Poliflw

Volkskrant: Boerin Nieske Neimeijer (35) veranderde van mening over varkens houden. 'Het kwam hard binnen toen familie vroeg waarom de varkens altijd 'op een hoopje' binnen in een donkere schuur zaten.' NIESKE NEIMEIJER 'Ik geniet ervan te zien hoe actief en speels de varkens zijn nu ze zelf in en uit kunnen lopen.' OUDE STANDPUNT 'Vleesvarkens houd je binnen in een grote schuur. Zeugen fixeer je tijdens de kraamtijd in een box zodat ze hun biggetjes na de geboorte met hun bewegingen en gewicht niet per ongeluk kunnen dooddrukken. Dat is normaal. Zo was ik het gewend. Overigens was ik nooit van plan varkensboerin te worden. Totdat ik een relatie kreeg met Jeroen. Hij wilde graag op de boerderij van zijn ouders blijven wonen. Niet om de varkenshouderij voort te zetten, maar vanwege de mooie omgeving en de ruimte. 

'Omdat geen van de kinderen uit het gezin waarin Jeroen opgroeide interesse had in het bedrijf, besloot ik zijn vader op te volgen. Ik had een diploma van de Hogere Landbouwschool op zak. Het bedrijf telde 750 vleesvarkens en 240 zeugen, te klein om in de toekomst rendabel te blijven en te kunnen opboksen tegen de concurrenten met hun steeds grotere stallen.' 'Ik had geen moeite met deze manier van varkens houden, totdat ik vragen kreeg van familie en vrienden. 'O, leven ze op zo'n hoopje?' 'Zitten ze de hele dag in het donker, waarom kunnen ze niet naar buiten?' En: 'Waarom zitten de zeugen in zo'n kleine box?' Deze vragen kwamen hard binnen. Van mijn familieleden had ik deze kritische opmerkingen niet verwacht, omdat ze net zoals ik vrij nuchter zijn en bekend met het boerenleven. Mijn ouders hebben een melkveebedrijf. Ik besprak het met een collega varkensboer. 'Je hoeft je echt niet te schamen,' zei zij, maar mijn gevoel zei iets anders.

 'Het welzijn van dieren gaat mij aan het hart. Ik besloot te onderzoeken of het ook anders kan. Op bezoek bij biologische varkensboeren zag ik de varkens op stro en in de modder liggen, meer bewegingsruimte hebben en zelf naar binnen en buiten kunnen lopen. Zo'n bedrijf past meer bij mij, wist ik. Na berekeningen over de financiële haalbaarheid erop los te hebben gelaten, besloot ik, tegen het advies van onze boekhouder in, het bedrijf om te vormen tot een biologische varkenshouderij.' NIEUW STANDPUNT 'Het is diervriendelijk vleesvarkens kwaliteit van leven te geven. Het is belangrijk dat ze zelf naar buiten en naar binnen kunnen lopen, veel speel- en bewegingsruimte hebben en wroetmateriaal zoals stro. Ze kunnen dan natuurlijk gedrag vertonen. Vooral voor zeugen is dat van belang. Met stro onder hun poten in plaats van een kale betonnen vloer gaan ze wroeten, een nest maken, ermee spelen en ervan eten. Stro ligt ook veel comfortabeler tijdens het werpen. Vlak voor de bevalling kunnen ze hun onrust kwijt door schuur in, schuur uit te lopen en in de weer te zijn met het stro.

 'Er zijn diervriendelijker manieren dan fixeren om te voorkomen dat een zeug door haar onrust en pijn pasgeboren biggetjes dooddrukt. Een natuurlijk kruidenmiddel maakt de pasgeborenen alerter. Zo kunnen ze zich op tijd uit de voeten maken, als hun moeder ineens gaat draaien of liggen.

 'Een rendabel bedrijf runnen met een product dat meerwaarde heeft, is voor mij belangrijker dan ideologie. Ik heb ondervonden dat een biologische varkenshouderij rendabel kan zijn. Het betekent een flinke investering en minder dieren, maar daar staat tegenover dat de opbrengst per kilo vlees groter is. We bedienen nu een andere markt, een markt van consumenten die biologisch vlees willen eten van diervriendelijke, duurzaam werkende boerenbedrijven en het zich kunnen veroorloven daar meer voor te betalen.' 'Door de omslag naar een biologische varkenshouderij houden we nu minder varkens dan voorheen, want ze hebben meer ruimte gekregen. We houden nu 600 vleesvarkens en 75 zeugen. Ze hebben modderpoelen, kunnen de schuur in en uit lopen en de zeugen zijn in de kraamtijd niet meer gefixeerd. Ik geniet ervan te zien hoe actief en speels de varkens zijn nu ze zelf in en uit kunnen lopen en kunnen wroeten en baden in de modderpoel.

