Met de toeslagaffaire is er een serie slecht nieuws over het functioneren van de Belastingdienst naar buiten gekomen. We hebben het te danken aan doorzetten door journalisten van RTL Nieuws en Trouw dat dit nu bekend geworden is. Door het kabinet Rutte-Asscher (2012-2017) is een hardvochtig fraudebeleid ingezet, wat compleet ontspoord is. Het beeld wat naar buiten komt, stemt niet vrolijk. Het raakt onze inwoners, maar ook het behoorlijk functioneren van onze gemeente zelf.
Namens D66 stelde Erik van Buiten recent in de gemeenteraad vragen aan het college van B&W hoe de misstanden bij de Belastingdienst doorwerken in het functioneren van de gemeente. Zijn onze inwoners geraakt, is dat in beeld en wat doen wij eraan? Daarnaast ligt er een fundamentelere vraag over hoe de gemeente zich moet verhouden tot een overheidsorganisatie die op hol geslagen lijkt en niet eenvoudig weer onder controle te krijgen is. Tot voor kort was de Belastingdienst immers een baken van rust en betrouwbaarheid, dus ook onze gemeente twijfelde geen moment aan informatie die door de Belastingdienst werd verstrekt. Dat automatisme staat nu ter discussie. Lees de raadsvragen hier
Onze gemeente gebruikt informatie van de Belastingdienst voor mensen die een uitkering of betalingsregeling aanvragen (bv voor lokale belastingen), rondom integriteitsonderzoeken (denk bv aan VOG-verklaringen) of in trajecten rondom schuldhulpverlening. D66 stelde ter discussie of we nog op de Belastingdienst kunnen vertrouwen en hoe we daarmee in de toekomst omgaan.
Wethouder Hans Waaldijk gaf aan dat onze gemeente er mee bezig is en er nog veel onderzoek gaande is. Het is in elk geval duidelijk dat er ‘tientallen’ inwoners van de Utrechtse Heuvelrug zijn geraakt door deze affaire. Er is door de gemeente hulp aangeboden. Lastig is dat de informatiesystemen soms zó complex zijn, dat het tijd nodig heeft om alles te overzien. En dat is niet alleen in onze gemeente het geval. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft een Steunpunt opgezet om gemeenten te helpen bij de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Tegelijkertijd is de VNG bezig om te ontrafelen waar gemeenten op het verkeerde been zijn gezet door onjuiste informatie van de Belastingdienst. De verwachting is dat hier nog veel tijd voor nodig is.
Welke misstanden hebben we het dan over?
1.Toeslagaffaire Het 3e kabinet-Rutte stapte in januari 2021 op vanwege de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Hiermee werd politieke verantwoordelijkheid genomen voor het drama waarbij duizenden ouders gedupeerd zijn. De eerste schattingen gingen uit van 26.000 ouders, maar de teller is inmiddels fors opgelopen. Het kabinet heeft in april de eerste 15.500 slachtoffers een compensatie verstrekt van 30.000,-. Dit zijn gevallen die door de Belastingdienst ‘vrij eenvoudig’ als slachtoffer erkend zijn. Anderen moeten dus wachten. Veel van deze slachtoffers zijn overigens nog niet geholpen met deze compensatie, omdat ze in een rollercoaster van ellende met deurwaarders en schuldsanering terecht zijn gekomen. In Utrechtse Heuvelrug lijken in elk geval 25 gezinnen getroffen door de toeslagaffaire, maar het exacte cijfer is nog niet zeker. Onduidelijkheid over de impact ontstaat ook doordat mensen onze gemeente noodgedwongen verlaten hebben, doordat ze onterecht in de financiële problemen gekomen zijn.
