Poliflw

Het geweld in Gaza moet stoppen. Wij accepteren niet dat er steeds meer onschuldige slachtoffers vallen en dat hulp nauwelijks wordt toegelaten. De Nederlandse regering moet zich duidelijk uitspreken: er moet onmiddellijk een staakt-het-vuren komen. Teken de petitie als je deze oproep steunt!

De aanval van Hamas op 7 oktober op onschuldige Israëlische burgers was afschuwelijk en veroordelen wij in de scherpst mogelijke bewoordingen. De gegijzelde burgers moeten direct worden vrijgelaten.

Door de grootschalige bombardementen van het Israëlische leger zijn al meer dan 1 miljoen Palestijnen op de vlucht en al ruim 11.000 gedood, waaronder duizenden kinderen. Dit is in strijd met het internationaal recht. Er is een gigantisch tekort aan water, voedsel en medicijnen. De blokkade van Gaza moet zo snel mogelijk worden opgeheven.

Er worden wapens vanuit Nederland aan Israël geleverd. Bijvoorbeeld onderdelen voor JSF-straaljagers waarmee steden in Gaza worden gebombardeerd. In de Eerste Kamer ligt zelfs een verdrag voor waarmee de militaire samenwerking tussen Israël en Nederland wordt versterkt.

Daarom doen wij de volgende oproep:

Er moet onmiddellijk een staakt-het-vuren komen. Alle inspanningen moeten erop gericht zijn dat de bevolking in Gaza wordt geholpen en de gegijzelde Israëliërs worden vrijgelaten.

Nederland moet direct stoppen met wapenexport richting Israël. Het verdrag waarmee de militaire samenwerking tussen Nederland en het Israëlische leger wordt versterkt moet van tafel.

Onderhandelingen moeten worden gestart om te komen tot een duurzame twee-staten-oplossing waarin de Palestijnse en Israëlische bevolking in veiligheid en vrede kunnen leven.

Deze week is het 78 jaar geleden dat de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki vernietigd werden door een kernbom. De wereldwijde impact was enorm, zo blijkt ook uit de film Oppenheimer. De bedenker besefte maar al te goed: deze wapens mogen nooit meer gebruikt worden.

Het aantal staten dat kernwapens bezit en het aantal kernwapens is sindsdien echter enorm gegroeid. Pogingen om kernwapens te verbieden zijn niet geslaagd. In de oorlog in Oekraïne heeft Poetin al vele malen met de inzet van kernwapens gedreigd. Het is tijd voor nieuwe initiatieven.

In juni publiceerde het gerenommeerde onderzoeksbureau SIPRI het jaarlijkse overzicht van kernwapens in de wereld. ‘We komen in een van de gevaarlijkste periodes in de menselijke geschiedenis’, aldus SIPRI-baas Dan Smith. Het SIPRI maakt zich zorgen omdat het aantal inzetbare kernwapens oploopt en omdat landen hun moderniserings- en uitbreidingsplannen voortzetten.

Wapenbeheersingsverdragen

Tussen 1972 en 1990 hebben de VS en de Sovjet-Unie vele wapenbeheersingsovereenkomsten gesloten. Ook na de val van de Sovjet-Unie werden enkele betekenisvolle verdragen getekend, zoals bijvoorbeeld het verdrag dat kernproeven beëindigt. De laatste vijf jaar zijn de belangrijkste een voor een opgezegd.

Russische kernwapens in Belarus

Rusland zegt inmiddels kernwapens in Belarus te hebben geplaatst. SU-25 straaljagers zullen Russische kernwapens gaan dragen. De bemanning is in die constructie Belarussisch. Dit beleid wordt nuclear sharing genoemd, het delen van kernwapens (zoals Nederland Amerikaanse kernwapens herbergt in Volkel). Het is verboden op grond van het Non-Proliferatieverdrag (NPV), maar landen doen het toch. De Russische aankondiging is een ernstige escalatie van de oorlog in Oekraïne en verhoogt de urgentie om tot een kernwapenvrij Europa te komen.