 'Zelf ben ik nu ook meer buiten en daar geniet ik van. Een biologisch bedrijf is wel veel harder werken, alleen al alle mest opruimen en het verversen van het stro kost meer tijd. En er komt studietijd bij, want je moet je verdiepen in andere, biologische voeding en medicamenten.

'Een klein aantal varkens slachten en verwerken we zelf. Daardoor weten klanten precies waar hun lapje vlees vandaan komt. Om te laten zien dat het ook anders kan, organiseren we rondleidingen. 

'Mijn man Jeroen vindt de varkenshouderij nu interessanter geworden, omdat de dieren het beter hebben en er bij een biologisch bedrijf meer komt kijken, het complexer is. Hij heeft zijn baan in de uitzendbranche opgezegd en werkt nu ook op het bedrijf. We staan nu allebei honderd procent achter onze werkwijze.' MARJON BOLWIJN

Volkskrant: Deze rentmeester loopt samen met 50 natuurboeren tegen ‘welwillende muren’ op. Kringloop- en natuurinclusieve landbouw, daar moet het volgens de sector en de overheid naar toe. Op het Twentse landgoed Twickel doen 50 melkveehouders wat anderen met de mond belijden: biodiversiteit stimuleren. Maar samen met hun rentmeester lopen ze voortdurend tegen muren op. De directeur-rentmeester van landgoed Twickel wil een positief landbouwverhaal vertellen, maar Egbert Jaap Mooiweer ontkomt al pratend niet aan kritiek op de dominante spelers. Rabobank, FrieslandCampina en ook Landbouwminister Carola Schouten: hij nodigt ze allemaal uit op het grootste landgoed van Nederland. Kunnen ze zien hoe zijn 50 pachtende melkveehouders daar met veel doorzettingskracht doen wat die partijen zelf vooral met de mond belijden. Een boeren coulissenlandschap vol struweelhagen, knotbomen, glooiende essen en kruidenstroken krijgen ze dan te zien. Natuurinclusieve landbouw dus, afgewisseld met bossen, natuurterreinen en rommelige hoekjes op de karakteristieke erven van boerenfamiliebedrijven, die doorgaans niet meer mest produceren dan ze op hun eigen land kwijt kunnen. Een gebied waar patrijs, steenuil en strontvlieg zich thuis voelen, de drie-eenheid die voor rentmeester Mooiweer symbool staat voor een gezond boerenlandschap. De koe staat op Twickel in de wei , een situatie die Nederlanders enorm waarderen. ‘Melk met meerwaarde’, noemt de directeur-rentmeester dat. ‘Maar onze melk is nog niet meer waard.’ Sterker: zijn boeren worden volgens hem gestraft voor een mooi landschap. In gesprekken met de financier (de Rabobank) en afnemer (FrieslandCampina) van zijn boeren, stuit Mooiweer op wat hij ‘de muur van welwillendheid’ noemt. Ze hebben allerlei mooie plannen voor een duurzamere landbouw – bijvoorbeeld zich committeren aan het Deltaplan Biodiversiteitsherstel of aan de kringlooplandbouw van minister Schouten – maar in de praktijk merken zijn boeren daar weinig van. Neem de vier melkveehouders op Twickel die met hulp van het landgoed omschakelen naar biologisch. ‘FrieslandCampina kan niet garanderen dat ze die melk na de twee overgangsjaren ook biologisch gaan afnemen’, zegt Mooiweer vanuit zijn kantoor naast het zeker 650 jaar oude kasteel Twickel. ‘De Rabobank vindt het op haar beurt te riskant, financiert maar een deel en laat de pachtboeren versneld hun investeringen afschrijven. Daar kun je als duurzame ondernemer toch niet op bouwen.’ FrieslandCampina erkent dat boeren bij de coöperatie op eigen risico omschakelen naar biologisch. Daarmee stimuleren ze geen extensievere landbouw. ‘Dit klopt’, zegt een woordvoerder, ‘maar het is wel realistisch. We nemen alleen extra af als er vraag naar is. Want als de consument de meerprijs niet wil betalen, moeten de andere leden van onze coöperatie de extra kosten opbrengen.’ Om hun manier van landbouw voeren levend te houden, trekt de stichting Landgoed Twickel jaarlijks 300 duizend euro uit om de pachtende boeren dan maar zelf te compenseren voor hun kleinschalige manier van werken tussen het natuurschoon. Zodat ze niet die drie bomen op een rij omzagen, maar denken: ‘Dit was een houtwal, laten we die herstellen door extra bomen aan te planten.’ Het huidige systeem moedigt nu aan om die bomen weg te halen, wat administratief meer landbouwgrond oplevert en daarmee meer Europese subsidie. Carola Schouten liet vorig jaar al aan de Volkskrant weten in haar huidige termijn als minister deze perverse prikkel niet te zullen wegnemen. Daar is-ie weer, die muur van welwillendheid die Mooiweer signaleert: wel een kringloopvisie om de landbouw te verduurzamen, maar ondertussen gebeurt er weinig concreets. Ook op Twickel mist dit zijn uitwerking niet. De achteruitgang van het landschap door intensieve landbouw mag in Nederland dan harder gaan dan op het landgoed, ook daar loopt het aantal landschapselementen terug, concludeerde het Louis Bolk Instituut eind vorig jaar. Het instituut denkt met mee over de toekomst van de boeren op Twickel en ziet dat de druk om meer te produceren ook daar wordt gevoeld – zie het toegenomen kunstmest- en pesticidengebruik. De kleinschalige, natuurinclusieve landbouw die daar al eeuwen plaatsvindt op grofweg de helft van de 4.300 hectare, wordt zo onhoudbaar. Want ook op Twickel biedt opvolging zonder verdere intensivering ‘vaak weinig perspectief’, schrijft het Louis Bolk Instituut. Het aantal boeren is in dertig jaar gehalveerd, wat overbleef werd steeds grootschaliger. Opvolging is in heel Nederland een groot probleem onder boeren. Van gezinsbedrijven met een bedrijfshoofd van 51 jaar of ouder heeft 61 procent geen opvolger, schreef de Landbouwminister vorige maand aan de Tweede Kamer en trok voor het probleem 75 miljoen euro uit. ‘De Natuurschoonwet biedt fiscale voordelen bij de overdracht van landgoederen, waarom niet ook een wervend fiscaal klimaat voor natuurinclusieve boeren?’, vraagt Mooiweer zich af. ‘Als je de verduurzaming van de landbouw serieus neemt, dan zet je alles op alles om frustrerende regelgeving op te lossen en trek je grofweg 3 miljard euro uit om duurzame landbouw echt op te schalen.’ Volgende week gaat Schouten in de Tweede Kamer in debat over onder meer biodiversiteit en in mei komt de minister met de concrete uitwerking van haar beoogde kringlooplandbouw. ‘In het plan zullen veel concrete maatregelen staan voor het versterken van de positie van de boer die de verbinding zoekt tussen landbouw en natuur’, zegt Schoutens woordvoerder. Het stemt Mooiweer, die landinrichting studeerde in Wageningen, positief. Want ondanks de muren ziet hij de zaak ook kantelen. Een minister die tijdens haar termijn een koers uitzet, dat is al heel wat. ‘Net als Rabobank en FrieslandCampina, die in elk geval in beweging komen en met ons praten over verandering.’ Intussen zoekt Mooiweer samen met het Louis Bolk Instituut verder naar een eigen duurzame strategie. Wie weet een streekproduct naar goed voorbeeld als Terschellingerkaas, het Amstelland Collectief of Weerribben Zuivel, waarbij Twickel ‘het imago nog beter benut voor de vermarkting van de producten’. Net als FrieslandCampina komt de directeur-rentmeester dan uit bij de consument, die gewoon meer moet betalen voor een liter melk. ‘De mensen moeten dat ook weten’, zegt Mooiweer, terwijl hij het positieve pad weer even verlaat. ‘Als ze het boeren niet gunnen iets te verdienen, dan krijg je een landschap terug dat kaal en levenloos is.’ Pieter Hotse Smit

Motie van de leden Futselaar en Bromet over een inventarisatie van varkensaantallen gerelateerd aan de omgevingsvergunning

Op de biodynamische boerderij van Overesch is het sluiten van kringlopen geen toekomstbeeld, maar dagelijkse praktijk. De ondernemers streven ernaar om het voer voor hun varkens zoveel mogelijk zelf te telen.

Na ophef over de hoge biggensterfte kwam de Nederlandse varkenssector in 2009 met een plan van aanpak. Maar tien jaar later sterven nog steeds miljoenen biggen in de varkensstallen.