Nieuws van GroenLinks in Groningen inzichtelijk

5 documenten

Even stemmen: referendum – ja of nee?  | Groningen

GroenLinks GroenLinks Groningen 07-08-2020 00:00

Binnenkort spreekt de gemeenteraad over een voorstel om lokale referenda mogelijk te maken en over de evaluatie van lopende experimenten met inwonerparticipatie. Onderstaand een paar gedachten over lokale democratie en waar de fractie zich voor inzet.

Ja? Allemaal gekozen? Of toch nog even nadenken? Of erover praten? Met vrienden, alleen in je eigen bubbel? Of ook met politici? Of met deskundigen? Of met mensen die je anders nooit spreekt? Of eerst maar eens een uitgebreide enquête doen om wat meningen en argumenten te verzamelen? Of toch gewoon nú even ja of nee zeggen? 

Linkse waarden?

Laten we beginnen met een aantal basiswaarden waaruit GroenLinks politiek bedrijft: zorg voor de aarde, het verkleinen van verschillen in inkomen, kansen, onderwijs, invloed, etc. en vergroten van zeggenschap.  Van oudsher kozen GroenLinks en haar voorgangers voor radicale oplossingen en richtingen om deze waarden vorm te geven. Zo waren we ooit – en misschien nog steeds wel – stevige voorstanders van zaken als radendemocratie en arbeiderszelfbestuur. In onze tijd willen we vooral meer ruimte voor inwoner-initiatieven en coöperaties. Dit zijn radicale vormen van democratie die een zo groot mogelijke zeggenschap geven over organisaties die je leven vormen.  

Dat kan op gespannen voet staan met het systeem van vertegenwoordigende democratie zoals we dat kennen: eens in de zoveel jaar naar de stembus om mensen aan te wijzen die namens jou het woord doen - en dat was het dan.  Steeds meer mensen keren zich af van het politieke bedrijf, opkomsten bij verkiezingen dalen, het vertrouwen in politici daalt. Mensen vragen om meer ruimte om zelf hun zaakjes te regelen en klagen dat ze die onvoldoende krijgen. Steeds luider klinkt daarom - onder meer uit de zogenaamde populistische hoek - de roep om meer directe democratie, wat meestal wordt platgeslagen als ‘we willen referenda’. Dat is de zogenaamde ‘kloof tussen de politiek en de samenleving’. Uit onderzoek blijkt ook dat veel mensen het gevoel hebben dat politiek en bestuur vooral iets is dat wel óver hen gaat, maar ook zónder hen wordt besloten en uitgevoerd.

Daar staan we dan met onze linkse waarden. Voorstanders van meer zeggenschap voor mensen zelf, voorstanders van verkleinen van verschillen in invloed en macht, maar we hebben de basis blijkbaar niet op orde. En onze waarden worden bovendien gekaapt door populistisch rechts. Dat is vreemd. Hoe komt dat? 

Globalisering, individualisering

Een ontwikkeling die mensen het gevoel dat ze te weinig te zeggen hebben is de zogenaamde ‘globalisering’.  Globalisering in de zin van wereldhandel en culturele uitwisseling is al een oud fenomeen. Alexander de Grote bracht Griekse cultuur naar de Indus. De zijderoute bracht ons de pest, naast zijde, pottenbaktechnieken en geneesmiddelen. Maar de wereldwijze verknoping van economieën begon pas echt in de tijd van de VOC, de wereldwijde kolonisatie en de uitvinding van de aandelenhandel. De laatste decennia lijkt ook de politiek er steeds minder toe te doen. Internationale bedrijven winnen aan macht en invloed, de regels van de vrije markt houden ook de politiek in de greep. Wat het meeste stoort is dat de verschillen tussen wie er de vruchten van plukt en wie achterblijft toenemen.  

Die ontwikkeling is de afgelopen vijftig jaar gepaard gegaan met een snelle ontzuiling, waardoor veel burgers hun kanalen om invloed uit te oefenen en de markt te reguleren zijn kwijtgeraakt. Ooit had je een eigen ‘bubbel’ waarin je belang werd gehoord en verdedigd, maar nu lijkt die steeds meer op een zeepbel en ben je op jezelf aangewezen. Alles – van je opleiding tot je werk, van je gezondheid tot je geluk – is je eigen verantwoordelijkheid. "Heb je je wel genoeg ingespannen om te solliciteren, heb je wel kansen gegrepen?"  We zijn geïndividualiseerd en worden dus ook snel over het hoofd gezien.  

Lokaal bestuur op afstand

Beide ontwikkelingen zijn vergezeld gegaan van een enorme schaalvergroting in het lokaal bestuur, wat de afstand tussen inwoner en bestuur groter heeft gemaakt. Mensen voelen zich ook lokaal minder vertegenwoordigd. Ter illustratie: in de raad van Haren zaten 17 leden, voor zo’n 20.000 inwoners. In de raad van Groningen drie keer zoveel voor ruimschoots het tienvoudige aantal inwoners. Uit onderzoek blijkt dat burgerparticipatie (inclusief opkomst bij raadsverkiezingen) afneemt door deze schaalvergroting. Een grotere schaal betekent ook vaak dat het lastiger is voor de gemeente om kleinschalige initiatieven te honoreren. Lastiger ook om verschillen tussen wijken of buurten toe te staan, uniform beleid is gemakkelijker. 