Ook de Verenigde Staten voorzien modernisering van hun tactische kernwapens in West-Europa. Op korte termijn komen geheel vernieuwde kernwapens naar Nederland. Volgens de regering gaat het daarbij níet om overtreding van het NPV, omdat dit beleid al stamt van vóór de instelling van het NPV en indertijd de Sovjet-Unie akkoord zou zijn gegaan. Gezien de geheimhouding valt dat echter niet te controleren door het parlement…

De huidige atoombom in Nederland (de B-61-11) gaat terug naar Amerika en de F-35 (JSF) krijgt een nieuwe, sterk ‘verbeterde’ bom: de B-61-12. Ondanks enorme geheimzinnigheid, weten we dat ook Nederlandse piloten trainen met het afvuren van kernwapens. Mijn motie om hierover veel meer openheid te geven werd afgedaan met een obligate Kamerbrief. Gezien de veiligheidsrisico’s heeft de bevolking in de omgeving van het Brabantse Volkel recht op veel meer informatie. Toch houdt de regering zich op de vlakte.

Plan Arias

Te midden van deze gevaarlijke ontwikkelingen en de toch al rampzalige oorlog in Oekraïne, wreekt zich het afbreken van diplomatieke betrekkingen en het wegvallen van verdragen over kernontwapening. Om een rampzalige kernoorlog te voorkomen, moet de internationale gemeenschap opnieuw beginnen. Daarbij wijs ik op de voorstellen van de voormalige president van Costa Rica en Nobelprijswinnaar Oscar Arias.

De Nederlandse regering zou op grond daarvan moeten aandringen op internationale onderhandelingen over een kernwapenvrij Europa. Dat kan in stappen, waarbij terugtrekking van Russische troepen uit Oekraïne eveneens een belangrijk doel is. Daarbij moet Nederland een moratorium voorstellen op de modernisering van de kernwapens in Volkel. Dat moet leiden tot stapsgewijze onderhandelingen over terugtrekking van kernwapens uit heel Europa (dus ook uit Belarus). Ook het beëindigen van de Russische bezetting van Oekraïne moet deel uitmaken van deze onderhandelingen. Deze suggesties bieden een uitweg uit de oorlog in Oekraïne en een perspectief op een kernwapenvrij Europa.

Wie de film Oppenheimer heeft gezien, is opnieuw doordrongen van het enorme risico van kernwapens en de bijbehorende wapenwedloop. Daarom zijn onderhandelingen over kernontwapening hard nodig. Om een herhaling van Hiroshima te voorkomen.

Vanaf volgend jaar zullen nieuwe Amerikaanse kernwapens worden geplaatst in Volkel. Op vliegbasis Volkel staan nu Nederlandse piloten klaar om met hun F-16's de B-61-11 te gebruiken. De F-16's en haar bommen worden vervangen. Die bommen zijn voor de F-35 die wordt uitgerust met de nieuwe B-61-12.

Dat is aanleiding om komende zaterdag naar Volkel te gaan om tegen vernieuwing van de Nederlandse kernwapentaak te protesteren. Deze actie is onderdeel van een internationale beweging. Ook in Duitsland (op de basis in Büchel), Italië (Aviano) en België (Kleine Brogel) worden dezelfde kernwapens verwacht voor de luchtmacht van die landen. In Duitsland was er begin september al een start voor de campagne en in België en Italië zullen komend weekend soortgelijke acties worden gehouden. Ook de luchtmachten van deze landen worden verantwoordelijk gehouden voor het oefenen en desnoods gebruiken van dit wapen.

De hoogspanning over kernwapens van de afgelopen 75 jaar leek afgenomen maar is nooit weggeweest. Niet alleen lopen recent wereldwijd de spanningen op over de raketten en kernwapens van Noord-Korea en geldt die spanning ook voor Iran dat uranium verrijkt waarmee een atoombom gemaakt zou kunnen worden. Ook de VS en Rusland maken nieuwe plannen voor kernwapens. Dat heeft gevolgen voor Europa en Nederland in het bijzonder.

De spanningen van de laatste jaren in Europa krijgen opnieuw het karakter van een Koude Oorlog, met grote gevolgen voor de veiligheidssituatie. Na het opzeggen van tal van verdragen, zoals het INF-verdrag, ten gunste van wapenbeheersing is dat zeer verontrustend. De NAVO zegt zich bewust te zijn van de grote risico's die kernwapens met zich meebrengen. Zij stelt aan kernontwapening te willen werken. Dat is zeker de wens van de overgrote meerderheid van de Europese bevolking, blijkt uit elke enquête. Daarom is het tegenstrijdig dat met dit beleden voornemen nieuwe kernwapens gepland zijn.

Het eerste wat nu moet gebeuren is volledige openheid geven over deze plannen en een democratisch debat voeren. De Nederlandse regering en de NAVO moeten openheid geven over wat nu de precieze plannen zijn. Wij weten dit alleen van Amerikaanse wetenschappers die de kleine lettertjes bestuderen. Het Nederlandse parlement moet kunnen debatteren en beslissen over deze kernwapenplannen. Het zou ongehoord zijn als deze bommen in stilte worden geplaatst.

