Poliflw

Op donderdag 31 oktober 2019 behandelde de gemeenteraad van de Utrechtse Heuvelrug de begroting voor de jaren 2020-2023. Tijdens de oordeelvorming vertelde fractievoorzitter Nienke van der Veen van OPEN dat haar fractie de begroting heeft bekeken in het licht van de waarden van OPEN, sociaal en groen. Op maandag 11 november neemt de raad een besluit.

Nienke van der Veen: ‘De komende jaren staan we als gemeente voor een aantal pittige opgaven. De keuzes die we gaan maken, zijn zeer bepalend voor hoe we met elkaar samenleven in onze dorpen, en voor de inrichting van ons landschap.

En daarbij merken we, sterker misschien dan ooit tevoren, dat de keuzes die wij hier in de Utrechtse Heuvelrug maken, onlosmakelijk zijn verbonden met onze regio, met ons land, en zelfs met de wereld. We moeten nu met z’n allen veranderingen gaan doorvoeren om klimaatverandering tegen te gaan, om de generaties na ons de kans te geven te overleven op deze planeet. Dit vergt inspanningen en aanpassingen van iedereen.

Vanavond ligt de begroting voor. Wij hebben hiernaar gekeken in het licht van onze waarden, sociaal en groen, en in het licht van ons verkiezingsprogramma. Als OPEN staan we voor een duurzame, groene toekomst, en voor een sterk sociaal stelsel. Voor solidariteit met inwoners die afhankelijk zijn van een uitkering of van zorg en solidariteit met inwoners die hulp nodig hebben, bijvoorbeeld door schuldenproblematiek. Zij kunnen op onze steun blijven rekenen, ondanks dat we soms pijnlijke keuzes moeten maken die ook hen raken.

Een aantal feiten op een rijtje

Allereerst nog maar even terug naar de financiële problemen waarmee onze gemeente te maken heeft gekregen. De uitgaven zijn de afgelopen jaren uit de pas gaan lopen met onze inkomsten. De oorzaak is een toenemende vraag in het sociaal domein en vooral een te kleine bijdrage van het Rijk aan deze kosten. Op dit moment zijn onze uitgaven circa 6 miljoen hoger dan wij vergoed krijgen van het Rijk.

Een ander heikel punt is dat de bijdrage die onze gemeente uit het Gemeentefonds krijgt veel lager is dan in andere gemeenten. Als we bijvoorbeeld naar 2018 kijken, dan bedroeg deze ongeveer 1.170 euro per inwoner, terwijl dit in andere Nederlandse gemeenten gemiddeld 1.600 euro is. Dat scheelt nogal.

Daarnaast speelt onze schuldpositie een grote rol bij onze financiële problemen. Tijdelijke tekorten zijn in de regel prima op te vangen als je een financiële buffer of een beperkte schuld hebt. Je kan dan tijdelijk extra lenen om de tijdelijke extra uitgaven te betalen. Wij als gemeente hebben geen financiële buffer en onze schulden zijn torenhoog.

Hoe verhoudt zich nu deze begroting met onze uitgangspunten?

Als OPEN vinden wij het daarom belangrijk dat de begroting van onze gemeente sluitend is, en ook nog eens in staat om kleine tegenvallers op te vangen. We zijn daarom blij om te zien dat de jaarschijf 2020, waar we begin november over besluiten, een positief saldo laat zien van 0,7 mln.

In aanvulling op de bezuinigingen die we reeds hebben gedaan, worden er nu nieuwe bezuinigingen door het college voorgesteld, in combinatie met een lastenverzwaring voor inwoners. Uitgangspunt daarbij is het behoud van voorzieningen en de zorg voor kwetsbare inwoners. We hebben tijdens de bespreking van de Kadernota al onze zorgen uitgesproken over de bezuinigingen op het minimabeleid, consultatiebureaus en bibliotheken. In het huidige voorstel staan nieuwe bezuinigingen, waarvan we nog niet precies weten hoe deze uit zullen pakken, zoals op de vroeg- en voorschoolse educatie. We zijn blij dat dit wordt gemonitord.

Net als het college vinden wij de lastenverzwaring voor inwoners verdedigbaar. We vinden het namelijk belangrijk:

dat het hoge niveau van de voorzieningen in onze gemeente zoveel als mogelijk in stand blijft;

dat deze voorzieningen toegankelijk blijven voor de inwoners die dat het hardste nodig hebben;

dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen;

en dat onze schuld niet naar toekomstige generaties wordt doorgeschoven.

