Een repetitie van Speels Collectief is een hele belevenis. Rondom het theatergezelschap uit Tilburg en Arnhem hangt een spontane en open sfeer, waardoor je bijna vergeet hoeveel er schuilgaat achter de schermen. Want Speels Collectief steekt veel energie in het bevragen van de norm. ONS Tilburg nam een kijkje bij de spelers van LAY DOWN AND LIFT ME UP, een voorstelling die kritisch kijkt naar hoe wij als maatschappij omgaan met (liefdes)relaties en op 8 september in première gaat. Ook gingen we in gesprek met artistiek leider Sanne Arbouw (29).
Datum: 1-9-2023
Leden van Speels Collectief op de foto; REGIE | Sanne Arbouw CHOREOGRAFIE | Ulrike Doszmann SPEL | Juul Heko Adang, Pietro Carbucicchio, Pepijn Giesbers, Noli Kat, Lisette Mepschen, Rowshuan Pikero, Ilse de Veer en Tim Kroesbergen
“We gaan met z’n drieën op de bank zitten en kijken een romantische film”, fantaseert speler Pepijn. Te midden van wat matrassen vertelt hij over zijn ideale date. Zijn ogen stralen, hij ziet het helemaal voor zich. Maar dan wordt zijn fantasie bruut onderbroken door een monotone stem die uit de speakers klinkt: “Nee, dat is helaas niet mogelijk.”
Speels Collectief repeteert in een kapel gelegen in Landpark Assisië in Biezenmortel. Dit mooie terrein biedt woonruimte aan zo’n 250 mensen met een verstandelijke beperking. Wat dat betreft sluit de locatie mooi aan bij het gedachtegoed van de theatergroep, die zo inclusief mogelijk probeert te zijn. Tegelijkertijd zorgt het landgoed voor een drempel, aangezien de plek moeilijk bereikbaar is met het openbaar vervoer.
“Inclusie is geen genre”
Bij bovengenoemde improvisatie-oefening ligt de focus op de ideale date van de spelers en de mogelijke beperkingen waar ze tegenaan lopen in de maatschappij, doordat zij niet voldoen aan ‘de norm’ op het gebied van liefde en/of seksualiteit. Voorstelling LAY DOWN AND LIFT ME UP zoomt namelijk in op alternatieve relatievormen (koop hier je tickets!). Vandaar dat de matrassen een belangrijk onderdeel zijn van het decor. ONS Tilburg praat met artistiek leider Sanne Arbouw over het ontstaan van Speels Collectief, inclusie en het bevragen van de norm.
De spelers van deze voorstelling zitten in verschillende soorten relaties, waarvan sommige nog niet maatschappelijk geaccepteerd zijn. Hier zijn ze dus specifiek op geselecteerd?
“Ja. We selecteren tijdens audities meestal op perspectief, bijvoorbeeld binnen bepaalde thema’s. Die hebben vaak te maken met machtsstructuren of maatschappelijke uitsluiting. LAY DOWN AND LIFT ME UP gaat dus over verschillende relatievormen die buiten de norm vallen en welke drempels en stigma’s je daardoor tegenkomt.”
Sanne Arbouw, artistiek leider Speels Collectief
“Een relatie waarin één van de twee een beperking heeft, waarbij degene zonder beperking nog vaak als begeleider wordt gezien in plaats van als partner. Of een sekswerker en haar partner, waarbij je gekke vragen krijgt, zoals: is het dan wel een monogame relatie? En waarom zou je überhaupt met een sekswerker willen zijn? En moet die partner dan ook betalen voor de seks?”
Sowieso zijn monogame relaties, waarbij je trouw bent en blijft aan één persoon op seksueel vlak, de norm in onze samenleving. Ook die norm bevragen jullie dus?
“Ja. We veroordelen monogamie niet, maar denken juist dat verschillende perspectieven naast elkaar kunnen bestaan. Zo hebben we een monogaam koppel in de voorstelling dat al veertig jaar samen is en hartstikke gelukkig is. Daarnaast kijken wij ook naar dit soort onderwerpen vanuit een activistisch perspectief.”
“Veel ruimtes in Tilburg zijn niet rolstoeltoegankelijk”
Heb je een voorbeeld van dat activisme?