Bij herhaling hebben we de afgelopen 20 jaar gepleit voor atoomontwapening. Niet alleen door Nederland maar alle kernwapenlanden. De regering moet zo spoedig mogelijk toelichten wat de plannen zijn met de vervanging van de B-61. Zij moet dit plan aan het parlement voorleggen.

In het licht van de oplopende spanning over en met kernwapens overal in de wereld is het nodig van kernontwapening een politieke prioriteit te maken. We moeten af van de ononderbroken dreiging van een kernwapenoorlog. Zonder kernontwapening kan Europa niet veilig zijn. Het is nodig om via de genoemde stappen te werken aan een kernwapenvrij Europa.

Volgende week komt de Amerikaanse president Joe Biden naar de NAVO-top in Brussel. Eén van de grote actuele onderwerpen op de top is wapenbeheersing, ontwapening en non-proliferatie. Dat is een onderwerp te midden van bewapeningsplannen en een Koude Oorlogssfeer. Kernwapens zijn levensgevaarlijk en in een Koude Oorlogssfeer met zowel Rusland als China moeten ontwapening en diplomatie voorop komen te staan. In deze verslechterende omstandigheden in Europa kunnen de bestaande kernwapens niet onbesproken blijven.

Minister Bijleveld van Defensie en minister Kaag van Buitenlandse Zaken lieten de Kamer onlangs weten dat ontwapening onverminderd van belang is. Als covid het toelaat, zal er waarschijnlijk in augustus een ‘toetsingsconferentie’ van het non-proliferatieverdrag plaatshebben. Daar moet de verspreiding van kernwapens naar nieuwe landen worden voorkomen. Maar ook zouden er concrete aansporingen voor kernwapenontwapening moeten worden gedaan. Het is van belang dat Nederland in de aanloop naar de komende NAVO-top, maar ook die van december dit jaar, laat zien dat zij een einde wil maken aan de atoomwapenwedloop op eigen grondgebied.

Er zijn namelijk plannen om kernwapens te moderniseren. De F-16 wordt binnenkort vervangen door de F-35, voorheen bekend als JSF. Bovendien wordt de bom die nu onder de F-16 hangt, vervangen door een gemoderniseerde kernbom voor de F-35. Die bom heet B- 61-12. Nederland deelt de kernwapens met de Amerikanen. Niet alleen liggen ze op Nederlands grondgebied in Volkel, maar ook lopen we het risico dat Nederlandse piloten op een nare dag verplicht worden dit wapen af te werpen. Een dergelijke afspraak van nuclear sharing bestaat er ook tussen de VS en België, Duitsland, Italië en Turkije. In totaal gaat het waarschijnlijk om zo'n 100 atoomkoppen in vijf Europese landen.

Ik vraag de regering concrete plannen te maken om afscheid te nemen van de atoomtaak. In 2013 steunde een meerderheid van de Kamer mijn motie: geen kernwapens onder de JSF. Dat moet het uitgangspunt zijn. Het zou goed zijn als de regering – bij voorkeur samen met de andere NAVO-landen die een nucleaire taak hebben (België, Duitsland, Italië, Turkije) - aan de NAVO en de VS meldt dat van deze taak wordt afgezien. De fracties van de politieke partijen die nu nadenken over een regering zouden dit plan moeten steunen. Bedenk ook dat er in Duitsland verkiezingen voor de deur staan en dat er een kansrijke partij is, de Grünen, die af wil van de atoomtaak.

Maar hier moet het niet bij blijven. Laten we het goede voorbeeld geven, laten we streven naar een Europese kernwapenvrije zone. Dus ook inclusief Frankrijk en Groot-Brittannië. Uiteindelijk moeten alle kernwapens de wereld uit. Dat is in lijn met het onlangs aangenomen VN-verdrag tegen kernwapens. In januari 2022 is de eerste conferentie van landen die dit VN-verdrag hebben ondertekend. Het is belangrijk dat Nederland daar aanwezig is, op zijn minst als waarnemer, maar liefst met buurlanden die ook kernwapens delen met de Amerikanen.

Vervolgens, in de komende regeerperiode, kunnen we het VN-verdrag op het verbod van kernwapens tekenen - met zoveel mogelijk bondgenoten. Dan komt eindelijk een eind aan de verouderde wapenwedloop met deze massavernietigingswapens.

