Het kiesrecht vormt het fundament van onze democratie. En iedere kiezer die wil stemmen moet in alle redelijkheid daartoe in staat worden gesteld. De verkiezingen van 20 maart 2019 gaven voor D66 aanleiding om onderstaande schriftelijke vragen te stellen over dit basisrecht van onze democratie.
Geacht college,
Het kiesrecht vormt het fundament van onze democratie. Het is een mensenrecht dat onder meer is vastgelegd in artikel 4 van onze Grondwet (en uitgewerkt in artikel 54 en verder), artikel 21 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, artikel 3, eerste protocol van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en artikel 25 van het Internationale Verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten.
De D66-fractie is van mening dat iedere kiezer die wil stemmen, in alle redelijkheid in staat moet worden gesteld om zijn of haar stem uit te brengen. Een deel van de Arnhemse kiezers, zoals mensen met een beperking, ondervindt echter moeite bij het uitbrengen van een stem. In het VN-verdrag Handicap is benadrukt dat mensen met een beperking in staat moeten worden gesteld om hun stem uit te kunnen brengen. Aan de gemeente, verantwoordelijk voor de organisatie van verkiezingen, de opdracht om het verkiezingsproces continue te monitoren en daar waar mogelijk en toegestaan dit proces te verbeteren.
Naar aanleiding van de verkiezingen van woensdag 20 maart 2019 heeft de D66-fractie een aantal vragen over het verkiezingsproces in Arnhem, uitgesplitst naar de thema’s opkomst, toegankelijkheid, experiment met het centraal tellen stembiljetten en evaluatie. Wij willen met deze vragen ook het college aansporen het verkiezingsproces continue te monitoren, ruimte te bieden aan innovaties en in gesprek te gaan met verschillende doelgroepen. Dit alles voor toegankelijke en betrouwbare verkiezingen.
OpkomstOp 20 maart 2019 waren in Nederland de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Met een opkomst van 50,7% is de opkomst in Arnhem ten opzichte van 2015 met 9,1 procentpunt gestegen. Een mooie stijging, al blijft de opkomst in Arnhem achter bij het gemiddelde landelijke opkomstpercentage in Nederland van 56,1%. In Malburgen Oost is traditioneel het laagste opkomstpercentage gehaald; hier stemde slechts 32%. Er is ten aanzien van de opkomst in Arnhem dus nog veel te winnen.
Welke inspanningen heeft het college gepleegd om de opkomst in Arnhem (ook gelet op het verschil in opkomstpercentage per wijk) bij de verkiezingen van 20 maart 2019 te verhogen? Hoe oordeelt het college over de doelmatigheid en doeltreffendheid van deze inspanningen?Universiteiten en andere onderzoeksinstellingen doen veel onderzoek naar verkiezingen. De opkomst maakt vaak onderdeel uit van dergelijke verkiezingsonderzoeken.
Worden inzichten uit verkiezingsonderzoek door de gemeente gemonitord en vertaald naar concrete inspanningen om de opkomst bij verkiezingen te verhogen? Zo ja, hoe? Zo nee, waarom niet, en is het college dan bereid dit bij toekomstige verkiezingen alsnog te doen?De D66-fractie heeft signalen gekregen van inwoners over soms lange wachtrijen bij verschillende stemlokalen, waaronder die op het centraal station, en het verdwijnen van stemlokalen, zoals het stemlokaal in Rozet. Wat D66 betreft moet iedere kiezer binnen een relatief korte tijd in staat worden gesteld een stem uit te kunnen brengen. Impactsturing en evidence based beleid zou volgens D66 in deze context kunnen betekenen dat bijvoorbeeld op locaties waar doorgaans veel kiezers komen een extra stembureau wordt ingericht, en/of dat de spreiding van de bestaande stemlocaties met deze kennis kritisch tegen het licht wordt gehouden.
Welke signalen heeft de gemeente ontvangen over lange wachtrijen bij stemlokalen? Om welke locaties gaat het? Is het college bereid maatregelen te nemen om de doorstroming bij relatief drukke stemlokalen bij toekomstige verkiezingen te verbeteren, te beginnen bij de Europese Parlementsverkiezingen op 23 mei 2019? Zo ja, welke maatregelen? Zo nee, waarom niet? Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 heeft er een mobiele stembus door Arnhem gereden. Waarom is deze stembus dit jaar niet ingezet? Wordt deze stembus de komende verkiezingen ingezet? ToegankelijkheidVolgens het VN-verdrag Handicap, wat door Nederland is bekrachtigd, moet iedereen met een beperking zonder obstakels kunnen stemmen. De regering streeft ernaar dat de verkiezingen van dit jaar 100% toegankelijk zijn voor mensen met een lichamelijke beperking. Het College voor de Rechten van de Mens heeft het ‘Meldpunt Onbeperkt Stemmen’ opgericht, waar inwoners klachten kunnen indienen als zij toch obstakels tegenkomen.
