Poliflw

Soms zetten gesprekken je flink aan het denken. Zoals gisteravond, met Vincent Thepass. Vincent had laten weten het niet eens te zijn met het fractiestandpunt over een wet die regelt of en hoe politiemensen worden vervolgd na het gebruik van geweld. We spraken af om eens goed de tijd te nemen om te begrijpen waar onze ideeën nu eigenlijk uiteenliepen.

Eerder in de week had ik ook met ‘Controle Alt Delete’ en vele anderen gesproken. Steeds bleek dat we het over veel eens waren, maar dat we uiteindelijk toch een andere conclusie trokken. Gisteravond begreep ik beter waarom dat zo was.

Buitensporig politiegeweld leidt nu eigenlijk nooit tot een veroordeling. Het OM blijkt keer op keer te huiverig om het strafrecht in te zetten. Kijk bijvoorbeeld naar de mishandeling van een arrestant in Den Haag, in 2018. De agenten gingen echt alle perken te buiten: ze logen in het proces verbaal, ze filmden hoe de jonge arrestant kreupel door de gangen liep en deelden dat filmpje met anderen. Alle reden dus om hen te vervolgen wegens valsheid in geschrifte en buitenproportioneel geweld. Maar aan het einde van de rit kwamen de agenten ervan af met een (lichte) disciplinaire straf.

Het nieuwe wetsvoorstel maakt het mogelijk om misstanden door de politie sneller via het strafrecht aan te pakken. Ook Control Alt Delete stelt dat de drempel om agenten te vervolgen met de wet wordt verlaagd. In mijn ogen is dat pure winst.

Het is wel zo dat de strafdreiging ook lager is, namelijk maximaal 3 jaar gevangenisstraf. Al zijn daar wel uitzonderingen op mogelijk als agenten geweld plegen dat niets meer met de gweldsinstructie van doen heeft. Een situatie zoals in de Verenigde Staten zou, volgens minister Grapperhaus, in Nederland waarschijnlijk leiden tot vervolging voor doodslag.

Veel mensen hebben me de afgelopen dagen gevraagd waarom er überhaupt een aparte status voor agenten nodig is. Zij maken zich zorgen dat dit door agenten als een vrijbrief wordt opgevat.

In de inschatting van het gevaar hiervan, spelen eigen ervaringen een rol. De meeste agenten die ik ken zijn professionals, gericht op het de-escaleren van conflicten en het opbouwen van goede contacten in de wijk. Ik voel me veilig als ik ze zie, en ben door hen nooit onheus bejegend. Als deze agenten op een conflict afgaan, en ze zich gedwongen zien om geweld te gebruiken, dan vind ik het logisch dat zij weten dat zij hier niet strafrechtelijk voor worden vervolgd. Mits zij de geweldsinstructies goed opvolgen natuurlijk. En als ze in alle hektiek toch een fout maken, dan kan ik het billijken dat zij daarvoor een straf krijgen die niet hoger uitpakt dan 3 jaar cel. Want waar wij 112 bellen en hard wegrennen, moeten zij naar voren stappen. Ook als de situatie onoverzichtelijk is.

Maar het is een feit dat veel mensen ook andere ervaringen hebben: negatieve ervaringen met agenten die etnisch profileren en die onnodig hard optreden. De angst van deze mensen is dat kwaadwillende agenten zich gesteund kunnen voelen door de wet om hun gang te gaan. Dat het een cultuur van straffeloosheid zal bevorderen, in plaats van aanpakken.

We zijn het eens dat het wetsvoorstel kán leiden tot meer strafrechtelijke vervolgingen. Maar zal dat ook gebeuren? Het vertrouwen in de wet valt en staat niet alleen met een tekst, maar hangt mede af van eerdere ervaringen en inschattingen.

Daarnaast is de formulering van de geweldsinstructie nogal van belang. Die maakt geen onderdeel uit van de wet, maar bepaalt wel de reikwijdte. Hoe breder de geweldsinstructie is, hoe minder vaak agenten zich hoeven te verantwoorden voor het toepassen van geweld. Maakt de instructie het mogelijk dat een agent een taser gebruikt tegen een wildplasser? Of is het evident dat zoiets buitenproportioneel is?