‘De onderste steen boven‘ is de titel van het boek dat SP-Kamerlid Sadet Karabulut vrijdag uitbrengt over het werken met giftige stoffen bij Defensie. Karabulut roept daarin Barbara Visser, de staatssecretaris van Defensie, op om een schadefonds voor alle werknemers van Defensie en hun nabestaanden op te richten. Dit fonds moet een ruimhartige algemene schadeloosstelling uitkeren aan al die mensen die bij Defensie hebben gewerkt met giftige stoffen. Doel van het fonds is gerechtigheid voor iedereen. Al tientallen jaren is bij Defensie bekend dat personeel moet werken met giftige stoffen die slecht zijn voor de gezondheid. Die stoffen zouden moeten worden verbannen, of afdoende veiligheidsvoorschriften zouden ervoor hebben moeten zorgen dat personeel niet ziek werd. Dat is beide niet gebeurd.

‘De onderste steen boven’ was het devies van minister Hennis toen zij in 2014 de opdracht gaf voor wetenschappelijk onderzoek naar het werken met chroom-6 bij de zogeheten POMS-depots. Dat zijn Amerikaanse depots in Brunssum, Eygelshoven, Coevorden, Vriezeveen en Ter Apel waar Nederlands personeel in opdracht van Defensie onderhoudswerk verrichtte aan Amerikaans wapens die wereldwijd werden ingezet. Daarbij werd gewerkt met een groot aantal giftige stoffen.  Het RIVM kreeg opdracht tot het maken van drie rapporten. Eén ervan over werken met chroom-6 in de POMS-depots kwam in 2018 uit. Een tweede over het werken bij de POMS met het verfmengsel CARC kwam in maart 2020 uit en het laatste over werken met chroom-6 en CARC moet eind het jaar uitkomen.

Het boek geeft een overzicht van de discussie over het werken met giftige stoffen sinds 1998. Daarnaast zijn drie uitvoerige interviews opgenomen met mensen die gewerkt hebben met giftige stoffen in aanraking zijn gekomen. Een POMS-arbeider, een schilder bij de luchtmacht en een weduwe van een POMS-arbeider. De positie van nabestaanden is nog steeds niet goed geregeld, concludeert Karabulut.

Karabulut: ‘Hoewel Defensie de opdracht gaf om de onderste steen boven te krijgen is dat nog niet gelukt. Het Defensiepersoneel moet daarom genoegdoening krijgen voor het feit dat Defensie willens en wetens mensen heeft blootgesteld aan deze gevaarlijke stoffen. Het bedrag zou alleen veel hoger moeten zijn. Het tweede is een blijvend onderzoek naar de gevolgen van het werken met alle giftige stoffen bij Defensie.’ Het voorbeeld van een algemeen schadefonds is er al. Dat is het asbestfonds. Daarbij gaat het om één ziekmakende stof. Karabulut: ‘Bij Defensie is gewerkt met een heleboel gevaarlijke stoffen. In mengsels door elkaar heen. Zo’n fonds moet er op korte termijn ook komen voor mensen die met chroom-6 en alle andere giftige stoffen hebben gewerkt. Daarnaast moet de zoektocht naar de werking van gevaarlijke stoffen moet doorgaan, ook na het derde rapport van de RIVM’.

Karabulut hoopt dat in het najaar van 2020 een structurele oplossing voor het Defensiepersoneel wordt gevonden.

Kan Nederland in de toekomst opnieuw steun uitspreken voor een illegale militaire interventie zoals die tegen Irak in 2003? Deze vraag is actueel nu het kabinet zichzelf opnieuw de ruimte verschaft om politieke steun te verlenen aan illegale militaire optredens.

Het pas in 2010 voltooide onderzoek naar de Nederlandse steun voor de Amerikaanse oorlog tegen Irak – een oorlog die meer dan een miljoen mensen het leven kostte en ons Islamitische Staat opleverde – liet er geen twijfel over bestaan: een volkenrechtelijk mandaat voor het ingrijpen had ontbroken. De oorlog was illegaal. Anderen zouden zeggen: het was een daad van agressie.

In de kabinetsreactie op dit rapport van de commissie-Davids werd vastgelegd dat dergelijke steun niet meer zou worden verleend. In het jargon van de huidige minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok (VVD): „Dat voor politieke steunverlening aan interstatelijk geweldgebruik ook een volkenrechtelijke rechtsgrond aanwezig moet zijn voor dat geweldsgebruik”. Sinds de Irak-oorlog is dit de norm. Maar gelukkig was het kabinet er nooit mee.

