Poliflw

Vorig jaar op 29 mei deed de Raad van State zijn beruchte stikstofuitspraak. Het kabinet heeft die uitspraak veel strenger geïnterpreteerd dan nodig is en is gestart met een stikstofbeleid dat veel boerenbedrijven de kop zal kosten. 

Voor de klimaatclubs is dit nog niet genoeg. Zij willen alle 7500 vergunningen die al waren verleend aanvechten. Verschillende rechters door het hele land hebben op verzoek van de milieuclubs al tientallen vergunningen vernietigd. Een ramp voor de hardwerkende boerenfamilies die hun bedrijf kapot gemaakt zien worden.

Tot overmaat van ramp zijn veel van de recente stikstofuitspraken ook nog eens helemaal niet openbaar gemaakt. Zo valt dus niet goed te controleren waarom de rechter in verschillende zaken precies heeft besloten de vergunning te vernietigen. 

Volgens de officiële richtlijnen moeten uitspraken zo veel mogelijk openbaar gemaakt worden. Dit geldt in ieder geval als het om uitspraken gaat die van bijzonder belang zijn voor bepaalde beroepsgroepen. 

Forum voor Democratie eist dat alle stikstofuitspraken openbaar gemaakt worden. Wij stellen de volgende Kamervragen aan minister Schouten (Landbouw, ChristenUnie) en minister Dekker (Rechtsbescherming, VVD):

Vraag 1Bent u bekend met het bericht ‘Rechtbank vernietigt vergunning veehouders’? *(1)

Vraag 2Hoeveel gerechtelijke uitspraken zijn er ná 29 mei 2019 gedaan over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)? Hoeveel daarvan gaan over de inrichting (bijvoorbeeld stallen), hoeveel over beweiden, hoeveel over bemesten en hoeveel over handhaving?

Vraag 3Hoe en op welk moment is er vanuit de politiek op die verschillende uitspraken gereageerd, of zal naar verwachting nog worden gereageerd?

Vraag 4Klopt het dat “op voorhand” is besloten om bepaalde uitspraken over de PAS niet te publiceren? *(2) Waarom worden (bepaalde) uitspraken over de PAS niet gepubliceerd? Wie heeft dat op voorhand bepaald?

Vraag 5Hoe verhoudt het niet openbaar maken van gerechtelijke uitspraken zich met artikel 5 van het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl? *(3)

Vraag 6Hoeveel uitspraken over de PAS zijn niet gepubliceerd? Wanneer en door welke gerechtelijke instanties zijn die uitspraken gedaan?  

Vraag 7Bent u bereid om alsnog alle uitspraken over de PAS te laten publiceren? Zo ja, wanneer? Zo nee, waarom niet?

*(1): Leeuwarder Courant 30 april 2020, ‘Rechtbank vernietigt vergunning veehouders’, zie https://www.lc.nl/economie/Rechtbank-vernietigt-vergunning-veehouders-25617036.html. 

*(2): Zie https://www.stikstofclaim.nl/updates/rechtbank-weigert-publicatie-uitspraken-over-vernietigde-boerenvergunningen. 

*(3):  Zie https://www.rechtspraak.nl/Uitspraken/paginas/selectiecriteria.aspx. 

Foto door Paul van de Velde.

Op 20 december 2019 werd geschiedenis geschreven. NRC Handelsblad omschrijft het als volgt:

“De Hoge Raad beleefde vrijdag een primeur. Voor het eerst las de hoogste rechter in Nederland zijn uitspraak ook in het Engels voor. Vanwege het aanwezige internationale publiek. ‘The Supreme Court decides that the order to the Dutch state, issued by the district court and confirmed by the court of appeal is definitively upheld.'

Er had toen al twee keer luid applaus en gejoel geklonken vanuit het publiek bij het lezen van de uitspraak in het Nederlands. Voor juristen werd deze vrijdag geschiedenis geschreven. Nooit eerder dwong een rechter een land om een strenger klimaatbeleid te voeren.”

Interessant, nooit eerder dwong een rechter een land een strenger klimaatbeleid te voeren. Bij ons wel dus. Het gaat mij even over dat dwingen door de rechter. Dus niet de regering bepaalt welk klimaatbeleid wordt gevoerd, de rechter bepaalt dat. De rechter, deze keer bij naam genoemd (Kees Streefkerk), vertelde dat Nederland volgend jaar 25 procent minder broeikasgassen moet uitstoten dan in 1990. En wel op basis van de Europese Verklaring voor de Rechten van de Mens, meldt de krant.

Let op de woorden “op basis van”. Want in die Europese Verklaring staat natuurlijk niets over 25 procent. Het is Kees Streefkerk die iets vindt. Om dat vervolgens aan ons op te leggen. En alsof Kees Streefkerk wel aanvoelt waar de schoen wringt, geeft hij ook nog uitleg over zijn actie. Dit is de enthousiaste beschrijving van het rechterlijk optreden door NRC:

“Streefkerk maakte ook korte metten met de bewering van de staat dat de rechter zo op de stoel van de politiek gaat zitten.”

