Om de bouw van nieuwe woningen te versnellen, zouden gemeenten moeten kunnen profiteren van de gestegen grondprijs. Dat betogen woningmarktonderzoekers in een rapport van het Centraal Planbureau. Nu is er voor gemeenten te weinig stimulans om vaart te zetten achter de woningbouw.
Streefcijfers
Sinds Nederland economisch weer in de lift zit, heeft de woningmarkt de prijzen van voor de crisis alweer bereikt. Om verdere prijsstijgingen te voorkomen, moet er meer gebouwd worden, vooral in de economische kerngebieden als de Randstad. Overheden zijn zich daarvan bewust, en hebben ambitieuze streefcijfers. Maar toch worden de benodigde woningaantallen niet gehaald.
Kwaliteit
Volgens de onderzoekers is de huidige woningschaarste te verklaren door het grote belang van de ruimtelijke kwaliteit onder burgers en overheden. Die willen bij voorkeur geen nieuwbouw op open plekken, en zien meer in verdichting van bestaande, binnenstedelijke woongebieden of transformatie van oude bedrijfslocaties. Maar bouwen op die plekken is moeilijker, duurder en onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Gemeenten zijn ook gevoelig voor de overlast van nieuwbouw en bouwwerkzaamheden voor de bestaande bewoners, zien de onderzoekers. Het belang van toekomstige bewoners, die graag op die plek willen wonen, wordt nauwelijks gehoord.
Profijt
Daarom zouden gemeenten, en indirect de inwoners van de gemeenten, meer moeten profiteren van de waardestijging van grond als de bestemming verandert van bijvoorbeeld landbouwgrond naar woningkavels. Dat kan bijvoorbeeld door een gemeentelijke heffing op planbaten voor grond die de gemeente niet in eigendom heeft. Gemeenten kunnen de opbrengsten van nieuwbouw dan direct afromen, in plaats van indirect door strenge eisen te stellen aan bouwprojecten.
Provincies
Maar de onderzoekers zien dat gemeenten, ook als ze willen bouwen, vaak worden geremd door de provincies. Sinds de rijksoverheid zich veel passiever opstelt in de ruimtelijke ordening, hebben provincies een groot deel van de taak overgenomen. En bij provincies is het belang van betaalbare woningen vaak ondergeschikt aan het behoud van open ruimte. Bovendien denken ze vaak dat gemeenten de woningvraag te positief inschatten. Het zou volgens de onderzoekers een optie kunnen zijn om de rol van provincies in het toestaan van nieuwe woningbouwlocaties, te beperken.