In het voorstel van het college staat dat de budgetten voor de Omgevingswet en de Energietransitie meer worden gefaseerd in tijd en gereduceerd in volume. Als wij dat lezen, moeten we wel even slikken. Want het zijn beide belangrijke projecten met grote impact op onze waardevolle natuur, op onze verschillende landschapstypen en op de duurzaamheid van onze gemeente in de volle breedte. Het is voor ons sowieso moeilijk te verkroppen dat duurzaamheidsmaatregelen worden vertraagd of uitgesteld. Zowel op korte als lange termijn zouden we graag grote stappen zetten. Maar onze huidige financiële situatie staat niet toe dat we op dit moment zelf al aanzienlijke investeringen in duurzaamheid doen. Wij vinden dat de rijksoverheid snel duidelijkheid moet geven en over de brug moet komen met extra middelen.

Tijdens de consultatie hebben de inwoners ons meegegeven dat wij moeten streven naar een sobere gemeente. Wij hebben onze gemeente vergeleken met andere gemeenten en daaruit bleek dat wij relatief weinig ambtenaren hebben. Het college ziet geen verdere besparingsmogelijkheden op het ambtelijk apparaat. Wij delen deze conclusie en willen hierbij onze grote waardering uitspreken voor het werk en voor de loyaliteit van onze ambtenaren.

Onze conclusie

We accepteren deze begroting, ondanks de pijnpunten, en zullen zelf geen amendementen of moties indienen. Wij hadden liever meer geld gereserveerd voor duurzaamheid en voor de ondersteuning van inwoners die dat nodig hebben. We accepteren dat de versobering, tezamen met de lastenverzwaring, het enige scenario is waarbij we ook op lange termijn sociaal en groen kunnen blijven als gemeente.’

Op maandag 11 juli en donderdag 15 juli vergaderde de gemeenteraad van de Utrechtse Heuvelrug over de Kadernota. Fractievoorzitter Nienke van der Veen van OPEN sprak daarbij de volgende beschouwing uit.

Jaren gelegen had ik een gesprek met de burgemeester van het dorpje Estelí in Nicaragua. Een soort tropische versie van Amerongen. We hadden het over decentralisatie. De burgemeester zuchtte, en sprak vervolgens de woorden: “Hier, in Nicaragua, decentraliseert de overheid wel de taken, maar ze doet er vervolgens niet het geld bij om deze ook daadwerkelijk uit te voeren.” Op dat moment leken zijn woorden een weemoedige waarneming, maar door de jaren heen leerde ik dat hij eigenlijk een wetmatigheid beschreef.

Toen de decentralisaties in het sociale domein in Nederland ingevoerd werden, stuurde de Raad voor het Openbaar Bestuur een dringende adviesbrief naar toenmalig coördinerend minister Plasterk. Beste minister, zei de Raad in deze brief, u begint nu aan een gigantische decentralisatieoperatie, maar realiseert u zich goed dat de aannames waarop deze is gebaseerd alleen waarheid worden als de regering en ook het parlement zich aan de spelregels houden; als zij de autonomie van gemeenten respecteren, en hen voldoende ruimte geven om de beoogde effectiviteitsverbeteringen en financiële besparingen te realiseren.

Inmiddels zijn we enkele jaren verder, en kunnen wij in de Utrechtse Heuvelrug onze eigen weemoedige wetmatigheden vaststellen. De spelregels van de decentralisaties worden tussentijds gewijzigd, terwijl de verdeling van fondsen vanuit het Rijk juist te rigide blijft, en onvoldoende aansluit op de vraag in ons sociale domein en de kenmerken van onze gemeente.

Een onhoudbare situatie, zeker met het oog op de decentralisaties die er nog aankomen (denk aan de Omgevingswet) en opgaven zoals de Energietransitie die door het Rijk bij lagere overheden worden neergelegd.

De fractie OPEN roept het college op om, in samenwerking met andere gemeenten, de randvoorwaarden waaronder wordt samengewerkt met het Rijk, stevig uit te onderhandelen. Het kan niet zo zijn, dat wij hier de Kolonisten van Catan aan het spelen zijn, terwijl het Rijk nog aan het Monopoliën is.

Maar, het is te gemakkelijk om alleen naar het Rijk te wijzen als de grote boosdoener en veroorzaker van de financiële problemen in onze gemeente. En dan is misschien de vraag die we onszelf moeten stellen:

Wat zijn de spelregels die voor ons van toepassing zijn, en houden we ons daar ook aan?

