Poliflw

De Russische agressie tegen Oekraïne is onacceptabel. Maar laten we ervoor zorgen dat de oorlog geen dag langer duurt dan noodzakelijk.

De verwerpelijke oorlog van Poetin tegen Oekraïne zit inmiddels in zijn derde maand en het einde is nog niet in zicht. We zien hevige gevechten - met name in het oosten - met steeds zwaardere wapens. Op 9 mei hield Poetin een toespraak vol met oorlogsretoriek. Een voorspelbaar verhaal over een oorlog die noodzakelijk zou zijn vanwege het naziregime in Kiev. Flagrante onzin gecombineerd met een hoop demagogie.

Intussen horen we minder over de onderhandelingen. Terwijl die zo hard nodig zijn om een einde te maken aan het bloedvergieten.

Het is onmogelijk om te zeggen hoe de strijd zich gaat ontwikkelen. Maar we zien wel trends. Eén ervan is dat Rusland nauwelijks vorderingen maakt. De opmars naar Kiev is gestuit en ook in de Donbas schiet het weinig op. We zien al plekken waar de Oekraïners gebied terugveroveren.

Het verzet vanuit Oekraïne is sterker dan verwacht en dat verdient groot respect. Dat verzet wordt mede mogelijk gemaakt door bondgenoten en dat roept vragen op. Tot hoe ver moet die steun gaan? Wat zijn precies de doelen van bondgenoten als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Nederland?

Is het doel om Oekraïne te steunen tegen de Russische invasie? Daar valt iets voor te zeggen. Of is het doel om de Russische strijdkrachten te verzwakken, zoals de Amerikaanse defensieminister Austin zei? Dat gaat een flinke stap verder en draagt grote risico's met zich mee. Het zou tot een oorlog in Rusland kunnen leiden.

Afgelopen vrijdag zei president Zelensky dat hij terug wil naar de situatie van 23 februari - de situatie van voor de invasie. Dat is heel wat anders dan “álle Russische troepen uit Oekraïne verdrijven inclusief de Krim”, zoals de Britse minister van Buitenlandse Zaken Truss stelde. Dat klink stoer, maar kan ook tot veel meer slachtoffers leiden.

Wat is wijsheid? Wat mij betreft moet een wapenstilstand bovenaan staan, zodat het bloedvergieten ophoudt. Uiteindelijk moet er een akkoord komen met uitzicht op een duurzame vrede. Dat betekent inzetten op onderhandelingen en escalatie voorkomen. “Het Russische leger verzwakken” zou dan ook geen aparte doelstelling moeten zijn. Het vergroot alleen maar de kans op een rechtstreekse confrontatie met Rusland.

Het is de oorlogstaal die ook voorbij kwam tijdens een recent bezoek van de Tweede Kamer aan de VS: “Ukraine must win this war, whatever it takes.” Whatever it takes? Dat lijkt me een slecht idee gezien het grote aantal kernwapens wereldwijd.

Als de gevechten voorbij zijn is het zaak om in Europa én mondiaal het gesprek aan te gaan over een nieuwe veiligheidsorde waarin dit soort oorlogen wordt voorkomen. Een orde waarin het niet gaat om polarisatie en wapenwedloop, maar om samenwerking en respect voor elkaars grenzen zoals vastgelegd in het internationaal recht.

Tijdens een eerste bezoek aan Oekraïne sinds de aanval van Rusland heeft president van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa en SP-senator Tiny Kox de wreedheden van Rusland in Oekraïne veroordeeld.

'Ik veroordeel met klem de wreedheden tegen onschuldige burgers, waaronder het gruwelijke seksueel geweld, gepleegd door het Russische leger in de steden rond Kiev. U kunt er zeker van zijn dat de Raad van Europa alle mogelijke hulp zal bieden om het onderzoek naar deze oorlogsmisdaden te vergemakkelijken en ervoor te zorgen dat degenen die hiervoor verantwoordelijk zijn voor de rechter worden gebracht', zei Kox.

Kox was in Oekraïne op uitnodiging van de voorzitter van het Oekraïense parlement Ruslan Stefanchuk. Hij prees het parlement omdat het ook ten tijde van oorlog nog doorwerkt. Namens de Raad van Europa heeft Kox hulp aangeboden bij de wederopbouw wanneer de oorlog voorbij is, op basis van respect voor rechtsstatelijkheid, mensenrechten en een pluralistische democratie. Zaken waar de Raad van Europa veel expertise in heeft. De delegatie kreeg ook een rondleiding in een van de regionale hulpcentra van het land waar vrijwilligers eten, kleren en beddengoed inzamelen en uitdelen aan mensen die op de vlucht zijn voor het oorlogsgeweld.

Het Assemblee onder leiding van Kox zal in april debatteren over de situatie in Oekraïne. Onder andere over de reactie van de Raad van Europa op de Russische aanval, het waarborgen van aansprakelijkheid voor ernstige schendingen van het humanitair recht en het optimale gebruik van in beslag genomen criminele vermogens.

Spanningen aan de grens tussen Rusland en Oekraïne hebben geleid tot nieuwe onderhandelingen over ontwapening en conflictbeheersing. Laten we van de nood een deugd maken en werken aan stevige afspraken om oorlog te voorkomen.

De Russische machthebbers hebben zware eisen op tafel gelegd; Poetin wil feitelijk dat alle NAVO-troepen aan de grenzen van Rusland vertrekken. Ook wil hij de garantie dat Oekraïne en Georgië nooit lid worden van de NAVO. Het past bij de intimiderende machtspolitiek die Poetin al jaren hanteert – niet alleen tegenover zijn tegenstanders in het binnenland, maar ook richting zijn buurlanden. Onacceptabel, want Oekraïne en Georgië zijn soevereine landen.

