‘Als het volluk aan de poort rammelt’
Tentoonstelling in Knillispoort op Open Monumentendag 9 en 10 september a.s.
De Moerputtenbrug, de Binnendieze, de historische Bossche binnenstad, de zo goed als ongeschonden Gement, het nog immer groene Bossche Broek en bijvoorbeeld het Museumkwartier, ze hebben één ding gemeen: ze zijn in hun huidige staat het resultaat van buitenparlementaire actie, ideevorming of maatschappelijk verzet. Had het aan de – gemeentelijke – overheid gelegen, dan was het anders afgelopen.
Neem het verhaal van de Moriaan op de Markt in ’s-Hertogenbosch, een van ‘de oudste stenen gebouwen van de stad’. Een nagenoeg eensgezinde gemeenteraad stemde op 30 oktober 1956 voor sloop om ruimte te bieden aan een modern winkelpand. Op 23 november organiseerde een aantal cultuurhistorisch geïnteresseerde Bosschenaren een bijeenkomst gericht op redding van het gebouw. Dat lukte dus. De gemeenteraad kwam terug op haar besluit, ook omdat het ministerie een duwtje in de goede richting gaf.
Er was trouwens ook een tijd dat zoiets als stadssanering niet of nauwelijks op verzet stuitte, zelfs geen kritische noot. In dat geval gebeurde er precies wat de overheid had gepland. Een eminent voorbeeld daarvan is de befaamde volkswijk de Pijp. Deze stadsbuurt moest aan het begin van de jaren zestig geheel en al wijken voor grootschalige nieuwbouw. Frans van Gaal, samensteller van het historisch verhaal hierover: ‘Aan het begin van de jaren vijftig waren alle bestuurders en ook veel inwoners in de ban van sociale vooruitgang, cityvorming, industrialisatie en krotopruiming. De Pijp was vooral een ‘krottenwijk’ waar de mensen geleerd hadden “hun handje op te houden”, zoals raadsleden het stelden’.
Daarna verandert er iets. De burger wordt mondiger, de emancipatiebeweging van de jaren zestig laat sporen na. In 1965 volgt de Wet op de Ruimtelijke Ordening die voorziet in een inspraak voor burgers.
De samenstellers van de tentoonstelling tonen in mooie beelden en daaraan ondergeschikte verbindende teksten dertien voorbeelden van monumenten, stadsgezichten en natuurgebieden in ’s-Hertogenbosch e.o. Ze ondergingen veelal niet het lot dat de – gemeentelijke – overheid voor ze had bepaald. Niet-gouvernementele, buitenparlementaire actie, ideevorming of verzet van inwoners leidden tot andere bestemmingen en nieuwe inzichten.
Natuurlijk, het verzet of een idee uit de samenleving was niet altijd succesvol. Of… soms leidde het niet tot wat actievoerders of ideebrengers beoogden. Neem de parkeergarage aan de Hekellaan. Hij kwam er wel ondanks verzet en slechts een nipte raadsmeerderheid. Maar mooi werd ie. Nico van den Heuvel, medesamensteller, hierover: ‘Maar de acties hadden wel degelijk effect. Ik denk dat de parkeergarage niet zo mooi zou zijn aangelegd als er van tevoren niet zoveel kritische burgers waren geweest. Kritiek is vaak ook een gratis advies’.
De tentoonstelling is samengesteld door Theo op ten Berg (ontwerper), Nico van den Heuvel en Ton Heine (fotografie) en Frans van Gaal (schrijver van het script)
Foto’s, die op de tentoonstelling te zien zijn, kunnen ter plaatse besteld worden. Ook zal er een boekje te koop zijn, geschreven ter gelegenheid van de tentoonstelling.
De tentoonstelling wordt geopend op zaterdag 9 september om 10.00 uur en is die dag te bezichtigen tot 16.00 uur. Om 16.00 uur start een rondetafelgesprek met initiatiefnemers, oprichters, actievoerders en monumentenwachters. Ze waren persoonlijk betrokken bij een van de gebeurtenissen. Op zondag 10 september is de expositie geopend van 11.00 tot 17.00 uur.