“In een oorlog valt de waarheid als eerste slachtoffer”. Feiten en meningen over het Covid-19 virus – over waar het vandaan komt, hoe het zich verspreidt, welke impact het heeft op mens en samenleving en wat we ertegen kunnen doen – is er in overvloed. Maar absolute waarheid is er niet: deels spreken de feiten en meningen elkaar tegen. En toch moet, op alle bestuurlijke niveaus, 100% van soms ingrijpende besluiten worden genomen op basis van 50% beschikbare informatie – om met onze premier te spreken. Het is aan de landelijke en plaatselijke politiek om te controleren of de informatie die beschikbaar is, ook betrouwbaar is. Inwoners houden zich beter aan de aanbevelingen en besluiten van de landelijke en de lokale overheid, naarmate die zijn gebaseerd op gecontroleerde feiten. Wij zijn vóór Evidence-Based Practice – handelen gebaseerd op de best beschikbare informatie over doelmatigheid en doeltreffendheid. Maar bij deze zakelijke benadering liggen nu enkele gevaren op de loer.
· Misbruik van ‘vrijheid van meningsuiting’. Het gaat om de volksgezondheid, om mensenlevens. Wij vinden het onethisch om gemanipuleerde informatie te verspreiden om politiek gewin, om commercieel belang of om verwarring te stichten en paniek te veroorzaken. Zéker niet onder het mom van ‘vrijheid van meningsuiting’.
· Misbruik van ‘nood breekt wet’. Wij vinden het onethisch om de grondwettelijk beschermde privacy en het grondwettelijke discriminatieverbod ‘tijdelijk’ opzij te schuiven. Wij realiseren ons dat daarmee een geest wordt losgelaten uit de fles die daar later niet gemakkelijk meer in is terug te krijgen. Dat geldt ook voor het ‘tijdelijk’ maken van inbreuk op (intellectuele) eigendomsrechten.
· ‘Nu even niet’. Misbruik van macht of omstandigheden om andere besluitvorming dan besluitvorming over corona-noodmaatregelen, er snel doorheen te drukken, of juist vooruit te schuiven. Dat is verleidelijk, nu het politieke bedrijf niet op volle kracht functioneert (hoewel een spoedwet ordelijke besluitvorming ook langs digitale weg mogelijk maakt). Verwant hieraan is het gevaar dat in het snelle, digitale besluitvormingsproces niet alle zorgvuldigheidseisen worden vervuld zodat het later niet volledig kan worden gereconstrueerd en verantwoord.
Wij zijn ons van deze gevaren bewust. Er is ook een leven na corona en dan moet de democratische rechtsstaat nog steeds functioneren, op basis van grondrechten en betrouwbare informatie. We laten ons leiden door informatie van wetenschappelijke instituten, R&D-afdelingen van bedrijven, beroeps- en belangenverenigingen. Dan nog moeten wij, en moet iedereen, kritisch kijken naar de informatiebron. Is het een primaire bron met een goede reputatie of een secundaire (‘van horen zeggen’; ‘ergens gehoord of gelezen’) Is het de enige bron, of zijn er andere kwaliteitsbronnen die de informatie bevestigen. Is het een relevante bron, of gelden de gegevens die worden gepresenteerd alleen in een specifieke, onvergelijkbare situatie. Zo scheiden wij het kaf (loze beweringen) van het koren (de feiten) en komen zo dicht mogelijk bij ‘de waarheid’.