Ons Eerste Kamerlid Gala Veldhoen heeft inmiddels, samen met de PvdA, een lange lijst met vragen ingediend. Het is aan de minister om die eerst te beantwoorden. Daarna zal de Eerste Kamerfractie een eigen oordeel vormen. Gala heeft in onze vele gesprekken deze week laten weten dat ze met een zeer kritisch oog naar het wetsvoorstel zal kijken, en het bovendien breder wil trekken. Het gaat haar niet alleen om de wet die voorligt, maar ook om de geweldsinstructie. Is die voldoende ingeperkt en gericht op de-escalatie? Expliciet besteedt ze ook aandacht aan racisme, als motief bij politie-geweld. De wet mag niet leiden tot minder maatregelen tegen agenten wanneer zij over de schreef gaan. Niet volgens de letter, en niet in de praktijk.

Dat is ook in het belang van de politie. Want voor een veilig Nederland is een breed gedragen vertrouwen in de politie broodnodig.

We zien de zorgen over dit wetsvoorstel waar in 2019 over is gestemd in de Tweede Kamer en dat in de Eerste Kamer behandeld wordt.

Het Openbaar Ministerie (OM) kan politiegeweld op twee manieren vervolgen: als schending van de geweldsinstructie of als regulier strafbaar feit zoals doodslag. Van straffeloosheid van dit soort geweld is geen sprake.

Politieagenten die buitensporig geweld gebruiken worden dus gewoon veroordeeld. Het gaat in deze wet om de status van ‘verdachte’ die agenten nu automatisch krijgen bij een incident. Als agent wordt namelijk van je gevraagd om een stap vooruit te doen in mogelijk gevaarlijke situaties. Jij en ik mogen anderen niet fysiek aanpakken. Agenten mogen binnen hun werkinstructie wel ingrijpen. Deze wet onderzoekt eerst of dat ingrijpen proportioneel (binnen het boekje) was, voordat agenten automatisch als verdachte worden aangemerkt.

GroenLinks is vanzelfsprekend tegen elke vorm van disproportioneel politiegeweld. Juist omdat de overheid het geweldsmonopolie heeft*, is het belangrijk dat het daar zeer zorgvuldig en terughoudend mee omgaat. Als politie geweld inzet, moet dat altijd worden onderzocht. Omdat we verwachten van politieagenten dat zij naar incidenten toegaan en ingrijpen, nemen zij een bijzondere positie in. Politieagenten worden getraind in de-escalatie van dreigende situaties en, als het echt niet anders kan, toepassen van het minst ingrijpende fysieke geweld.

Onder alle omstandigheden moet na afloop goed en grondig worden onderzocht of de betrokken politieagent zich aan de geweldinstructie heeft gehouden en wat er uit een geweldsincident valt te leren.

Op dit moment buigt de Eerste Kamer zich over een wetsvoorstel dat het onderzoeksproces naar politiegeweld wijzigt. In het kort is de belangrijkste wijziging dat politieagenten niet vanaf het begin worden gezien als verdachte, maar dat eerst onderzoek naar de context van het geweldsincident wordt gedaan. GroenLinks heeft net als de meeste andere partijen in de Tweede Kamer ingestemd met dit wetsvoorstel: als we van politieagenten vragen om een stap vooruit te zetten, waar anderen (en dus ook wij) een stap naar achteren doen dan moeten we ze in dit soort toch al terecht zwaarbeladen incidenten niet bij voorbaat al onder verdenking stellen. Dat verandert natuurlijk zodra het erop lijkt dat politieagenten zich schuldig hebben gemaakt aan disproportioneel geweld.

Als er opzet in het spel is en een agent dus buiten ambtsinstructie heeft gehandeld, kan een agent gewoon net als nu worden vervolgd en zwaarder worden bestraft dan met de instructie in dit wetsvoorstel. GroenLinks denkt dat met dit wetsvoorstel de juiste balans is gevonden tussen het beschermen van de burger enerzijds en de rechtspositie van de agent anderzijds, en heeft daarom voor dit wetsvoorstel gestemd.*Dit betekent dat de politie de bevoegdheid heeft om geweld te gebruiken. Maar het gebruik van geweld moet wel aan een aantal regels en voorwaarden voldoen. Zo mag er bijvoorbeeld alleen geweld gebruikt worden als er geen andere opties zijn.

Q&A

Krijgen agenten bij ernstig delict, zoals moord, dan maar 3 jaar ipv de maximale 15 jaar?Nee, agenten kunnen nog steeds zwaarder gestraft worden dan de 3 jaar die deze wet aangeeft.