Korte metten dus, volgens NRC. Het is allemaal OK.

Maar is dat wel zo? Heeft de rechter niet een beslissing genomen die de regering kennelijk niet wil en grote delen van het electoraat ook niet? Waarom zou de Hoge Raad (Kees Streefkerk) de wil van het volk mogen weerstreven? Met welk recht?

MontesquieuLang geleden was er een man die luisterde naar de sprookjesachtige naam Montesquieu (1689-1755). Hij dacht dat om de vrijheid van de burgers te waarborgen men moest onderscheiden tussen drie staatsfuncties: 1. Elke staat maakt wetten, 2. Op basis van die wetten wordt bestuurd, 3. De rechter oefent controle uit over dat bestuur op basis van diezelfde wetten.

Maar Montesquieu onderscheidde niet alleen deze drie activiteiten, hij zei ook nog dat wetgevende macht (1), uitvoerende macht (2) en rechterlijke macht (3) in een evenwichtige verhouding tot elkaar zouden moeten geplaatst. De ene macht moet niet “op de stoel” van de andere gaan zitten.

Goed bestuurTot zover heb ik Montesquieu weergegeven, nu stap ik over op mijn eigen interpretatie van die drie machtenleer (trias politica). Er zijn namelijk drie interpretaties van het gewenste evenwicht binnen die trias. Kees Streefkerk verwoordt er maar één.

De eerste heet democratie. Dan ligt het zwaartepunt van de macht bij de burgers die via gekozen vertegenwoordigers de richting van het beleid kunnen bepalen. In de Montesquiviaanse typologie: meeste macht bij de wetgever. Centraal voor de richting die we uitgaan zijn de discussies in het parlement. Het parlement vertolkt de wil van het volk. De wetgever maakt de wetten, de ambtenaren voeren die uit. Net als de rechter.

De tweede heet bureaucratie. Dan ligt niet het centrum van de macht bij de wetgevende macht, maar bij de uitvoerende macht. Het zijn ambtenaren die niet zozeer het beleid “uitvoeren” maar de richting daarvan bepalen. De motivering hierachter is vaak dat het volk niet bekwaam genoeg is om te weten welke kant het uit moet met het land, dus dat kan je beter aan de experts overlaten.

Een derde interpretatie die men aan de trias kan geven is die van de dikastocratie. Dan zijn het de rechters die de belangrijkste politieke beslissingen nemen. Zij doen dat overigens – zeggen ze zelf – “op basis” van het recht. Streefkerk vertelde in zijn toelichting op het oordeel van de Hoge Raad dat de uitvoering van het klimaatbeleid weliswaar toekomt aan parlement en regering, maar het is aan de rechter om te beoordelen of dat beleid wel binnen de grenzen van het recht blijft. “Dat is een wezenlijk onderdeel van de rechtsstaat.”

Wat Streefkerk er niet bij vertelt, is dat het recht vaak heel vaag is en dat in een democratie rechters heel voorzichtig moeten zijn met politieke uitspraken. In de democratie (in tegenstelling tot de dikastocratie) zorgt de rechter dat hij buiten de politiek blijft. In een democratie wordt geregeerd op basis van “het recht”, maar niet op basis van geheel nieuwe rechterlijke vonnissen. Een “rechtsstaat” (rule of law) is ook iets wezenlijk anders dan een “rechtersstaat” (rule of men). Wanneer dus zelfs NRC zegt “nooit eerder dwong een rechter een land een strenger klimaatbeleid te voeren” dan zouden alle alarmbellen moeten gaan rinkelen. We zijn in een rechtersstaat terecht gekomen in plaats van in een rechtsstaat. In een dikastokratie in plaats van in een democratie.

Forum voor democratieWaarom kiezen niet alle politieke partijen voor de democratie en laten zij zich meezuigen in de bureaucratie of dikastokratie? De reden daarvoor is dat sommige politieke partijen hun politieke wensen beter via de ambtenarij en de rechterlijke macht kunnen verwerkelijken dan via het parlement.

Volgens de jongste peilingen van 22 december staan PVV en FVD op 19 en 18 zetels, VVD en PvdA elk op 19. In een democratie zouden PVV en FVD daarom min of meer evenveel politieke macht moeten vergaren. Het probleem is echter dat VVD en PvdA ook belang hebben bij een bureaucratie en dikastocratie omdat mensen van hun politieke kleur oververtegenwoordigd zijn binnen het ambtelijk apparaat en binnen de rechterlijke macht. Maar om precies diezelfde reden is FVD ook voor het hernemen van de wetgevende macht. Een herstel van democratie. De burgers moeten weer kunnen beschikken over hun eigen land. Zij willen hun land terug. En dat betekent ook een kritiek op dikastocratie en bureaucratie. Daarom ook is Forum voor democratie een forum voor democratie.

Zalige Kerst

Het college heeft z’n ei gelegd. Het wil de mogelijkheden verkennen om de bouw in het pas-op-de-plaats gebied van Haven-Stad vier tot zeven jaar naar voren te halen, blijkt uit dit bericht  . Dit klinkt goed, maar waar het college nu mee komt is de verkeerde aanpak. Hieronder volgen onze punten van kritiek.