“Een andere voorstelling van ons, ‘USUALLY I’M ON TOP’ [die nu in het zuiden van het land en in Rotterdam speelt, red.], gaat over vrouwelijkheid en seksualiteit. Daarvoor hebben we de Van Dale gebeld omdat seksualiteit nog steeds stond omschreven als penetratie, terwijl seks natuurlijk meer is dan alleen penetratie. Na dat telefoongesprek hebben zij de definitie aangepast naar ‘gevoelens en handelingen omtrent opwinding’. Een enorme vooruitgang, dus! Dat telefoongesprek is trouwens ook terug te horen in die voorstelling.”
Wat goed! Hebben jullie zo’n actie ook gevoerd voor deze voorstelling?
“We zijn nu aan het bellen met hotels, bioscopen en gemeentes om allerlei vragen te stellen. Zo lopen sommige spelers er nu tegenaan dat ze niet op date kunnen met meer dan twee personen. Een bruidssuite in een hotel is bijvoorbeeld uitsluitend voor twee personen, maar wat nou als je er eentje voor drie personen wil? Ook zijn er andere soorten beperkingen, want als beide partners in een rolstoel zitten, kun je nu niet samen naar de bioscoop omdat je niet naast elkaar kunt zitten. We hebben dus weer genoeg te bestormen!”
Achter de schermen van de repetities van LAY DOWN AND LIFT ME UP
Een beperking waar jullie ook tegenaan lopen, is de bereikbaarheid van deze locatie, met name voor spelers die in een rolstoel zitten. Hoe gaat dat in de praktijk?
“Ja, dat is heel lastig. Landpark Assisië is via het OV alleen doordeweeks bereikbaar met een buurtbus die je van tevoren moet aanvragen. Daarnaast mag een buurtbusbestuurder eigenlijk geen rolstoelgebruiker vervoeren. Maar ook daarvoor gaat er al een hoop mis. Zo was de lift op station Tilburg heel lang kapot. Dat staat dan ook nergens aangegeven! Een speler kwam hier pas achter toen hij aankwam op station Tilburg. Hij moest dus maar weer terug de trein in, want hij kwam het perron niet eens af… Dat is gewoon afschuwelijk.”
En repeteren op een beter bereikbare plek is niet mogelijk? Bijvoorbeeld in het centrum van Tilburg?
“Nee. Veel ruimtes zijn niet rolstoeltoegankelijk. Zo heeft De Nieuwe Vorst een theaterzaal, maar die is vaak volgeboekt en daar betaal je veel huur, waar wij de middelen niet voor hebben. De Kraakkelder daar is niet toegankelijk. Ook de Schouwburg in Tilburg sluit niet helemaal aan op de behoeftes van veel spelers. Het was en is voor ons dus een hele zoektocht.”
Is het nastreven van inclusie en toegankelijkheid altijd belangrijk geweest voor Speels Collectief?
“Ja. Speels Collectief is ontstaan in 2014. Ik studeerde aan de kunstacademie in Arnhem, waar drie bewoners met een beperking naartoe kwamen met een vraag. Zij wilden graag theater maken buiten hun zorginstelling, dus in de maatschappij. Ik heb dat opgepakt als project samen met mijn compagnon Merel van Lieshout uit Tilburg. Al snel bleek er veel belangstelling te zijn vanuit mensen die te maken hebben met maatschappelijke uitsluiting, omdat er maar weinig inclusieve omgevingen zijn waar mensen terecht kunnen voor cultuurdeelname. Sinds 2020 zijn we een stichting en hebben we subsidie, waar we erg blij mee zijn. Die is fijn voor basisondersteuning. Tegelijkertijd komt die subsidie uit het Fonds voor Cultuurparticipatie, terwijl juist participeren ontzettend lastig kan zijn voor deze mensen. We krijgen namelijk te maken met zoveel factoren: wetgeving, zorginstellingen, bereikbaarheid en toegankelijkheid… Dus voor ons is het al bijzonder als tien mensen wekelijks één dag kunnen. Dat is al een weektaak.”
“We hopen natuurlijk dat onze subsidie verlengd wordt. Verder zou structureel geld vanuit de gemeente fantastisch zijn. Maar ook erkenning door de theater- en cultuursector. We worden nu vaak gezien als een genre, terwijl inclusie geen genre is. Het speelt ook mee dat we in Tilburg nog niet zo bekend zijn – in Arnhem wel, gelukkig. Daar mogen we ook overdag repeteren in alle theaters!”
Bekijk hieronder de trailer van LAY DOWN AND LIFT ME UP, de voorstelling die 8 september in première gaat. Tickets kun je hier kopen!
Tekst: Elysa van der Ven
Foto’s: Dennis van Roozendaal & Speels Collectief