Afgelopen tijd is de fractie via social media attent gemaakt op de ijsbeer van AquaZoo. Volgens de post was het pure dierenmishandeling want het dier zou, afgezien van een klein waterplasje, geen water hebben om te badderen en wegkwijnen in AquaZoo.
Persoonlijk was mijn houding ten opzichte van dierentuinen altijd vergelijkbaar met het gevoel dat ik had toen ik vernam hoe onze voorouders in de Nederlandse hoofdstad zich bij de Wereldtentoonstelling in 1883 ook vergaapten aan tientallen inboorlingen, achter hekken in een nagebootst stukje Suriname op het Museumplein. Inderdaad vroeger werden ook mensen geëxposeerd ter vermaak en tijdverdrijf van andere mensen. De laatste keer dat een mensentuin gehouden werd, is slechts 62 jaar geleden. In 1958 in Brussel konden de bezoekers zich niet alleen vergapen aan het Atomium, de stalen constructie met negen gigantische bollen in het Heizelpark, maar ook konden wij westerlingen er mensen kijken. Die mensen kwamen uit Congo en werden tentoongesteld achter een afzetting van bamboe. Het publiek zag enkele honderden zwarte mannen, vrouwen en kinderen uit de kolonie in 'tableaux vivants'. Iets anders als zielig en slecht kun je hier toch niet van vinden? En wat is het verschil met een dierentuin?
De eerste (en laatste) keer dat ik in AquaZoo was, was een jaar of vijf geleden. Mijn kinderen waren klein en wilden net als hun klasgenoten ook eens naar AquaZoo. Wat mij vooral bij is gebleven waren de kleine hokjes waarin onder andere stokstaartjes en andere dieren zaten. Ze waren goed te bekijken, maar er bekroop mij een gevoel van gene omdat ik keek naar een verzameling dieren in te kleine hokjes. Daarna kwam ik er niet meer en schudde mijn hoofd als ik in de krant las dat er weer een nieuwe dierensoort aan de verzameling was toegevoegd.
Ik was benieuwd wat 'we' hiervan vinden bij GroenLinks. Helaas vond ik bij de landelijke GroenLinks standpunten onder dierenwelzijn van alles over ons standpunt ten opzichte van dierproeven, intensieve veehouderij, jacht, bont, antibiotica en nog veel meer, maar niets over dierentuinen. Om er iets van te vinden gingen we dus op werkbezoek naar AquaZoo. Met mijn persoonlijke gevoel en het idee om het achterhaalde concept van een dierentuin kritisch te bekijken, trof ik afgelopen dinsdag in de druilerige regen voor de ingang van AquaZoo fractiegenoot Petra Vlutters, mede GroenLinkser Berber van Zandbergen (raadslid in Tytsjersteradeel) en Caroline de Groot (fractievoorzitter Partij van de Dieren Leeuwarden).
Het werkbezoek We werden door de General Manager van het park (Jeroen Loomeijer), het hoofd Dierverzorging (William Kreijkes) en de ijsberenverzorgster Mandy ontvangen. Al pratende liepen we richting het ijsberenverblijf. Onderweg voerden we pittige gesprekken en het viel op hoe geëngageerd de dierenverzorgers waren. Met hun achtergronden in de universitaire studies diergedrag en hun werkervaring elders in de wereld waren ze opvallend kritisch. We spraken over het bestaansrecht van dierentuinen en de veranderingen die in AquaZoo zijn ingezet. Het uitgangspunt voor het bestaansrecht was van het oude verzamelen of vermaak helemaal verschoven naar opvang, onderzoek, fokprogramma's en educatie.
Toen we langs het, in mijn ogen weinig verheven, onderkomen van de Heilige Ibissen liepen gaf William aan dat deze dieren eigenlijk niet meer op zijn plek zijn in AquaZoo. De belangrijkste reden daarvoor is dat er in het wild meer dan genoeg van deze vogelsoort in zijn natuurlijke habitat te vinden is. 'Er is geen bedreiging en daarom geen enkele reden om ze in een dierentuin te hebben.' Het lastige is wel dat deze dieren niet teruggezet kunnen worden in de vrije natuur. Dat geldt ook voor de flamingo's, waarvan de meesten al stokoud zijn en waarvoor een soort uitsterfbeleid geldt in AquaZoo. Ze zijn allemaal geboren in gevangenschap en veel dierentuinen zitten met dit soort erfenissen wat in hun maag.