Hoe kán het dat het college een heel jaar nodig had om te besluiten tot een “verkenning”. Dit besluit had er al vorige zomer kunnen zijn. Door het getalm is kostbare tijd verloren gegaan. Dit dupeert massa’s Amsterdamse woningzoekenden.

ICL, Bunge, Cargill en Eggerding moeten in het pas-op-de-plaats gebied woningbouw toestaan wanneer die hun bedrijfsvoering niet belemmert (zie artikel 5 van het in 2009 met deze multinationals gesloten  convenant Houthavens  NDSM-werf). Over de vraag of dat zo is, kan echter eindeloos worden gesoebat. Bij de door het college gekozen aanpak is de kans levensgroot dat de zaak verzandt in oeverloos gepalaver.  

Het door FVD bepleite alternatief is de multinationals head on confronteren met de escape clause van artikel 14 Convenant. Het komt erop neer dat bij een ingrijpende wijziging van omstandigheden de multinationals verplicht zijn te overleggen over een wijziging van de pas-op-de-plaats plus hun vertrek naar een locatie elders in het Westelijk Havengebied. Komt men er niet uit, dan is de Rechtbank Amsterdam bevoegd de wijziging van het Convenant op te leggen. Zie hierover het advies van Prof. Gerrit van de Veen (AKD Advocaten en Notarissen), een van de meest vooraanstaande juristen op het vlak van gebiedsontwikkeling in Nederland. FVD Amsterdam heeft dit advies laten opstellen om duidelijkheid te krijgen over dit dossier.

FVD is fel tegen de toezegging dat de multinationals– “conform afspraak” tot 2040 (!) op hun plek kunnen blijven zitten. Dit zet de verdere ontwikkeling van Haven-Stad volledig op slot. Het gaat hier om een herbevestiging van politieke uitspraken van het vorige college van B en W, namelijk dat in het hart van het pas-op-de-plaats gebied Haven-Stad – de Coen- en Vlothaven – tot 2040 niet met bouwen zal worden begonnen. Politieke uitspraken zijn echter van een geheel andere orde dan juridisch bindende verplichtingen. Zie het rechtsgeleerd oordeel van Prof. Gerrit van de Veen (AKD Advocaten en Notarissen). 

Het vorige college noch het huidige college kan niet over zijn politieke graf heenregeren. Er bestaat zoiets als democratie – ook in Amsterdam. De garantie tot 2040 toont een schandelijk gebrek aan urgentie om de woningnood aan te pakken.

De gemeente is juridisch verplicht zich er tot het uiterste toe in te spannen om de bedrijven een vervangende locatie in het Westelijk Havengebied aan te bieden. Naar de mening van FVD kan een schadevergoeding voor de bedrijven bij verplaatsing eerder dan 2029 uitsluitend betrekking hebben op de extra kosten door dat eerdere vertrek. Volgens FVD moeten de bedrijven de hoofdmoot van de kosten – het afbreken en weer opbouwen van de installaties – zélf betalen. Vgl. het advies van Prof. Van der Veen, plus de Raadsnotitie daarover.

Vanwege de enorme woningnood zal Haven-Stad - in zijn geheel - versneld moeten worden aangelegd. Het moet een prachtig nieuw stadsdeel worden met hoge stedenbouwkundige kwaliteit. Dat kost geld. In de grondexploitatie is voor eventuele planschade van de multinationals geen ruimte. 

Vraag 1Is de Minister bekend met het besluit van het bestuur van de rechtbank Almelo om uit de ontvangsthal van het paleis van justitie een schilderij te verwijderen vanwege de mogelijk aanstootgevende werking van de uitbeelding van een ontblote vrouwenborst?

Vraag 2Is de Minister bekend met het feit dat dit portret de centrale hal al 26 jaar heeft opgesierd en in al die jaren slechts twee klagers in het geweer gebracht?

Vraag 3Is de Minister met mij van oordeel dat dit optreden van het Presidium kennelijk voorkomt uit verregaand puritanisme en getuigd van redeloze huiver voor afkeuring uit de kring van snel gekwetste fatsoensapostelen?

Vraag 4Is de Minister met mij van mening dat dit vertoon van schichtigheid bij een gerechtigde instantie het vertrouwen van de burger in een onbevangen, onbevreesd oordeel van de rechter ondergraaft?

Vraag 5Immers is het niet zo dat de rechtzoekende burger zo kan vrezen dat zijn, in de ogen van de publieke opinie, niet sympathiek en moreel afkeurenswaardig handelen door de rechtbank van Almelo niet op basis van zuiver juridische criteria wordt beoordeeld, maar ook door de reacties van snel gekwetsten wordt beïnvloed?

Vraag 6Wil de minister ervoor zorgdragen dat de ontvangsthal van de rechtbank Almelo de vertrouwde sfeer van onbevangenheid zal uitstralen en zijn invloed aanwenden bij het Presidium en aandringen op de terugkeer van dat prachtige, vrijmoedige portret?