Welke voorstellen heeft GroenLinks zelf gedaan om disproportioneel geweld door handhavers te voorkomen?Afgelopen jaren hebben we in debatten verschillende voorstellen gedaan om disproportioneel geweld te voorkomen. Zo hebben we alternatieven aangedragen voor de invoering van het stroomstootwapen (taser) en hebben we gepleit voor alternatieven voor zwaardere wapens. Ook zijn we terughoudend in het bewapenen van BOA’s met een wapenstok. Ook heeft GroenLinks verschillende voorstellen gedaan om slachtoffers van geweld beter bij te staan.

We zoeken allemaal een weg uit de corona-crisis. Een weg waarbij de volksgezondheid voorop staat. Het is goed mogelijk dat apps hierbij kunnen helpen. Maar we moeten de meerwaarde niet overschatten: het zal alleen in aanvulling zijn op andere maatregelen zoals testen en contactonderzoek. Maar als een app toch kan bijdragen aan een effectievere indamming van het virus, is het de moeite waard. Wel is het nodig om er stevige eisen aan te verbinden. Omdat het van groot belang is dat het vertrouwen tussen overheid en burgers overeind blijft. De afgelopen weken hebben we gezien dat dit vertrouwen cruciaal is om samen de crisis te lijf te gaan. Als gekozen wordt voor een app, dan moet deze tijdelijk zijn, moeten de broncodes openbaar en controleerbaar zijn en het gebruik op vrijwillige basis. Deze voorwaarden stellen we in de debatten met het kabinet over de app centraal.

App geen kern van beleid, maar slechts aanvullend

Het kabinet wil een app ontwikkelen die mensen waarschuwt wanneer ze binnen een straal van twee meter van een corona-patient zijn geweest. Samen met een gezondheidsapp, waarop mensen symptomen kunnen bijhouden, zou dit de kern worden van het nieuwe beleid om het virus COVID-19 te bestrijden.

GroenLinks ziet de apps niet als kern van nieuw beleid, maar als mogelijke aanvulling. Testen, testen, testen blijft cruciaal. Net als uitgebreid contactonderzoek. Een app kan immers niet zien of je op een bankje achter iemand in de trein zat, of juist tegenover elkaar in een goed gesprek. Daarnaast moeten we waken voor de illusie dat technologie ons wel uit de brand zal helpen: het blijft nodig dat mensen zoveel mogelijk afstand houden.

GroenLinks staat voor een vrije en rechtvaardige samenleving. We verzetten ons daarom tegen de grootschalige verzameling en koppeling van data door bedrijven en overheden. Daar kan dus ook geen sprake van zijn bij de corona-apps. Wel kunnen apps op bluetooth-basis zo worden ontworpen dat onze privacy en andere mensenrechten zo goed mogelijk geborgd zijn. Daar willen we de komende weken naar kijken. Zo is DP-3T (Decentralised Privacy-Preserving Proximity Tracing) een veelbelovend initiatief.

Heldere voorwaarden: tijdelijk, transparant en vrijwillig Tijdelijk

Als we over enkele maanden op een punt komen dat de verspreiding van het virus zo ver onder controle is dat de apps geen meerwaarde meer hebben, dan moeten deze weer worden gestopt en verwijderd. De voorwaarde van tijdelijkheid moet vanaf het begin duidelijk zijn. De huidige crisis mag niet een keerpunt worden naar meer surveillance door de overheid op haar burgers.

Transparant

Apps moeten transparant zijn en dus geschreven op basis van open-source technologie. Dit betekent dat de broncodes openbaar zijn en kunnen worden gecontroleerd door privacy-experts.

Vrijwillig

Het gebruik van de app mag niet worden verplicht. Ook werkgevers en dienstverleners mogen niet eisen, van hun werknemers of klanten, dat de app wordt geinstalleerd. Het is aan de overheid om te zorgen voor voldoende vertrouwen, zodat de app op vrijwillige basis breed wordt gebruikt.

Daarnaast rekent GroenLinks erop dat de apps gebruiksvriendelijk zijn, en dus ook goed toegankelijk voor mensen met een beperking.

Onafhankelijke Raad van Advies

Het inzetten van corona-apps is ingrijpend. De voorbereiding van het besluit vergt niet alleen de expertise van computer- en datawetenschappers, maar bijvoorbeeld ook van gedragsdeskundigen en vertegenwoordigers van privacyorganisaties, die de impact op de samenleving kunnen beoordelen. Die brede expertise is hierbij nodig.

 

GroenLinks stelt voor om een Raad van Advies in het leven te roepen om de inzet van de app te monitoren en advies te geven over het afbouwen van het gebruik daarvan.