Het motto is nu minder dieren en meer ruimte. De keuze voor dieren moet gelegitimeerd kunnen worden. Veelal is dat de kans op uitsterven. Dieren die een plek krijgen maken dan ook deel uit van een Europees, en ook vaak wereldwijd, fokprogramma. Zo ook de ijsbeer. Bij het verblijf aangekomen worden we erop gewezen dat Felix, de negentienjarige ijsbeer die ooit in gevangenschap geboren werd, via een tunnel bij verschillende terreinen kan komen. Waar hij ligt mag hij zelf weten. Vroeger was er meer dwang en manipulatie, tegenwoordig staan de behoeftes en grillen van het dier centraal. Dat blijkt ook als we met de dierverzorger mee mogen om via de niet voor het publiek toegankelijke route getuige te zijn van het voeren van een flinke bak visjes en de favoriet van Felix: andijvie.
Felix ziet ons, ruikt de visjes, maar blijft liggen waar hij ligt. 'Tsja, dat gebeurt regelmatig. Vroeger werd er niet zoals tegenwoordig aan het begin van de dag goed gevoerd en waren de dieren afhankelijk van dit soort hapjes. Daarom zag je bij de showtjes in een dierentuin vrijwel altijd een meewerkend dier. Tegenwoordig is het echt aan het dier of hij wel of niet wat extra's wil in ruil voor het komen en het oefenen van wat verrijkingsoefeningen met publiek.'
Meteen schiet ik in de alertstand. 'Doen jullie kunstjes met de dieren?', vraag ik de verzorgster. Ze legt uit dat de oefeningen geen kunstjes zijn, zoals vroeger. Alles staat in het teken van het dier. Dus de verrijkingsoefeningen die ze nu doen zijn om te voorkomen dat dieren onder narcose gebracht hoeven te worden in het kader van de fok- en onderzoeksprogramma's. Het gaat om oefeningen als het openen van de bek zodat de verzorger erin kan kijken, het vrijwillig op de weegschaal gaan staan, rustig blijven zitten terwijl er wat vacht wordt afgeschoren of pootje geven zodat gecontroleerd kan worden of er geen steentjes of andere onregelmatigheden zijn. Dat doen ze eigenlijk bij alle dieren van de otter tot de ijsbeer. Verder wordt de beer iedere dag met geurtjes, verstopspelletjes en andere verleidingstactieken uitgedaagd in zijn verblijf. Maar Felix is vrij lui. Hij kiest vaak dezelfde plek en houdt niet enorm van zwemmen.
De beer waarmee Felix een tijdlang samenleefde was een stuk jonger en had meer speelbehoefte. Hij rende door alle verblijven heen en zwom ook liever. Dat kon hij naar hartelust doen in de ruim drie meter diepe, en voorzien van continue gezuiverde waterverversing, plas in het ene verblijf of het wat uitgestrekte meertje in het andere. (Daar gaat de aanname dat er slechts een modderplasje beschikbaar is en de reden dat de ijsbeer vies is hierdoor komt)
Het fokprogramma bepaalde echter dat de jonge beer naar een andere dierentuin moest en dan is dat voor de gastheer gewoon pech! 'Pardon, gastheer...?' Het blijkt dat de dieren niet eigendom zijn van AquaZoo, maar van het fokprogramma dat erop gericht is om waar mogelijk uit te zetten van beschermde dieren en als dat niet mogelijk is, bijvoorbeeld omdat de habitat ernstig bedreigd wordt, het soort in stand te houden. 'Bij de witte neushoorn waren we gewoon te laat, maar dat heeft wel veel mensen wakker geschud', aldus de verzorger.
Een grote wens van William de hoofd verzorging, is om een afdeling te openen met de nadruk op de lokale Fryske natuur. Hij vertelt over Gaia Zoo in Zuid-Limburg waar ze speciale eikelmuizen en korenwolven fokken die in die omgeving leven, maar met uitsterven bedreigd worden. Door de focus te richten op de biodiversiteit om ons heen en middels veel educatie aan te geven wat mensen zelf bij kunnen dragen aan meer behoud hopen ze op een positieve bijdrage.
Om ons heen zoomt en bloeit het. Het valt niet te ontkennen dat de hokjes die mij vijf jaar eerder tegen de borst stuitten verdwenen zijn en de grasstrookjes van vijf jaar terug plaats hebben gemaakt voor weelderige begroeiing met inheemse orchideeën, bramen maar ook de kerstbomen van Leeuwarders en inwoners van Tytsjersteradiel die bij een grote inleveractie in AquaZoo een plek kregen.
Het zijn dit soort dingen die maken dat ik een klein beetje in de war raak. Mijn oordeel zielig en slecht is best lastig om keihard overeind te houden. Als ik AquaZoo verlaat schiet er door mijn hoofd dat ik benieuwd ben hoe deze ontwikkeling gaat verlopen. Wat zullen mijn achterkleinkinderen over 62 jaar zeggen?
Femke Molenaar