2.Illegale fraudelijsten Eind oktober 2021 bracht de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een vernietigend rapport uit over illegale fraudelijsten (Fraude Signalering Voorziening, FSV), die medewerkers van de Belastingdienst opstelden. Ten eerste was onduidelijk hoe je daarop terecht was gekomen, maar ook bleek dat iedereen van de Belastingdienst daar in kon kijken en gegevens kon wijzigen. De Belastingdienst hield daar geen toezicht op en kon dus niet vaststellen of mensen wel terecht op die lijst stonden. Duidelijk is dat mensen onterecht op deze lijst konden komen en daar niet meer vanaf kwamen. Er staan 270.000 mensen op deze illegale lijst, onbekend is hoeveel mensen van de Heuvelrug hierop staan. Veel mensen die hierop staan, weten dat zelf namelijk niet eens.
Probleem is dat als je aangemeld staat als fraudeur (ook als dat onterecht is), je ook als zodanig behandeld werd. Je kreeg dan bijvoorbeeld geen betalingsregelingen of toegang tot schuldsanering. Wel kreeg je extra controles. Vaak dus volstrekt onterecht. 5.000 tot 15.000 burgers werden door de Belastingdienst ten onrechte gemeentelijke schuldsanering geweigerd. Gemeenten konden deze mensen daardoor niet helpen. Veel slachtoffers kregen daardoor ook andere, nieuwe problemen, zoals scheidingen, huiselijk geweld en sociale uitsluiting. Ten onrechte. Meer hierover via NOS.
3.Uithuisplaatsingen bij slachtoffers Belastingdienst Door de harde aanpak van de Belastingdienst kwamen veel slachtoffers in de problemen. Uiteindelijk konden ze daardoor hun huur of hypotheek niet meer betalen. De spanningen liepen dan vaak thuis erg hoog op. Er is inmiddels door het kabinet bekend gemaakt dat in Nederland ruim 1400 kinderen uit huis zijn geplaatst als gevolg van handelen door de Belastingdienst. Het CBS doet inmiddels in opdracht van Ministerie van Veiligheid en Justitie onderzoek naar deze groep en de systemen waardoor deze mensen in de problemen zijn gebracht door de Belastingdienst. Er zijn momenteel nog geen gegevens beschikbaar of inwoners van de Utrechtse Heuvelrug getroffen zijn. Uithuisplaatsingen zijn vaak een resultaat van opeenstapeling van fouten/problemen. O.a. RTL Nieuws bracht dit in beeld.
Positie D66 Utrechtse Heuvelrug D66 Utrechtse Heuvelrug heeft regelmatig aandacht gevraagd voor rechtsbescherming van burgers, handhavingsbeleid en vroeg regelmatig aandacht voor bescherming van privacy en de juiste omgang met gegevens van/over inwoners. De affaires bij de Belastingdienst laten zien hoe snel en ingrijpend een overheid kan ontsporen als hier verkeerd mee omgegaan wordt. Daarnaast is het indrukwekkend hoe moeilijk het blijkbaar is om tegenwoordig gemaakte fouten van de overheid te erkennen en weer recht te zetten. Het in kaart brengen van de fouten staat dan ook voorop. Dat is niet alleen een taak van de Belastingdienst, maar ook gemeenten en woningbouwverenigingen zullen in kaart moeten brengen of ze in hun handelen op verkeerde informatie vertrouwd hebben. Een vinkje in een systeem is niet genoeg.
Voor D66 is het belangrijk dat we als gemeente Utrechtse Heuvelrug kunnen vertrouwen op informatie van andere overheidsorganisaties. En daar is helaas nog herstelwerk te doen. Tot die tijd wil D66 dat in Utrechtse Heuvelrug de mensen officieel het recht krijgen op ‘voordeel van de twijfel’. Dus geen blokkade op verzoeken om betalingsregelingen of schuldsaneringen en we willen in onze gemeente geen medewerking aan bestuurlijke rechtsmaatregelen zoals uithuisplaatsingen, tot alle feiten van het dossier op tafel liggen. Onze gemeente kan zo een belangrijke rol spelen in het bewaken van de rechtsbescherming waar onze inwoners recht op hebben. En dan bedoelen we ál onze inwoners.