Zijn er klachten over de toegankelijkheid van stembureaus binnen de gemeente Arnhem binnengekomen bij het meldpunt van het College voor de Rechten van de Mens en/of de gemeente Arnhem? Zo ja, wat was de aard van deze klachten? Wat is er met deze klachten gebeurd, hoe zijn ze afgehandeld? Ook gelet op het niet voldoen aan de eisen van het Rijk op het gebied van toegankelijkheid; welke lessen trekt de gemeente hieruit voor toekomstige verkiezingen?In de Kamerbrief over de toegankelijkheid van het verkiezingsproces (d.d. 20 maart 2018) schrijft minister Ollongren (BZK) dat per 1 januari 2019 alle stembureaus toegankelijk moeten zijn voor mensen met een beperking. Als het college van B&W er niet in slaagt om alle stemlokalen toegankelijk te maken, dan moet het de raad informeren over de redenen daarvan. De Kamerbrief van minister Ollongren richt zich vooral op de toegankelijkheid van de stemlokalen voor kiezers met een lichamelijke beperking. Naar het oordeel van de Arnhemse D66-fractie moet toegankelijkheid in een breder perspectief worden geplaatst. Toegankelijkheid heeft bijvoorbeeld ook betrekking op de communicatie over verkiezingen, hulpmiddelen in het stembureau voor mensen met een visuele beperking, de instructies die stembureauleden ontvangen over hoe zij kunnen helpen en alle andere manieren waarop de gemeente kan bijdragen aan het vergroten van de mogelijkheden voor kiezers om zelfstandig hun stem uit te brengen.
Helaas hoort Arnhem nog niet bij de gemeenten waar visueel beperkten kunnen stemmen. Dit stemmen gebeurt met een speciale braillemal met audio-ondersteuning. Ook trok het APCG (Arnhem Platform voor Chronisch zieken en Gehandicapten) direct na de verkiezingen aan de bel; maar liefst 62% van de Arnhemse stembureaus voldoet niet aan de eisen van het Rijk met betrekking tot toegankelijkheid. Wij hebben hier als raad vanuit het college geen bericht over ontvangen.
Tijdens de behandeling van de Arnhemse Standaard Toegankelijkheid heeft wethouder Louwers toegezegd ‘voor de Europese verkiezingen zoveel mogelijk stembureaus toegankelijk te maken en de raad hierover te informeren’. In het kader van bovenstaande en deze toezegging is D66 Arnhem benieuwd naar de huidige stand van zaken;
Welke specifieke inspanningen zijn voorafgaand aan de vorige verkiezingen en worden, in aanloop naar de volgende verkiezingen, geleverd om de toegankelijkheid van het verkiezingsproces voor alle Arnhemmers vanaf de eerstvolgende verkiezingen te vergroten? Is het college bereid het verkiezingsproces in Arnhem samen met verschillende doelgroepen en/of belangenbehartigers, zoals het APCG, kritisch tegen het licht te houden met het oog op mogelijke, toegestane verbeteringen en de resultaten van deze gesprekken te delen met de raad? Zo nee, waarom niet? Experiment centraal tellen stembiljettenOp 6 juli 2018 ontvingen alle Nederlandse gemeenten een brief van minister Ollongren (BZK) over een experiment met het centraal tellen van de stembiljetten (centrale stemopneming). Doel van het experiment is te onderzoeken in hoeverre het telproces efficiënter, betrouwbaarder, transparanter en dus beter controleerbaar kan worden gemaakt. De wettelijke grondslag voor dit experiment is de ‘Tijdelijke experimentenwet stembiljetten en centrale stemopneming’. Minister Ollongren werkt aan een wetswijziging die het centraal tellen in de Kieswet regelt.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 deden 22 gemeenten mee aan dit experiment. De ervaringen van destijds waren positief: de centrale telling verliep rustiger, bood de gelegenheid fouten te corrigeren en verkleinde het risico op een hertelling.
Heeft Arnhem deelgenomen aan het experiment van de centrale stemopneming? Zo ja, wat waren de resultaten? Zo nee, wat waren de overwegingen om daar niet aan deel te nemen? Ziet het college mogelijkheden om bij een volgende gelegenheid wel deel te nemen aan dit experiment of mogelijke andere, toekomstige experimenten rondom het toegankelijker maken van verkiezingen? Zo nee, waarom niet? Evaluatie Wordt het gehele verkiezings- en stemproces in Arnhem van 20 maart 2019 door de gemeente geëvalueerd? Zo nee, waarom niet? Zo ja, is het college bereid deze evaluatie met de raad te delen?