmtepompen en andere zaken. En vervolgens nog eens moet bekijken of dit bij bedrijf A of B het beste is. Maar dit samen organiseren.

Het mag niet zo zijn dat de rijken alles opsouperen

De kapitalistische economie is nu eenmaal ingericht om grote bedrijven wereldwijd zoveel mogelijk winst te laten maken, ten koste van onze planeet. Het beste klimaatbeleid is daarom antikapitalistisch klimaatbeleid. De olie en gasindustrie maakte in 2022 wereldwijd een winst van in totaal 4 biljoen dollar. Dit VVD-kabinet wil deze kapitaalkrachtige industrie met miljarden aan klimaatsubsidie steunen onder andere om CO2 op te vangen en op te slaan. Dit systeem is failliet. De gedachte dat de markt oplossingen zou kunnen bieden, heeft gefaald. Maar toch wordt daar niet vanaf gestapt. Recent nog pleitte Rabobank econoom Barbara Baarsma voor een vrije markt voor uitstootrechten voor huishoudens. Als dat zou worden ingevoerd, kan iemand die geen geld heeft om te vliegen, de rechten verkopen aan iemand die wel geld heeft om te vliegen. Kortom; de mensen die veel uitstoten en veel geld hebben hoeven hun gedrag niet te veranderen. Goed voor de rijken, die al meer uitstoten, maar zeer slecht voor de solidariteit. Dit mag nooit worden ingevoerd.

Voor bedrijven is dit helaas wel zo geregeld. Het verminderen van vervuilende uitstoot is aan de markt overgelaten via verhandelbare emissierechten. Maar de grootste vervuilers hebben een vrijstelling gekregen. De grote vervuilers kunnen zo ongemoeid hun gang blijven gaan en houden ook nog eens schaamteloos hun hand op bij de belastingbetaler om hun uitstoot terug te dringen. Zo betaalde Tata Steel, één van de grootste CO2 uitstoters van Nederland en al jarenlang verantwoordelijk voor een ongezonde leefomgeving, in 2021 slechts 100 (!) euro leidingwaterbelasting over een verbruik van 34 miljard (!) liter leidingwater per jaar en betaalt het bedrijf sinds 2007 geen winstbelasting. Nu wil het bedrijf geld om de overgang naar duurzaam staal te kunnen maken. Zonder dat we daar iets voor terugkrijgen.

Klimaatrechtvaardigheid kan alleen door eerlijk delen

Dit systeem moet vervangen worden door duidelijke normen waar iedereen zich aan heeft te houden. Vervuilende bedrijven moeten eerst een deel van hun winst inzetten voor het schoner produceren voordat ze aanspraak kunnen maken op allerlei subsidies. Zolang bedrijven bijvoorbeeld nog eigen aandelen opkopen om de aandeelhouders nog verder te spekken, zou de belastingbetaler niet moeten opdraaien voor de kosten om te schoner te produceren. Ook het klimaatpakket van Frans Timmermans laat grote bedrijven nog te veel hun gang gaan, in plaats van te normeren. Daarmee is het een gemiste kans om het onderliggende foute systeem aan te pakken. De markt voor emissierechten wordt nu zelfs uitgebreid. En lidstaten compenseren grote bedrijven via subsidies dan weer voor het geld dat ze hieraan besteden.

Een goed klimaatbeleid kan ervoor zorgen dat de ongelijkheid in ons land niet groter wordt, maar juist kleiner. Laten we het verduurzamen en isoleren van huizen tot een écht collectief project maken, waarbij mensen naar draagkracht betalen. En waarbij we met de slechtst geïsoleerde huizen beginnen. Klimaatverandering is een uitdaging, maar het is zeker ook een manier om ons land juist prettiger en leefbaarder maken. Al eerder liet de SP een plan doorrekenen door CE Delft dat liet zien dat als de overheid zonnepanelen op alle daken legt er genoeg stroom wordt opgewekt voor alle huishoudens. Het zorgt voor een lagere energierekening en beter huis voor mensen, het leidt tot besparing, creëert groene banen en het draagt bij aan het halen van de klimaatdoelen.

Nationaliseer onze energie

Radicale klimaatrechtvaardigheid vraagt om duidelijke keuzes. Dat betekent vervuilende bedrijven aanpakken. En dat betekent autorijden niet duurder maken zonder alternatief. Kies niet voor het onbetaalbaar maken van een vliegvakantie voor het gezin dat het hele jaar spaart om op vakantie naar Kreta te kunnen, maar kies voor een veelvliegerstaks omdat de 8% veelvliegers verantwoordelijk is voor 40% van de vluchten. Kies niet voor het verbieden van een cv-ketel en het verplichten van een warmtepomp, maar kies voor het collectief isoleren en verduurzamen van woningen, te beginnen bij de woningen met de slechtste isolatie en de hoogste energierekening. Kies niet voor het subsidiëren van energiebedrijven via een prijsplafond, maar nationaliseer onze energie zodat we kunnen investeren in schone energie.

We hebben radicale klimaatrechtvaardigheid nodig om de noodzakelijke solidariteit tussen mensen te organiseren. We kunnen het klimaat niet overlaten aan partijen die meegaan in de individualisering van klimaataanpak. Dus stop met het op kosten jagen van mensen die het minste vervuilen. Dat is geen klimaatrechtvaardigheid maar keiharde klimaatongelijkheid.

Tanken aan de pomp en een kaartje voor het openbaar vervoer zijn hartstikke duur. 'De SP wil dat de kosten voor vervoer omlaag gaan, zowel voor mensen die afhankelijk zijn van een auto als van het openbaar vervoer. Steeds meer mensen zien de kosten van hun levensonderhoud alsmaar stijgen. Zo ook de kosten om op het werk te komen of familie en vrienden te bezoeken. Een verdere accijnsverhoging aan de pomp maakt het gebruik van de auto onbetaalbaar. Ook de prijsstijgingen voor een kaartje voor de bus, metro of trein maken het openbaar vervoer voor steeds meer mensen onbetaalbaar. Dat staan wij niet toe', aldus SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen. Voorstellen die de SP hiervoor indiende met verschillende politieke partijen werden aangenomen.

Marijnissen: 'De SP ziet geen tegenstelling tussen werkende en studerende mensen die afhankelijk zijn van de auto en afhankelijk zijn van openbaar vervoer. Het betaalbaar houden van vervoer en andere basisvoorzieningen voor mensen, zijn wat de SP betreft écht sociale keuzes.'

Voor het betaalbaar houden van vervoer deed de SP twee voorstellen. Allereerst gaat de geplande verhoging van de accijns op brandstof niet langer door. Hiermee wordt voorkomen dat benzine en diesel vanaf 1 januari aanstaande flink zouden stijgen, tot wel 21 cent per liter. Dit is in het bijzonder belangrijk voor de miljoenen Nederlanders die op plekken wonen waar openbaar vervoer is verdwenen en voor mensen die nu geen alternatief hebben voor de auto. Daarnaast wordt voorkomen dat kaartjes voor het openbaar vervoer nog duurder worden, zodat reizen met bijvoorbeeld de bus of de trein niet onbetaalbaar wordt.