Sporen van het valse essenvlieskelkje verspreiden zich door de lucht en landen op de bladeren van de essen. Via de bladsteel doordringen ze de takken en de stam. De schimmel vermenigvuldigt zich daar in de houtvaten, die daardoor verstopt raken. De boom kan steeds minder water en voedingsstoffen naar zijn takken en bladeren vervoeren. Langzaam sterft de boom door verdroging.
De schimmelziekte heeft volgens Staatsbosbeheer al zo’n 80 procent van alle essen in Nederland aangetast.
Een zieke es is te herkennen aan de bruine, verdorde bladeren. Ook ontstaan er grote scheuren in de stam en in de takken. Het is echt een wond in de tak van de boom. De boosdoeners zijn piepkleine, gelige paddenstoeltjes die ontspruiten uit de twijgen van de boom.
Die paddenstoeltjes, ook wel valse essenvlieskelkjes genoemd, worden gevormd door een agressieve schimmel die zich verspreidt door de lucht. In de jaren negentig van de vorige eeuw waaide de schimmel vanuit Polen naar Nederland. In 2010 werd de essentakziekte voor het eerst aangetroffen in Groningen. In de jaren daarna greep de ziekte snel om zich heen, ook doordat in Nederland veel bossen alleen uit essen bestaan.
Men zoekt naar een redmiddel voor de bomen. “De es wil je niet zomaar kwijt. Het is een belangrijke boomsoort”, zegthij. Het is een inheemse Nederlandse boomsoort, waarvan sommige exemplaren ruim 300 jaar oud zijn. Bovendien trekt de es andere planten en dieren aan. Het is niet alleen de boom die je kwijtraakt, het zijn ook soorten mossen en vlindertjes die ervan afhankelijk zijn.
Het beoogde redmiddel voor de es bevindt zich mogelijk in een natuurgebied bij Dronten, in Flevoland: in het Roggebotzand staat een verzameling zeldzame Nederlandse bomen en struiken. 38 procent van de bomen zijn dood, maar tussen de aangetaste en dode bomen staan drie gezonde essen.
Men hoopt dat die bomen ongevoelig zijn voor de ziekte. Om dat te testen, worden de bomen in een kwekerij vermeerderd. “Die gaan wij dan een beetje pesten met de schimmel om te kijken of ze echt resistent zijn”, zei hij. Als de essen inderdaad immuun blijken te zijn, kweken de onderzoekers met de zaden een resistente generatie bomen. Die kunnen dan weer in de bossen worden geplant.
Voorlopig kunnen de zieke bomen niet genezen worden. Staatsbosbeheer kapt de komende jaren honderden hectares aangetaste essen. Op de lege plekken die dan ontstaan worden andere soorten bomen geplant, zodat er gevarieerdere bossen ontstaan. Die oplossing is erg duur: er is 10 tot 20 miljoen euro nodig voor het kappen, vervoeren en vervangen van de zieke bomen.
Bovendien is er weerstand tegen het kappen. Zo liet Natuurplatform Zwolle weten het niet eens te zijn met de kap van 8000 aangetaste essen in Zwolle. De actievoerders willen dat de bomen behouden blijven om de lucht te reinigen en CO2 en fijnstof op te nemen.