Laatst stond ik op zaterdagmorgen om 8:50 lokale tijd bij de bakker in de rij. De mevrouw voor mij is waarschijnlijk net wakker en staat wat verdwaasd rond te kijken. Verderop staan twee kinderen te proberen of hun vingerafdrukken echt zichtbaar blijven op het vitrineglas. Er komt een oudere man binnen die iets mompelt wat op goedemorgen moet lijken en zich duidelijk stoort aan het feit dat hij niet zomaar aan de beurt zal zijn. Strategisch verantwoord en een confrontatie ontwijkend wurmt de man zich door de rij heen om te kijken wat er in de vitrine ligt uitgestald. De mevrouw die eerst wat verdwaasd stond te kijken houdt hem nu enigszins gealarmeerd in de gaten. Alsof ze verwacht dat de man probeert voor te dringen. Zelf heb ik de man in gedachten allang het fiat gegeven om dat te doen. Al was het alleen maar om te bezien welke reactie het uitwerkt. De dame achter de toonbank: “Wie was er dan?” Ze kijkt naar de man. “Kan ik u helpen?” De man doet wat sociaal wenselijk is, maar profiteert toch gretig van zijn positie. Uhh… ik weet het niet maar doet u mij maar een halfje bruin en 2 bolussen. “Anders nog iets?” “Nee hoor, dat was het zo.” Vlak voor mij staat iemand die, nadat er eerst zowat stoom uit haar oren kwam, een demonstratief afkeurende houding heeft aangenomen. De man is klaar en krijgt terwijl hij naar buiten loopt een verontwaardigde blik toegeworpen. Ik zie dat zijn neus bloedt… “Mevrouw, zegt u het maar, wat kan ik voor u doen?” Ik doe de ontdekking dat de twee onbeschaamde kinderen bij mijn voorganger horen. Nog enigszins verbaasd word ik toeschouwer van een keuzedilemma. “Esmee, wat wil jij? Je moet het nú zeggen.” “En Jordy, weet jij het al?” “Mam, ik kan niet kiezen!” Moeders houdt het kort en kiest tot onmin van de kinderen iets wat ze juist niet willen. Ze krijgen hun zin, het hele riedeltje begint overnieuw. Nadat de keuze uiteindelijk gemaakt is, toont de dame achter de toonbank nog wat affiniteit door op te merken dat er ook zo veel keus is dat het lastig is voor kinderen om te kiezen. Kiezen!? Iedereen moet dat. Als we jong zijn is dat soms moeilijk. Of is dat toch niet helemaal zo? Het is algemeen geaccepteerd dat kinderen dit soms moeilijk vinden. Dat wil nog niet zeggen dat het in alle gevallen voor een volwassene makkelijker is. Prioriteiten stellen is onlosmakelijk verbonden aan keuzes maken. Prioriteiten Wat zijn de juiste prioriteiten? Dat is voor ieder verschillend? Toch zijn er basisdisciplines die voor een ieder gelden en een vormende werking hebben op onze prioriteiten. Principe, visie, leven, mate van afhankelijkheid, ervaringen, en zo zijn er nog wel wat meer op te noemen. Hoe zou Nederland eruit zien als beleidsmakers meer gebruik zouden maken van psychologische inzichten? Wezenlijk anders dan nu? In overheidskringen zijn disciplines als recht, economie, sociologie, politicologie en bestuurskunde goed vertegenwoordigd. Psychologische kennis daarentegen is veel minder courant. Een beetje vreemd is dat wel, want politiek en beleid gaan over menselijk keuzegedrag. Dat is een onderwerp waarover niet alleen de economie wat te melden heeft, maar evenzeer de psychologie. En het belang van kennis over menselijk keuzegedrag neemt alleen maar toe. De grote problemen van de toekomst, zoals zuinig energiegebruik, een gezonde levensstijl en prettig met elkaar samenleven kunnen alleen worden opgelost als mensen duurzaam anders gaan kiezen. Inzicht in de oorzaken van keuzegedrag is dus vereist. Hoe nemen mensen beslissingen? Kijken ze daarbij vooral naar de eigen portemonnee? Of spelen andermans belangen ook een rol? Hoe bewust zijn mensen zich eigenlijk van de keuzes die ze maken? Johan Pannekoek