Poliflw

Het kinderhartcentrum zou verdwijnen uit het Noorden. Er werd een fakkeltocht aangekondigd. Meer dan 10.000 van u waren daarbij aanwezig. Omdat u niet serieus genomen werd. Er werd niet naar u geluisterd. Dat was minder dan twee jaar terug.

Op 10 januari 2022 begon ik als staatssecretaris. Ik trof een harde overheid die mensen tegen de muur duwde. Een overheid die alle juridische middelen aangreep om gelijk te krijgen. Die slecht communiceerde. Die afspraken niet na kwam. Waar je geen gehoor kreeg.

We zijn bijna twee jaar verder. Woensdag maakt u een keuze voor de toekomst. Denk dan nog eens terug. Nu is de gaskraan dicht. Er wordt geen hoger beroep tegen burgers meer ingesteld. Het kinderhartchirugiecentrum blijft. Er is weer perspectief.

Maar het is nog niet klaar. Niet voor u, er is nog genoeg te doen. Ik doe u geen enkele belofte. Niet alles zal in één keer goed gaan. Maar we kunnen wel verder gaan op het ingeslagen pad.

Vertrouwen is de houding van een goede bestuurder. Die vertrouwen geeft, luistert en doet.

Zodat de overheid naast u staat. Daarom vraag ik woensdag weer

uw vertrouwen.

Stem D66,

Hans Vijlbrief

Je wilt dat alles op alles wordt gezet om

ons klimaat en onze natuur te redden.

Je bent voor vrijheid, voor een sterke rechtsstaat,

maar je bent niet conservatief.

Je vindt dat iedereen eerlijk bij moet dragen,

maar ook dat wie hard werkt daar meer aan

over moet houden.

Je vindt dat ondernemers de ruimte moeten

krijgen om te groeien en te innoveren.

Je bent sociaal, maar geen socialist.

Je vindt dat mensen over hun eigen leven

en lichaam de baas zijn.

Het laatste wat je wilt is dat Nederland

zich terugtrekt achter de dijken.

Je bent voor internationale samenwerking

en een sterke Europese Unie.

Je weet dat alles begint bij goed onderwijs

en onderwijs altijd beter kan en moet.

Je wilt meedoen, je wilt dat je stem

altijd tot concrete resultaten leidt.

Je wilt met zekerheid voorkomen

dat door jouw stem extremisten

aan de macht komen.

Je wilt een stabiel, betrouwbaar

en daadkrachtig landsbestuur.

Daarom stem je D66.

Er is een grote omslag nodig in de landbouw en bij onze voedselproductie. Op enkele partijen na, bestaat hierover ook brede politieke overeenstemming. Het huidige landbouwmodel is niet alleen slecht is voor de natuur, maar ook voor de boer zelf. Ruim een derde van de boeren werkt onder de streep voor minder dan het minimumloon. Vele boeren konden niet mee in de schaalvergroting, waar de overheid met subsidies op koerste, en moesten de afgelopen decennia stoppen met hun bedrijf.

De vraag die rest is: hoe zorg je dan voor een toekomstbestendige landbouw? Met dit plan geeft D66 antwoord op die vraag. Iets dat opeenvolgende landbouwministers de afgelopen jaren niet is gelukt. We stellen een transitie naar kringlooplandbouw voor, waarmee de natuur, de boer én de consument gebaat zijn. In het huidige landbouwmodel zien we dat voedselproductie kunstmatig hoog gehouden wordt met toevoegingen zoals kunstmest, pesticiden en krachtvoer. Aan de andere kant wordt er ook heel veel weggegooid: mest wordt verbrand of geëxporteerd en een derde van al het voedsel dat wordt geproduceerd, wordt vroeg of laat weggegooid.

En we gaan heel inefficiënt om met voedsel: op een derde van de landbouwgrond wordt diervoeder geteeld. Dat voedsel is dus niet voor mensen, maar voor dieren. Maar dieren zijn grote voedselverspillers: er is gemiddeld vijf kilo plantaardig voedsel nodig om één kilo vlees te maken. In kringlooplandbouw gebeurt dat niet meer. Samen met de kracht van de natuur wordt voedsel geproduceerd. Een gezonde bodem staat centraal. De veestapel zal krimpen tot een niveau dat past: we houden net zo veel dieren als we nodig hebben voor de mest en we voeden ze met vers grasland en gezonde voedselresten. Met kringlooplandbouw dragen we flink bij aan natuurherstel.