Drie ontwikkelingen dus: 

globalisering – aangejaagd door een kapitalistisch systeem dat verschillen vergroot in plaats van verkleint 

individualisering – je bent zelf verantwoordelijk voor je eigen geluk  

schaalvergroting in het lokaal bestuur die mogelijkheden van (samenwerkende) burgers soms (vaak?) eerder verkleinen dan vergroten 

Je zou ook simpel kunnen zeggen dat we de wereld veel te ingewikkeld hebben gemaakt. Samen vormen deze ontwikkelingen een giftig mengsel dat mensen cynisch maakt.  

Het moet dus beter

Onze fractie kiest waar het maar kan principieel voor betrekken van inwoners bij plannen die over hen gaan. We kiezen principieel voor meer ruimte voor initiatieven van inwoners zelf, voor het inzetten van meer mogelijkheden en instrumenten om het gesprek en als het even kan ook besluitvorming tussen inwoners onderling te organiseren. Dat is wel een zoektocht: het is – ook landelijk – duidelijk dat er niet één oplossing is die alle problemen en tekorten oplost. 

In grotere gemeenten is inmiddels een breed scala aan instrumenten om het ‘democratisch tekort’ zo goed mogelijk op te lossen. Veel van die instrumenten zijn vormen van gesprek om meningen, wensen, standpunten op te halen en daarop besluiten te baseren. Sommige gaan verder, zoals buurtreferenda, wijkbegrotingen, digitaal stemmen over voorstellen, buurtbeheer van de ‘eigen’ buurtboomgaard, een coöperatie om buurtzorg te verlenen of zonnepanelen te beheren.   

Groningen 

Ook Groningen kent een groot scala aan instrumenten. We kennen adviesraden, een fysiek en digitaal stadspanel, inspraakprocessen rondom plannen, een onderzoeksbureau dat regelmatig grootschalige enquêtes uitzet, etc. De plannen voor windmolens binnen de gemeente worden uitgebreid besproken met omwonenden en het proces daarvoor is zelfs uit handen gegeven aan de Natuur- en Milieufederatie. Het Groenplan ‘Vitamine G’ is op voorstel van mij eerst voorgelegd aan inwoners, wat 900 reacties, voorstellen en plannen heeft opgeleverd, die voor een groot deel zullen worden gehonoreerd. De gemeenteraad heeft er nog niet eens over gesproken!  Naast deze instrumenten lopen er een vijftal experimenten. In de Oosterparkwijk bijvoorbeeld draait de Coöperatieve Wijkraad: inwoners die geloot zijn en een vijftal raadsleden beslissen samen over een budget dat beschikbaar is voor maatregelen in de wijk. Kijk voor een compleet overzicht in deze collegebrief.  

Tot slot kent Groningen het zogenaamde ’gebiedsgerichte werken’. In zeven stadsdelen/wijken werkt een team van ambtenaren, elk met een eigen wijkwethouder, om in beeld te krijgen en te houden van wat de inwoners van een wijk nodig vinden en om afstemming te zoeken met gemeentebrede plannen. Wil een wijk vergroening en heeft de gemeente plannen voor de vervanging van het riool? Dat gaat misschien heel goed samen en kost op die manier ook minder geld. Vooral de directe betrokkenheid van wethouders bij een wijk en het eenvoudige aanspreekpunt in de wijk is succesvol en wordt gewaardeerd. 

Hoe verder? 

De experimenten zijn precies dat: experimenten, dus bedoeld om van te leren. Niet alles gaat goed. Niet alle inwoners in een wijk worden ermee bereikt. Er wordt ook hier en daar over gemopperd dat het elitaire of besloten feestjes zijn. De invloed van ambtenaren is soms nog wel erg groot, dat zou wellicht beter kunnen. De kring van meepraters, -denkers, en -doeners mag best groter worden.  

Ook is duidelijk dat échte zeggenschap op allerlei plekken nog wordt gemist: de invloed van gemeentelijk beleid is groot, de ruimte om je eigen boontjes te doppen beperkt. De radicale vernieuwing van de democratie is nog niet gevonden in deze experimenten.  

