Het is 15 mei 2020 wanneer Gea Godwaldt slachtoffer wordt van femicide. Haar man Richard brengt haar om het leven en pleegt daarna zelfmoord. De periode die volgt, is gruwelijk voor de nabestaanden. Haar zus Barbara Godwaldt (52) besluit om met een ‘Aanpakplan Femicide’ te komen. Silvana van Ginneken (51), Tilburger en vriendin van de zussen, is één van de mensen die haar hierbij steunt. ONS Tilburg gaat met ze in gesprek over de preventie en nazorg van femicide. Op basis hiervan hebben wij een motie ingediend om femicide in onze gemeente aan te pakken. Deze is unaniem aangenomen.
Datum: 19-9-2023
“Elk jaar worden tientallen vrouwen in Nederland vermoord door hun partner of ex-partner.” Met die woorden begint het Aanpakplan Femicide, dat begin april 2023 verscheen. Initiatiefnemer Barbara Godwaldt kwam in de maand daarvoor bijeen met nabestaanden van femicide, oftewel moord op een vrouw omdat ze een vrouw is, om dit plan samen te stellen. Bij de bijeenkomst waren ook een wetenschappelijk onderzoekster en een directielid van Veilig Thuis aanwezig. Diverse conclusies uit onderzoeksverslagen zijn gebruikt om samen met de ervaringen van de nabestaanden tot twaalf aanpakpunten te komen.
De aanleiding was de moord op haar geliefde zus, Gea Godwaldt, die in 2020 om het leven werd gebracht door haar partner. Barbara ziet dat de juiste kennis en educatie nog vaak ontbreekt, waardoor te weinig gedaan wordt aan preventie. “Veel mensen, onder wie hulpverleners, zijn nog niet goed op de hoogte van femicide en de risicofactoren”, legt ze uit. Eerder dit jaar, op 6 april, heeft zij het Aanpakplan Femicide aangeboden aan drie kamerleden namens de nabestaanden. De volgende stap was een rondetafelgesprek met Tweede Kamerleden, dat 8 juni 2023 plaatsvond.
Barbara Godwaldt, zus van slachtoffer Gea Godwaldt, ontwikkelde het ‘Aanpakplan Femicide’
In het aanpakplan staan dus twaalf punten van aanpak om het aantal gevallen van femicide in Nederland terug te dringen. Daarover spreekt ONS Tilburg Barbara, evenals haar goede vriendin Silvana van Ginneken, die werkzaam is bij gemeente Tilburg en het slachtoffer ook goed kende. Laten we beginnen bij het begin: het duiden van femicide.
Femicide betekent vrouwenmoord. Specifiek houdt dat in dat een vrouw vermoord wordt door een man omdat ze vrouw is. In de geschiedenis wordt de term voor het eerst gebruikt in 1801. Daarna duikt het begrip femicide pas weer op in 1974, wanneer feminist en schrijver Diana Russel het woord herintroduceert. Uiteindelijk kiest ze voor de definitie ‘het doden van vrouwen door mannen omdat ze vrouw zijn’. Toch vergaart femicide nog weinig bekendheid.
“Familiedrama dekt de lading niet. Er is een vrouw vermoord!”
Daar lijkt nu verandering in te komen. “De term wordt nu vaker gebruikt in de media, dat zorgt voor meer aandacht”, stelt Barbara. Dat was heel anders toen haar zus vermoord werd in 2020. Media spraken toen van een ‘familiedrama’. “Dat dekt de lading helemaal niet”, vult Silvana aan. “’Familiedrama’ geeft niet weer wat er nou echt gebeurd is, namelijk: er is een vrouw vermoord.”
In dit filmpje van de NOS wordt meer uitgelegd over femicide
Om die reden is de eerste stap in het plan van aanpak; het beestje bij de juiste naam noemen. Daar maken de nabestaanden zich hard voor. Silvana denkt dan ook dat onder anderen Barbara’s inzet al geleid heeft tot een hoop bekendheid: “Er is echt veel gebeurd sinds de moord op Gea in 2020. Zo heeft femicide meer aandacht gekregen, ligt dit plan van aanpak er nu en heeft het een plek gekregen op de landelijke politieke agenda. Dat zijn belangrijke stappen die ervoor zorgen dat we ook de volgende stappen kunnen gaan nemen.” Barbara reageert: “Ja, maar het is nog veel te weinig. We zitten nu in fase 1: erkennen. Nu moeten we nog tot actie over gaan.”
Maak geld vrij voor de aanpak van femicide
De nabestaanden hebben een sterk beeld van hoe dat er in de praktijk uitziet. Om te beginnen moet geld worden vrijgemaakt voor de aanpak van femicide (stap 2 in het aanpakplan). “Het hoeft ook geen forse investering te zijn. Er zijn geen tonnen voor nodig”, licht Silvana toe. Onze tips zijn concreet en snel toepasbaar en zo kunnen we hopelijk al snel resultaten zien.”