De omslag naar kringlooplandbouw is complex en vraagt om politieke wil en de juiste sturing met normen en subsidies. D66 stelt hiervoor een Kringloopwet voor. Daarin wordt vastgelegd hoe boeren in een kringloopmodel werken, dus zonder kunstmest, zonder pesticiden en met een focus op het produceren van plantaardig voedsel. We stellen ook een kringloopstandaard voor: producten die aan de eisen van kringlooplandbouw voldoen, krijgen een goede score.

De omslag naar kringlooplandbouw is complex en vraagt om politieke wil en de juiste sturing met normen en subsidies. D66 stelt hiervoor een Kringloopwet voor. Daarin wordt vastgelegd hoe boeren in een kringloopmodel werken, dus zonder kunstmest, zonder pesticiden en met een focus op het produceren van plantaardig voedsel. We stellen ook een kringloopstandaard voor: producten die aan de eisen van kringlooplandbouw voldoen, krijgen een goede score.

En we stellen een kringloopheffing voor in de keten, dus niet bij de boer. De grote agro-bedrijven in de keten zijn namelijk de sleutel tot de oplossing. Met hun sterke marktposities zijn zij de afzetmarkt voor boeren én de doorgang naar de consument. Nu sturen deze bedrijven nog op laagste kosten, terwijl ze zouden moeten sturen op meeste toegevoegde waarde. Met een heffing op niet-duurzame producten wordt het inkopen van producten die wel duurzaam zijn aantrekkelijker, waarmee de afzetmarkt voor kringloopboeren vergroot. Met de opbrengsten uit de kringloopbijdrage vullen we een grote subsidiepot voor (jonge) boeren die de omslag willen maken. We zorgen ervoor dat zij zich financieel geen zorgen hoeven te maken terwijl zij werken aan een duurzame toekomst van hun bedrijf. Zo werken we samen aan een groene toekomst.

In 2020 heeft de Raad van State advies uitgebracht over het initiatiefwetsvoorstel. ‘Dat advies hebben we zorgvuldig en uitgebreid bestudeerd. Het gaat om een complex thema, we wilden weloverwogen en goed geïnformeerd een volgende stap zetten’, aldus Podt over haar werk aan de wet.  ‘Op basis van het advies van de Raad van State en vele waardevolle gesprekken met belanghebbenden, experts en ouderen hebben we het wetsvoorstel op een aantal punten aangepast. We zijn nu klaar voor behandeling in de Tweede Kamer.’

Het advies van de Raad van State ging onder meer over de betrokkenheid van een arts en de duur en intensiteit van het traject. In het aanvankelijke wetsvoorstel hadden artsen geen betrokkenheid, dat passen we nu aan. De arts wordt in het aangepaste voorstel betrokken in het voortraject en informeert de levenseindebegeleider over de medische situatie van de oudere. Zo kan de levenseindebegeleider het verzoek beter wegen. Ook kan worden bezien of de oudere wellicht (ook) terecht zou kunnen bij de euthanasiewet.

Ook passen we de duur en intensiteit van het traject met de levenseindebegeleider aan. In het aanvankelijke voorstel liep het traject minimaal twee maanden met daarin minimaal twee gesprekken. We breiden het traject uit naar minimaal zes maanden met daarin minimaal drie gesprekken. Deze periode biedt de levenseindebegeleider genoeg tijd om de coherentie en duurzaamheid van de wens om het leven te beëindigen vast te stellen.