Onze fractie zet zich in voor oplossingen die tegemoetkomen aan de wens van veel mensen om weer de grip het eigen leven terug te krijgen. Tegen de tendensen van globalisering, individualisering en schaalvergroting in het bestuur dus. Denk aan: 

uitbreiden van de experimenten: op meer plaatsen, met meer beslisruimte, meer budget 

vergroten van de beslisruimte voor inwoners: meer wijkbeheer in eigen hand, meer initiatieven om taken van de gemeente over te nemen 

stimuleren van kleinschalige initiatieven, omdat we denken dat kleinere schaal de betrokkenheid kan vergroten 

meer zeggenschap, en een veel nadrukkelijker begeleidende in plaats van sturende rol van gemeentelijk personeel 

uitbreiding van het gebiedsgericht werken, zodat een groter deel van de gemeentelijke budgetten wijkgericht kan worden ingezet. 

En een referendum dan?

Op één punt bieden al de participatiemogelijkheden en experimenten in Groningen te weinig uitkomst: échte zeggenschap. Zélf – zonder gemeentelijke bemoeienis – beslissingen nemen over je wijk. Zélf je stem kunnen uitbrengen over bepaalde gemeentelijke plannen. Échte zeggenschap – zeggen sommigen – betekent een referendum mogelijk maken. Geef ‘het volk’ de mogelijkheid ‘de politiek’ terug te fluiten. 

Wat mij betreft heeft iedereen die zich beroept op ‘de wil van het volk’ al meteen ongelijk. Het is populistisch gepraat dat vooral de bedoeling heeft om te ontregelen - niet om het gesprek met elkaar aan te gaan. Het is de kunst om het gesprek tussen inwoners en bestuur zo vorm te geven dat inwoners zich gehoord voelen en gesteund in hun wensen en in hun levensvragen. We kennen allemaal de bizarre vertoningen die de referenda over het Oekraïne-verdrag, de Europese grondwet en de Brexit waren. Maar we hadden ook een wat beter verlopen referendum over de bevoegdheden van de inlichtingendiensten, met de uitslag waarvan vervolgens te weinig is gedaan.  

In veel steden zijn wél succesvolle referenda gehouden, ook in Groningen. Het autovrij maken van het Noorderpantsoen en over de aanleg van een parkeergarage onder de Grote Markt zijn voorbeelden. Ze gingen gepaard met een ‘goed gesprek’. Een gesprek dat deels georganiseerd en gestructureerd werd, passend bij het onderwerp, gevoed met correcte informatie. Zonder al te veel vooringenomenheid vanuit politieke partijen die probeerden de uitslag naar hun hand te zetten door misinformatie te verspreiden. 

Referenda die gekaapt worden door politici en die dit instrument willen gebruiken om hun eigen (meestal) afkeer van of (zelden) voorkeur voor een plan te onderbouwen zullen alleen maar contraproductief zijn. Bizarre framing, misinformatie, niet praten maar demonstreren en schelden, het leidt tot twijfels over de motieven van stemmers en twijfels aan de uitslag. Dit voedt uiteindelijk louter de argwaan van inwoners jegens de overheid.  

Gezonde referenda

Vanuit onze waarden en principes kun je eigenlijk niet tegen een referendum zijn. We zouden er ook niet ‘bang‘ voor moeten zijn. Het hele idee dat de gemeenteraad beter weet dan inwoners is eigenlijk vreemd. Uiteindelijk beslist ook de raad ook over een voorstel met een voor of tegen, dus het veelgehoorde argument dat een referendum te ongenuanceerd is slaat principieel nergens op.  Als de raad dat mag, waarom de inwoner dan niet? 

Als onvrede met een overheid die slecht luistert de motor is achter de wens tot referenda dan is dat ook de sleutel: het voeren van het goede gesprek met de juiste mensen is een belangrijk voorwaarde voor succesvolle invloed van inwoners.  

Het voeren van het goede gesprek is als randvoorwaarde voor het houden van een referendum moet dan ook op één of andere manier geregeld moeten worden in een referendumverordening. Zonder die voorwaarde wordt het lastig. Een eerste stap kan zijn om buurtreferenda mogelijk te maken. Daar ligt op allerlei manieren – zie hierboven – al een infrastructuur om dat goede gesprek ook te kunnen voeren. 

De kern is dat het mogelijk maken van referenda op zichzelf het democratisch tekort niet gaat opheffen. Daarvoor moeten we de democratie opnieuw uitvinden. Dat is ingewikkelder, maar uiteindelijk bevredigender. Dat vraagt niet om een kleinere overheid, maar om een andere overheid. Een overheid die luisteren tot kunst heeft verheven.

Vanavond de aftrap, van een week vol ...

GroenLinks GroenLinks Groningen 12-11-2018 21:42

Vanavond de aftrap, van een week vol debatten, met de ondernemers uit Het Hogeland. Een inspirerende avond waaruit maar weer eens blijkt dat we samen veel verder kunnen komen. Waar krimp gezien wordt als nieuwe mogelijkheid en leefbaarheid hoog op de agenda staat. Het Hogeland als één grote onderneming.

Belangrijk voor de regio, goede ...

GroenLinks GroenLinks Groningen 27-01-2018 09:27

Belangrijk voor de regio, goede verbindingen naar de rest van Nederland. Samen met onze collega’s in Veendam pakken we dit op.