Veiligheid en hulp voor slachtoffers van huiselijk geweld
Financiële middelen maken de volgende punten van het plan uitvoerbaar, zoals het zorgen voor meer hulplijnen voor huiselijk geweld (stap 3) en het waarborgen van de veiligheid van slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld (stap 6). Concreet betekent dit dat er een manier moet zijn voor slachtoffers om direct de situatie te kunnen ontvluchten.
“We moeten overgaan tot actie”
Volgens Barbara is Filomena in Rotterdam een goed voorbeeld. “Dat is een centrum voor huiselijk geweld en kindermishandeling”, legt ze uit. “Als je wilt, kun je direct bescherming krijgen voor zowel jezelf als de kinderen. Ook als je niet meer terug naar huis durft. Je komt direct in een veilige omgeving terecht.” In het centrum zijn onder anderen een arts, psycholoog en agent aanwezig. Barbara benadrukt dat die directe hulp juist zo belangrijk is en zelfs levensreddend kan zijn: “Als slachtoffers geen duidelijk en goed hulpaanbod hebben, zal een groot deel afhaken door het verlies van vertrouwen en een gevoel van veiligheid.” Het plan van aanpak pleit dan ook voor een landelijke uitrol van projecten als Filomena.
“Educatie is zo belangrijk”, stelt Barbara. “En dat helpt ook preventief. Als meer partijen op de hoogte zijn, gaat een slachtoffer sneller inzien dat ze uit de relatie kan stappen omdat hulpverlening met bijscholing beter en adequater kan reageren.” Hierom is ‘zorg voor meer educatie’ dan ook aangehaald als punt 4 in het aanpakplan. Volgens de initiatiefnemers kan de gemeente een grote rol spelen in het verspreiden van die educatie. Bijvoorbeeld door campagnes met informatie op te zetten voor inwoners. Ook is aan de gemeente de taak om te zorgen dat er genoeg veiligheidsmiddelen beschikbaar zijn voor bijvoorbeeld slachtoffers van stalking.
Educatie van hulpverleners, politie en justitie
Verder is het belangrijk dat huisartsen de signalen van huiselijk geweld beter herkennen. Daarnaast zien de nabestaanden graag dat politie en justitie beter op de hoogte zijn van de rode vlaggen die aangeven dat een situatie potentieel gevaarlijk is. In het plan is daarom opgenomen dat er op elk politiebureau een agent moet worden aangesteld voor huiselijk geweld (5), huiselijk geweld een high impact crime’ moet worden (8), de strafmaatregelen voor huiselijk geweld opnieuw beoordeeld moeten worden (9) en de voorwaarden van verplichte documenten moeten worden aangepast (10). Een hoop stappen dus die nog gezet kunnen worden.
Silvana van Ginneken, vriendin van slachtoffer Gea Godwaldt
Barbara en Silvana hebben hoop dat er nu meer gedaan wordt aan preventie en educatie rondom femicide. “Wij zijn in Nederland wel zo’n beetje de laatste in Europa die overgaan tot actie”, voegt Barbara toe. “In Spanje zijn al 200 maatregelen doorgevoerd om femicide te voorkomen. In Engeland kun je zelfs het strafblad van een partner aanvragen. Zo gebeurt daar dus al veel en bij ons nog maar weinig.” Hoe dat komt, vindt ze moeilijk te zeggen: “Ik denk dat Nederlanders al snel denken: bij ons gebeurt dat niet.”
Silvana is vooral blij met de toegenomen media-aandacht en denkt dat het aandacht vragen voor femicide daardoor nu in een stroomversnelling komt. “Het balletje is echt gaan rollen. Ik hoor ook weleens dat mensen nooit gedacht hadden dat het zo vaak voorkomt hier in Nederland. Maar het allerbelangrijkst is niet alleen weten dat het bestaat, maar ook het aantal gevallen van femicide terugdringen. Daar helpt ons plan van aanpak bij. Want femicide dient echt aangepakt te worden.”
In het aanpakplan is een bijlage toegevoegd met ‘rode vlaggen’. Dit zijn signalen die erop duiden dat er in de (nabije) toekomst femicide gepleegd kan gaan worden. In het document worden die signalen uitgebreid toegelicht, maar we hebben ze hier kort voor je op een rijtje gezet:
• Stalking
• Bedreiging met de dood (richting slachtoffer of de kinderen of dreiging met zelfdoding)
• Onthouden van zorg die acuut de gezondheid bedreigt
• Poging tot verwurging, verstikking of verdrinking
• Extreme angst bij het slachtoffer dat haar leven of dat van de kinderen in gevaar is
• Slachtoffer durft niet te spreken in de buurt van de partner en/of toont angst voor de partner
• Toenemende escalatie van ernst en/of frequentie van geweld
In nagedachtenis van Gea Godwaldt 17-2-1972 – 15-5-2020
Tekst: Elysa van der Ven
Foto’s: Dennis van Roozendaal (Silvana van Ginneken) en persoonlijk (Barbara & Gea Godwaldt)