Hoe graag Poetin ook wil, Back to the future zit er niet in.

De VS en de EU benadrukken dat landen zelf beslissen of zij lid worden van de NAVO. Poetin houdt vol dat het westen heeft beloofd om de NAVO niet in oostelijke richting uit te breiden. Dat laatste is overduidelijk wel het geval. Het getuigt van een gevaarlijk triomfalisme om die zorg te negeren.

Onder de huidige omstandigheden spreken over een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en Georgië zou zeer onverstandig zijn.

Intussen wordt Oekraïne zwaar bewapend met hulp vanuit het westen. Er is reeds voor honderden miljoenen aan militaire Westerse steun geleverd, met name voor training en wapens. In november vorig jaar sloten de VS een nieuw akkoord met een extra bijdrage van 60 miljoen dollar. Aan de oostgrens heeft Poetin circa 100.000 troepen gemobiliseerd, klaar om het land binnen te vallen.

Deze wapenwedloop is levensgevaarlijk; één verkeerd schot kan de vlam in de pan doen slaan. Een oorlog moet koste wat het kost voorkomen worden.

Wat is wijsheid in deze gespannen situatie? Wat ons betreft kijken we naar eerdere afspraken gericht op ontspanning en ontwapening, zoals het Handvest van Parijs uit 1990 waarin het einde van de Koude Oorlog werd vastgelegd. Het Handvest wijst op de democratie als basis en benadrukt de soevereiniteit van staten en het recht op veiligheid. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) ziet daarop toe.

Wat ons betreft nemen we de uitgangspunten van dit Handvest als grondslag bij de lopende onderhandelingen. Drie punten zijn van belang:

Voorkom een oorlog; inzetten op de-escalatie en een politieke oplossing.

Landen zijn soeverein; Rusland moet zich terugtrekken uit alle landen waar zij zich illegaal bevinden, zoals Oekraïne en Georgië.

Inzetten op onderhandelingen over ontwapening en afbouw van militaire activiteiten in Europa. Kernwapens worden verwijderd.

Deze onderhandelingen moeten uitmonden in nieuwe afspraken – in lijn met het Handvest van Parijs. Daarbij moet collectieve Europese veiligheid centraal staan. De OVSE - de organisatie die zich bij uitstek bezighoudt met conflictpreventie en wapenbeheersing – krijgt een leidende rol. Europese landen spelen vooralsnog een marginale rol in de onderhandelingen die nu plaatsvinden. Al zitten zij niet aan tafel, zij kunnen wel hun stem laten horen. Als we een nieuwe oorlog willen voorkomen, is dat het minste dat we kunnen doen.

In Rome zijn drie VN-instellingen die zich bezighouden met voedsel en landbouw. Dat zijn de FAO, de voedsel en landbouworganisatie van de VN; het WFP, het wereldvoedselprogramma; en IFAD, het fonds voor internationale landbouwontwikkeling. Zoals bij alle VN-instellingen is Nederland, als medeoprichter van de VN, overal vertegenwoordigd. Aan het hoofd van zo’n diplomatieke missie staat een ambassadeur, de permanent vertegenwoordiger genoemd. In Rome is dat Marcel Beukeboom.

“Ik, en leden van mijn team, gaan naar die organisaties toe om mee te praten over het beleid, de besteding van de middelen, de samenwerking en de organisatie. Soms zijn het lopende zaken zoals bij IFAD, een organisatie die heel actief is in de allerarmste landen om daar kleine boeren en landbouworganisaties te helpen ontwikkelen. Nederland geeft geld aan het IFAD om hun en onze beleidsdoelen te realiseren. Gaat het goed, haal je de resultaten, is er voldoende geld?” De FAO is niet echt een uitvoeringsorganisatie, maar ook een kennisinstelling, en een organisatie die normen stelt, bijvoorbeeld op het gebied van zaden, kunstmest en veeteelt. “Nederland is een belangrijk land als het gaat om kennis op het gebied van landbouw en voedsel. En we zijn een belangrijke exporteur,” zegt Beukeboom. “Maar we zijn ook een land dat bijvoorbeeld via de Europese Unie thema’s als klimaat en biodiversiteit hoog op de agenda wil krijgen. Dat zijn allemaal belangen die behartigd moeten worden bij de FAO, en daar ben ik een soort spil in.”

SP-senator Tiny Kox is voorgedragen als voorzitter voor de parlementaire assemblee van de Raad van Europa in 2022 en 2023. Volgens een rotatie-akkoord tussen de vijf politieke groepen is het de beurt aan de linkse fractie om een kandidaat te nomineren.

In de assemblee, met 324 leden en 324 plaatsvervangers, zijn de parlementen vertegenwoordigd van de 47 lidstaten van de Raad van Europa, Europa's oudste en grootste verdragsorganisatie. Die is sinds 1949 in Straatsburg gevestigd en bestrijkt een rechtsgebied van Reykjavik tot Vladivostok en van de Noordpool tot de Middellandse Zee. Lidstaten hebben zich gebonden aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Europese burgers kunnen zich daarop beroepen bij het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg. Dat Hof doet bindende uitspraken, die door de lidstaten moeten worden uitgevoerd. Daarnaast kent de Raad van Europa nog veel andere conventies, waaronder het Europees Sociaal Handvest, het anti-folter-verdrag en het Verdrag van Istanbul tegen geweld jegens vrouwen.

Tiny Kox is sinds 2003 lid van de Nederlandse delegatie naar de assemblee. De Nederlandse delegatie steunt zijn voordracht. Sinds 2007 is Kox voorzitter van de linkse fractie in de assemblee. Die heeft hem nu unaniem voorgedragen voor de post van president van de assemblee. De uiteindelijke verkiezing vindt plaats op 24 januari 2022.