Dat bleek eens te meer toen in april 2018 de VS, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk een aanval op Syrische doelen uitvoerden, naar eigen zeggen in reactie op een chemische aanval van het Assad-regime in Douma. Omdat een geweldsresolutie van de VN-Veiligheidsraad uitbleef, wat allerlei westerse landen moeilijk konden verkroppen, was er voor dit optreden geen volkenrechtelijk mandaat. Nederland kon daarom in de NAVO geen ‘steun’ uitspreken. Het toonde enkel ‘begrip’ voor de actie van het drietal bondgenoten en liep daarmee uit de pas. Omdat het kabinet van deze beperking af wil, werd een expertgroep ingesteld om te onderzoeken of er toch mogelijkheden zijn om in de toekomst meer vrijheid van handelen te hebben. Deze deskundigen adviseerden wat het kabinet al langer wenste. Daarmee lijkt de weg geëffend om voortaan weer onomwonden politieke steun uit te spreken als er illegaal militair wordt opgetreden.

Dat is niet zonder gevaar, er kleven zelfs bijzonder grote risico’s aan. De expertgroep zelf wijst daar ook op. Zo kan politieke steun voor illegaal militair optreden leiden tot erosie van het in het VN-Handvest verankerde geweldsverbod. Ook kan het erin resulteren dat ook andere landen zich aangemoedigd voelen mandaatloos te interveniëren, denk bijvoorbeeld aan Rusland of China.

Een relatief klein land als Nederland heeft baat bij een zo strikt mogelijke naleving van de internationale rechtsorde.

Daarnaast kan de geloofwaardigheid van Nederland, dat in de eigen Grondwet nota bene bevordering van de ontwikkeling van de internationale rechtsorde heeft opgenomen, ter discussie komen te staan. Tenslotte is niet uitgesloten dat Nederland door een rechter volkenrechtelijk aansprakelijkheid wordt gehouden voor de politieke steun.

Het is, zwak uitgedrukt, opmerkelijk dat de expertgroep ondanks deze risico’s het kabinet toch de nodige manoeuvreerruimte biedt. Ronduit vreemd is het dat de opstellers van het alom geprezen rapport van de commissie-Davids, waarna het kabinet zich de beperking oplegde, niet benaderd lijken om hun licht te laten schijnen over deze beleidswijziging. Datzelfde geldt voor de Extern Volkenrechtelijke Adviseur, die na publicatie van het Davids-rapport was aangesteld om de juridische advisering van de minister te verbeteren.

Gênant is daarnaast dat inmiddels nogal wat is aan te merken op de aanleiding voor dit alles, de Syrische aanval op Douma. Waar er eerder weinig vraagtekens werden geplaatst bij het officiële narratief hierover – een gifgasaanval van het Assad-regime op onschuldige burgers – lijkt de zaak inmiddels een stuk minder eenduidig. Dat komt doordat een aantal experts van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, die onderzoek deed in Douma, later stevige kritiek uitten op het eindrapport van deze waakhond. Zij wezen, onder meer op grond van gelekte officiële stukken, op de mogelijkheid dat niet het regime-Assad verantwoordelijk zou zijn, maar rebellen ter plaatse.

Het is duidelijk dat het zwart-witdenken dat vaak voorafgaat aan een militaire interventie – legaal of niet – geen recht doet aan de vaak veel ingewikkelder werkelijkheid. Dat is precies de les van bijna twintig jaar van ‘oorlogen’ tegen het terrorisme – oorlogen die van leugens en bedrog doortrokken waren.

Los hiervan is de vraag wat de Amerikaans-Brits-Franse aanval op Syrië in 2018 nou eigenlijk heeft opgeleverd. Is de burgeroorlog erdoor verkort? Heeft Assad sindsdien afgezien van aanvallen op burgers? Is er meer zicht op een einde aan het geweld? Het antwoord is duidelijk: drie keer nee.

Een relatief klein land als Nederland heeft baat bij een zo strikt mogelijke naleving van de internationale rechtsorde. Een betere internationale waarborg voor de eigen veiligheid is er nauwelijks. In een wereld met snel groeiende, nieuwe (regionale) grootmachten, die ons land wellicht minder gunstig gestemd zijn, zullen stevig verankerde volkenrechtelijke principes in de toekomst bovendien alleen maar in belang toenemen. Daarom doet minister Blok er goed aan de beleidswijziging te heroverwegen.

You must have JavaScript enabled to use this form.

Ja, ik wil op de hoogte blijven van belangrijk nieuws en acties van de SP en Lilian Marijnissen.