Gele hesjes, populistische partijen, bedreigingen aan het adres van politici, politieke schandalen en wederzijds wantrouwen: de politieke democratie is in crisis. Wat is er in vredesnaam aan de hand in onze democratie? Zonder op inhoudelijke onderwerpen en standpunten in te gaan wil ik het eens hebben over de manier waarop ons politieke democratische proces functioneert. En laat ik eerlijk zijn: ik heb dé oplossing ook nog niet. Laat dit daarom een oproep zijn om die samen te bedenken.
Wat is het probleem?
Bange politiek
De politiek is op zoek. Op zoek naar zichzelf en naar wat ‘de kiezer’ wil. Al snel worden politici ‘elite’ die in een ‘ivoren toren’ zit genoemd. Verdachtmakingen en beschuldigingen aan het adres van de politiek en ambtenaren zijn aan de orde van de dag. Ook lokaal. De tijd dat politici met ‘het eerlijke verhaal’ vertrouwen kregen om soms moeilijke oplossingen voor te stellen lijkt voorbij. Het aantal partijen en fracties neemt schrikbarend toe. Feiten doen er nauwelijks meer toe. Feiten zijn soms zelfs ‘maar een mening’. Politici schrikken ervan terug om soms nuchtere en simpele feiten te verdedigen. Want wie weet voelen bewoners dit anders?
30 gele hesjes die hun algemene ontevredenheid uiten krijgen in de krant en op TV enorm veel aandacht. Meer aandacht zelfs dan duizenden mensen die voor klimaatmaatregelen of tegen de afbraak van het hoger onderwijs protesteren. En als politiek lopen we dan te snel mee. Laten we ons leiden door een klein groepje wantrouwige en boze bewoners en politici. Of, op zijn minst, blijven we verstijfd stil staan en doen we niets. Ook niet met de grote groep bewoners die maar al te graag mee zouden denken en doen! Dat we daarmee zowel onszelf als het grootste deel van de kiezers verloochenen is een ‘ongemakkelijke waarheid’ die we het liefst wegstoppen.
Boze bewoners
Bewoners zijn tegelijkertijd ook op zoek: waar moeten zij terecht met grote en begrijpelijke zorgen? Wat is er terechtgekomen van politieke vernieuwing? Van de beloofde ambtenaren en politici die bewoners met ideeën helpen het zelf te doen? Maar die in plaats daarvan vaak nog in de weg lopen? Wie moeten die bewoners geloven? Nieuwe politieke bewegingen laten ons geloven dat zij er wel voor hen zijn. Dat alle andere politici onderdeel zijn van een groot complot (of ‘kartel’). Een complot tegen ‘de gewone man’, wie dat dan ook moge zijn. Dan is het aantrekkelijk om mee te gaan in het wantrouwen tegenover de politiek. We zien het lokaal ook aan partijen die inhoudelijk soms volledig tegengestelde standpunten hebben. Partijen die vooral op basis van angst en wantrouwen tegen ‘de politieke elite’ stemmen werven.
We zien het lokaal ook aan goedbedoelde (bewoners)initiatieven zoals G1000 en code oranje. Dit zijn sympathieke initiatieven die een enorm waardevolle aanvulling op de lokale democratie kunnen zijn. Maar ze lijken helaas ook te worden gedreven door groot wantrouwen richting alles wat lijkt op normale politiek. En daarmee voeden ze, onbedoeld hoop ik, het wantrouwen dat ze volgens mij nou juist wilden overbruggen. Dat geldt ook voor boze bewoners die in de raadszaal of op de lokale omroep verdachtmakingen en insinuaties over dubbele agenda’s van politici en bestuurders spuien. Tegelijk worden deze reacties ook veroorzaakt door de lokale politiek die te vaak in een soort kramp schiet als bewoners eisen om mee te doen. En door ambtenaren die er moeite mee hebben te wennen aan een nieuwere, open, manier van beleid maken en uitvoeren. Ieders handelen is dus te begrijpen, maar helpt niet mee om het probleem op te lossen.
Wat is er nodig?