Het woningtekort loopt eerder op, dan af. Uit onderzoek van het CBS en Kadaster blijkt dat de nieuwbouwhuizen die wél worden opgeleverd ondertussen richting de €500.000 gaan. Voor starters, alleenstaanden en mensen met een middeninkomen zijn deze woningen vaak te duur of te groot. Uit ander onderzoek blijkt dat slechts 3% van de gemiddelde alleenverdienende starter met een ruim middeninkomen van €48.000 een woning kan kopen. Met dat salaris kun je met de huidige rente ongeveer €200.000 aan hypotheek krijgen. Dat is ver onder de gemiddelde prijs van een nieuwbouwwoning. Kortom: de huizen die nu worden opgeleverd, zijn voor veel mensen in Nederland niet te betalen. De behoefte aan betaalbare woningen voor starters, alleenstaanden en mensen met een middeninkomen groeit.

Gelukkig bouwen de meeste Nederlanders een goed pensioen op voor later. Daar kijken de meesten nooit naar om. Met zo’n tien miljoen Nederlanders beleggen we ongeveer €1500 miljard. Die beleggingen moeten aansluiten bij de voorkeuren van deelnemers. Met deze aanpassing aan de Wet eigen strategie pensioenfonds (Wesp) zorgt Sjoerd Warmerdam ervoor dat deelnemers zeggenschap krijgen over hun eigen geld.

Met de Wet eigen strategie pensioenfonds (Wesp) krijgen werknemers namelijk inspraak over waar hun eigen geld naartoe gaat. Met zijn aanpassing zorgt Sjoerd ervoor dat de medezeggenschap altijd verkozen wordt door de deelnemers. Zo vertegenwoordigen zij altijd de werknemers die meedoen bij het pensioenfonds. Als werknemer kun je invloed hebben op waar jouw opgebouwde pensioen in geïnvesteerd wordt door op iemand te stemmen die jouw belangen vertegenwoordigt of door jezelf kandidaat te stellen.

Laat ik helder zijn: D66 is bereid om fors te investeren om onze zorg beter te maken. Omdat het ons allemaal aangaat. Tegelijkertijd moeten we eerlijk zijn, kijkend naar mensen en middelen. Op deze weg kunnen we niet vooruit. Op deze weg doorgaan, maakt het zorgsysteem uiteindelijk onhoudbaar.

Zoals ik al zei: wij zien rigoureuze samenwerking als antwoord.

We hebben grofweg vijf smaken samenwerking voor ogen – waarvan sommigen al zijn ingezet en anderen nog in de kinderschoenen staan.

Ik loop ze alle vijf kort langs en hoor straks graag jullie reactie.

Want D66 zou D66 niet zijn als we ons niet lieten inspireren door, en vooral ook zouden luisteren naar professionals als jullie.

(a) Samenwerking op systeemniveau

Als eerste de samenwerking op systeemniveau. Voordat dit kabinet aantrad, sloot het ministerie nog zogeheten ‘hoofdlijnakkoorden’.

Deze werden tussen ministerie, verzekeraars en één specifieke zorgsector gesloten. Dit ging voorbij aan het feit dat, net als je lichaam één systeem is, het zorgsysteem dit ook zou moeten zijn. De huisarts werkt met het ziekenhuis, de fysiotherapeut met de thuiszorg.

Daarom heeft minister Kuipers alles op alles gezet voor een integraal zorgakkoord. Na lange onderhandelingen werd dat akkoord vorig jaar gesloten met ruim 13 partijen. Van artsenorganisaties tot verzekeraars, van verpleegkundigen tot patiënten en van gemeenten tot huisartsen. Dit akkoord is een goed begin. Een prototype.

En daarom vind ik het ook zo belangrijk, dat die gekozen koers straks wordt voortgezet.

(b) Samenwerking door zorgaanbieders onderling

Eén abstractieniveau lager is er een wereld te winnen als zorgaanbieders onderling beter gaan samenwerken. Er zijn in Nederland op dit moment meer dan 45.000 (!) zorgaanbieders.

Lange tijd was de gedachte, dat als al deze aanbieders maar heel hard met elkaar zouden concurreren, we de beste zorg zouden krijgen. Maar als je concurreert, wil je natuurlijk niet dat je ‘concurrent’ alles van je weet. Dus houd je je kaarten tegen de borst.

Je gunt elkaar eigenlijk niks, om de woorden van Bertine Lahuis

vorige week in het Financieel Dagblad kort samen te vatten.