We zitten met elkaar in een bootje, en dat bootje is lek. Het college heeft al beschreven dat het voor zichzelf de kerntaak ziet om te hozen en het financiële lek te dichten. Wat is dan de rol van de Raad? Wat OPEN betreft is dat: de boot recht in de golven houden.

Dat betekent in de praktijk meestal ‘nee’ zeggen, tegen eigenlijk alles dat niet per sé nodig is om de wettelijke taken uit te voeren en om de eigen regie en deelname van alle inwoners aan de samenleving in stand te kunnen houden. En om de duurzame toekomst van onze gemeente te waarborgen.

Als OPEN staan we daarbij pal voor de basisvoorzieningen die onmisbaar zijn om onze samenleving sociaal en vriendelijk te houden, en de onderlinge verschillen niet te groot te maken. Zoals het minimabeleid, de bibliotheken en de consultatiebureaus. Om deze reden hebben we een amendement opgesteld om de ombuiging op het minimabeleid terug te draaien, waarbij we een alternatief dekkingsvoorstel doen. Ook zullen we het amendement van D66 over het behoud van de functie van de bibliotheken en consultatiebureaus in de dorpen mede indienen.

Bovendien zullen we samen met D66 een motie indienen, waarin we ervoor pleiten om alle mogelijkheden te onderzoeken, eventueel in samenspraak met de provincie, zodat projecten gericht op fietsveiligheid toch doorgang kunnen vinden.

Tot slot, nog een laatste opmerking over speelborden en spelregels. In het kader van spoor 3 hebben wij als raad toegewerkt naar een integrale afweging tussen beleidsambities, niveau van voorzieningen en inkomsten, ten tijde van de bespreking van de Kadernota. Nu dus.

En ik wil hier expliciet maken, dat deze integrale afweging op dit moment feitelijk niet mogelijk is, omdat de inkomsten niet zijn opgenomen in het raadsbesluit.

Om deze reden dienen wij samen met CU en D66 een amendement in, waarmee ook de inkomstenzijde van spoor 3 wordt vastgesteld, zodat dit spoor als geheel kan worden afgesloten, conform het kader dat door de raad is gesteld. Daarnaast stellen we voor om de beleidsambities, het niveau van de voorzieningen en de inkomsten bij de begrotingsbehandeling in het najaar opnieuw integraal te wegen.

Bovendien dienen we een amendement in, dat ervoor pleit om de budgetten te bevriezen, en te streven naar een meerjarig sluitende begroting met een half miljoen in de plus in 2020, zodat we toch kunnen blijven werken aan onze schuldafbouw.

Vooruitkijkend willen wij als OPEN nog 1 belangrijk onderwerp belichten dat uit de consultatie kwam. Namelijk het verzoek van inwoners om een lange termijnvisie en een antwoord op de vraag: ‘wat voor gemeente willen we zijn?’ Het college stelt voor om dit onderwerp mee te nemen in de ontwikkeling van de Omgevingsvisie, wat best ingewikkeld is, omdat deze een lang tijdspad kent.

OPEN zou graag een concreet voorstel zien van het college over de manier waarop de ontwikkeling van een lange termijnvisie gekoppeld kan worden aan de begrotingscyclus en de mogelijke ombuigingen die we nog moeten realiseren. Wij horen hierop graag de reactie van het college.

Dank u voorzitter.

‘Met zijn scherpe humor en het vermogen voluit van het leven te genieten wist hij velen te inspireren. 12 jaar hebben we samen inhoud gegeven aan de samenwerking van PvdA en GroenLinks. Ik zal hem missen.’

‘Ik herinner me Hans als een open en toegankelijk politicus, een fijn mens om mee samen te werken. Hij was een scherp denker, die als weinig anderen in onze raadzaal (en daarbuiten) beschikte over ‘de gave van het woord’, wat hem tot een overtuigend debater en effectief raadslid en wethouder maakte.’

– Tim Verhoef, voormalig wethouder GroenLinks-PvdA en voormalig raadslid OPEN

Kleurrijk, kundig en inspirerend

OPEN eert Hans als raadslid en als wethouder van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. In de raad en in het college van B&W stond hij pal voor onze sociale en groene waarden. Met zijn kenmerkende passie, humor en dwarsigheid wist hij te overtuigen en te verbinden.