Tot zover de klaagzang. Laten we eens kijken wat er nodig is om de crisis in de politiek tegen te gaan.
Vertrouwen in elkaar
Onze democratie kan niet werken zonder vertrouwen. Vertrouwen in de kracht en het gezonde verstand van de samenleving. Vertrouwen in de - in 99% van de gevallen - goede bedoelingen en oprechtheid van politici. En vertrouwen in ons democratisch proces. Een proces met zijn mindere kanten, jazeker. Maar zonder onderling vertrouwen is de democratie kansloos. Dat betekent dat politici niet alle kritische geluiden moeten wegzetten als ‘ongeïnformeerde boze bewoners’, maar dat ze deze kritiek als oprechte betrokkenheid moeten zien. Anderzijds moeten bewoners niet doen alsof de politiek een complot tegen de gewone man zou zijn. Laten we elkaar het voordeel van de twijfel geven. Laten we vertrouwen op elkaars goede bedoelingen, ook als we het inhoudelijk oneens zijn!
Controle van de politiek
Onze democratie kan niet functioneren zonder controle. We hebben objectieve en kwalitatieve controle van ons democratische proces nodig. We hebben goede, goed geïnformeerde en goed betaalde journalistiek nodig die de tijd en capaciteit heeft om het verhaal te duiden. We hebben dit nodig om politici en bewoners op momenten een spiegel voor te houden. We hebben dit nodig zodat ‘fake nieuws’ wordt herkend en weerlegd. Maar die journalistiek is er, zeker lokaal, nu nauwelijks. In Schiedam bestaat de lokale berichtgeving vooral uit het een-op-een overnemen van politieke persberichten en een stem geven aan de kleine groep bewoners met de grootste mond. En dat moet veranderen. Wat mij betreft heeft de overheid (zowel landelijk als lokaal) hier een verantwoordelijkheid. Nee, niet door ‘eigen journalisten’ te gaan betalen. Maar wel door veel betere voorwaarden voor objectieve en kwalitatieve (onderzoeks)journalistiek te creëren. Laten we onszelf een kritische waakhond gunnen!
Open politiek
Onze democratie kan niet functioneren zonder open politiek. Toegankelijke, aanspreekbare en eerlijke politiek en ambtenarij. Het is de taak van de politiek om uit te leggen wat we doen, waarom we het doen en hoe bewoners hierbij zo vroeg mogelijk betrokken kunnen zijn. Het is aan de medewerkers van de gemeente die dit uitvoeren om die openheid en ruimte ook te geven. Om ‘burgerkracht’ aan te spreken, ruimte te geven en te stimuleren. En gelukkig zijn politici natuurlijk óók ‘gewone bewoners’. Alleen wel gewone bewoners met een opdracht van de kiezer. Dat leidt soms tot een spagaat, prima. Laten we daar dan open en eerlijk over zijn. En andere bewoners hier vroegtijdig en goed bij betrekken. Zorgen dat we elkaar begrijpen, ook door gebruik van dezelfde termen en taal, en elkaars verwachtingen kennen. Laten we als politiek en bewoners meer voor elkaar open staan. Want uiteindelijk bereiken we dan een beter resultaat voor iedereen! Een ‘Pact met de Stad’, of misschien dan toch een ‘Pact van de Stad’, is dan natuurlijk niet de oplossing voor alles. Maar wel een heel goed begin.
En nu?
Zoals gezegd: ik heb de wijsheid ook niet in pacht. Ik heb wel de hoop dat deze zorgen breed worden gedeeld. Dat gezamenlijke actie mogelijk is. Dat we samen durven toe te geven ook nog niet precies te weten hoe het dan wel moet, maar samen gaan zoeken naar de manier waarop. En dat bewoners, initiatieven, politici en ambtenaren elkaar ruimte geven én hun verantwoordelijkheid nemen. Zodat we er samen iets aan kunnen doen. Schouder aan schouder, in plaats van met de ruggen naar elkaar. Dat zou volgens mij ons gezamenlijke goede voornemen voor 2019 moeten zijn!