Concurrentie zou innovatie brengen, geloofden we lange tijd.

Wat natuurlijk zo is, maar het hoeft niet de unieke route naar innovatie te zijn. Als je samenwerking voorop zet als één van de belangrijke pijlers onder het systeem, neem je afscheid van de gedachte dat concurrentie moet lonen. Laten we een systeem optuigen

waarin juist het samen beter worden terugbetaalt. Iets dat jullie bij het Radboud al in de praktijk brengen.

De samenwerking met ziekenhuizen als Rijnstate, of ouderenzorgorganisaties als Pantein, brengt meer mogelijkheden.

Op het gebied van capaciteit, kennis en personeel. Allemaal voor een doel: betere zorg voor de patiënt.

(c) Samenwerking tussen individuen die allemaal ergens de beste in zijn

De derde variant van samenwerking gaat over al die individuen die op één bepaald vlak uitblinken. Het gevoel dat je ergens de beste in bent

en met dit talent het verschil maakt voor een ander, is onbeschrijfelijk. Dit moet alle ruimte krijgen. Heel goed worden door herhalen, dat is de gedachte. Vergelijk het met de specialiteit in een restaurant. We kennen allemaal de restaurants

met zo’n boek als menu. Met 336 verschillende keuzes op de kaart.

Met foto’s van alle gerechten. Bij zo’n restaurant laat je toch al gauw dat boek links liggen en vraag je wat de specialiteit is…

en die kies je dan. Want daar zullen ze goed in zijn. Als Marlies in Ziekenhuis A de beste arts is op het gebied van diagnostiek,

en David in Ziekenhuis B de beste in opereren, dan is het logisch voor de beste kwaliteit van zorg dat Marlies de diagnostiek doet en David de operatie. Alleen is dat niet hoe we het nu geregeld hebben.

De standaard is dat ze allebei zowel diagnostiek als de operatie doen.

Het gevolg is: slechtere zorguitkomsten. Er moet aan best wat knoppen gedraaid worden om dit te veranderen. Toen Ernst voorstelde dat er minimum volumenormen van, zeg,

100 behandelingen per arts per jaar nodig waren, zat hij aan tafel met allerlei artsenorganisaties. Het rondje werd afgegaan en één voor één vielen artsenorganisaties over elkaar heen. ‘Waardeloos idee’

‘Hoe durft Den Haag in te grijpen in hoe ik mijn zorg lever’

En ga zo maar door.

Tot aan het eind van het rondje, toen de patiëntenorganisatie aan het woord kwam: ‘Fantastisch idee, waarom niet gewoon minimaal 200 per jaar?’ Zij zagen ook: dit land wordt beter van juist meer restaurants met één uitmuntende specialiteit… Daarbij zeg ik ook: uit eten gaan is leuk. Maar doordeweeks wil je wel om de hoek de boodschappen kunnen doen. Specialiseren is goed,

maar altijd met beschikbare eerstelijnszorg dichtbij. Gelukkig is er inmiddels een voorzichtig begin gemaakt met het opnemen van minimum volumenormen, maar grotere stappen zijn nodig.

Want de weerstand blijft groot. En die weerstand mag het niet winnen, van de wens van een willekeurige patiënt om de best mogelijke zorg te ontvangen.

(d) Samenwerking door coördinatie van zorg

Een vierde vorm van samenwerking gaat over coördinatie van zorg.

De coronapandemie heeft mij een overtuigd voorstander gemaakt van het idee van coördinatiecentra. Er kwam tijdens de pandemie real-time inzicht waar welke capaciteit beschikbaar was,

zodat mensen zo snel mogelijk op de juiste manier geholpen werden.

Dat werkte. Dus is het mooi dat Ernst nu ook voor de acute zorg werkt aan regionale Zorg Coördinatiecentra – naar model van hoe we het tijdens de pandemie aanpakten. Met zo’n centrum kan een patiënt ook zélf contact opnemen, net als de huisarts. Die hoeft dan niet langer tig keer te bellen om een patiënt op de juiste plek terecht te krijgen. Maar ik wil niet dat we stoppen bij de acute zorg.