Begonnen als kroegbaas, eerst in Amsterdam en later in Amerongen, was hij al geruime tijd actief lid van de PvdA. Enigszins tot zijn eigen verbazing stortte zich hij met hart en ziel in de publieke zaak van de Utrechts Heuvelrug. Eerst als raadslid voor de PvdA, en kort daarna als de nummer 2 op de kieslijst voor de GroenLinks-PvdA fractie. Als raadslid liet hij zich kennen als een uitstekende debater, een toegankelijk politicus en een humorvol mens.

“Hans was een echt ‘mensenmens’; altijd bereid om zaken uit te leggen en te verdedigen. In het ruimtelijke domein was hij goed in staat om met betrokkenen tot evenwichtige oplossingen te komen, waarin de omgeving maar ook de natuur hun plaats kregen.”

‘Hij was ijzersterk in het debat. Verbindend waar mogelijk, soms zoekend naar gemeenschappelijke grond maar ook messcherp en helder als het ging om sociale en groene waarden. Door zijn grote belezenheid wist hij historische citaten prachtig in zijn linkse taal te verweven.’

‘Hans zat vol humor, en was een echte storende factor als hij zo af en toe op de publieke tribune zat. Zijn gedrag had dan veel weg van de Muppets Statler & Waldorf.’

In de raadsperiode 2014-2018 was Hans onze wethouder. Hij was onder andere verantwoordelijk voor de transitie en transformatie in het sociale domein en voor cultuur, twee onderwerpen die hem na aan het hart lagen. Vervolgens nam hij in het college van B&W ook de duurzaamheidsportefeuille op zich, en ging hij vol vuur en creativiteit aan de slag met de energietransitie.

‘Hans was een markant persoon met zijn (rode) hart op de juiste plek. Met zijn immer aanwezige humor en relativeringsvermogen was hij voor ons een boegbeeld. Sterk gericht op de menselijke kant was hij in staat om de menselijke maat te laten prevaleren boven partij ideologie. Verbindend en vooral warm.’

‘Hans was een zeer bevlogen politicus. Hij zocht steeds de sociale en rechtvaardige weg. Zonodig over ongebaande paden. Wanneer hij daartoe het debat met de raad aan moest deed hij dat vanuit zijn hart. Welbespraakt en met opgerolde mouwen, waaruit hij vele wijze citaten wist te schudden.’

– Wilma Hielema, voormalig raadslid OPEN

Als een donderslag bij heldere hemel kwam een jaar geleden, vlak na de gemeenteraadsverkiezingen, het bericht over zijn ziekte. Hij ging daar zelf lichtvoetig en open mee om. Een tango dansen, noemde hij dat. Hij deelde zijn gedachten, zorgen en verdriet op twitter, waardoor vele mensen hem gingen volgen en met hem meeleefden. Hij miste het hardlopen, maar haalde troost uit lange (en later korte) wandelingen met Karolien en de hondjes. Nu is gebeurd wat zich al lange tijd aankondigde. We zullen hem zeer missen en wensen Karolien en de hondjes veel sterkte toe.

Onze gemeenteraad heeft inmiddels al weer meer dan 4 jaar geleden een nieuwe werkwijze van de gemeenteraad ingevoerd. Dit noemen we in de wandelgang ‘BOB’, naar de fasen van Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming. Deze nieuwe werkwijze heeft vele voordelen, waaronder structurering van de discussie, maar zeker ook meer gelegenheid voor input van inwoners en ondernemers en andere betrokkenen. Daarna volgden dan voor de raadsleden de fasen van oordeelsvorming en besluitvorming.

Na die vier jaar is het tijd om de balans op te maken. Heeft die nieuwe werkwijze gebracht wat we wilden? Zijn we efficiënt genoeg? Welke verbeteringen zijn mogelijk en wat is daarvoor nodig? Een werkgroep werkwijze raad is daarvoor aan de slag gegaan.

De aanbevelingen van deze werkgroep zijn inmiddels aan de gemeenteraad gepresenteerd: https://heuvelrug.notubiz.nl/document/7281356/1/werkwijze_raad_rapportage. In de afgelopen raadsvergadering is ook een besluit genomen door de gemeenteraad, waarin verschillende van de aanbevelingen zijn overgenomen (lees dat aangenomen besluit hier na). Daarbij is overigens ook besloten om de werkgroep in stand te houden, om zo een vinger aan de pols te houden het komende jaar voor wat betreft dit onderwerp.