Ook voor andere zorg kan dit soort coördinatie helpen om de schaarse capaciteit zo goed mogelijk te verdelen.

(e) Samenwerking door digitalisering

Dat brengt mij bij het vijfde en laatste punt op weg naar betere samenwerking: de grootschalige en verregaande digitalisering van zorg. Als voorstander hiervan word je al gauw als koud en onpersoonlijk afgeschilderd. Alsof digitalisering altijd de tegenpool is

van warm en menselijk. En dat is een vergissing.

Want door die patiënten die dat kunnen en willen, digitaal te helpen, blijft er meer tijd over voor de patiënt die het moeilijk vindt

of een complexe vraag heeft. Meer tijd dus voor de patiënt die wél een fysieke afspraak wil of nodig heeft.

Waar we het sinds de pandemie doodnormaal vinden om thuis te werken, en structureel gebruik maken van de kansen die digitalisering ons biedt, benutten we die kansen maar weinig voor de zorg.

Gelukkig is dankzij D66-Kamerlid Wieke Paulusma de eerste stap gezet, met de initiatiefwet voor het recht op een digitaal consult.

Dankzij de inzet van D66 is er nu óók een wet die de zorgsystemen van verschillende ziekenhuizen beter op elkaar aansluit, zodat deze met elkaar kunnen communiceren. Moet je eens bedenken hoeveel sneller er geschakeld kan worden en welke fouten worden voorkomen! En hoeveel minder tijd je als zorgmedewerker kwijt bent aan meermaals dezelfde gegevens intikken, als systemen wel met elkaar kunnen praten. Dat scheelt tijd en bureaucratie die je dan kan besteden aan waar het echt om gaat: contact met en aandacht voor de patiënt.

Maar we moeten verder kijken. Bijvoorbeeld door het voor patiënten

makkelijker te maken. Door nu echt in te zetten op één Persoonlijke gezondheidsomgeving. Of door telemedicatie en monitoring op afstand veel vanzelfsprekender te maken.

En we moeten digitalisering en innovatie ook vooral samen met jullie doen. Want jullie kunnen haarscherp vertellen welke innovatie je zoekt, en van welke je juist last hebt.

Met deze wet komt er ook een einde aan het stigma dat er wat mis is met een dubbele nationaliteit. De initiatiefwet betekent namelijk ook dat er niet langer discussie hoeft te zijn over de dubbele nationaliteit van sommige Nederlanders van buitenlandse komaf. Sommige landen van herkomst staan het zelfs niet toe dat iemand zijn originele nationaliteit loslaat als diegene zich in Nederland vestigt. De wet van D66 en PvdA/GL maakt het voor die groep Nederlanders zonder discussie mogelijk om, desgewenst, een dubbele nationaliteit te behouden

Soms vraag ik me af: Beseffen we eigenlijk wel hoeveel geluk we hebben? Wij hoeven niet de schuilkelders in. Wij hoeven niet tot de dood te vechten voor onze democratie. Wij zijn vrij en kunnen vandaag bij elkaar komen, om met elkaar van gedachten te wisselen.

Om besluiten te nemen over ons verkiezingsprogramma.

We doen dat dit keer in Apeldoorn. In een topsporthal. Hier, op deze plek, worden grenzen verlegd. Door sporters die elke dag het uiterste uit zichzelf halen. Iedere dag een beetje sneller, een beetje preciezer, een beetje beter.

Hier achter mij ligt de atletiekbaan. Op die baan werd eerder dit jaar nog geschiedenis geschreven. Femke Bol, ze is pas 23 jaar jong, verbrak hier het 40 jaar oude wereldrecord op de 400 meter.

Tijdens het WK afgelopen zomer ging ze in haar eerste wedstrijd, op 2 meter voor de finish op haar plaat. Wat kunnen we aan haar een voorbeeld nemen. Femke ging niet bij de pakken neerzitten.

Ze stond op. Ze ging door. En ze won dat toernooi nog twee keer goud.

Zo strak in pak zou u het misschien niet meteen zeggen, vroeger was ik ook een fanatiek atleet. Ik beet me stuk op de specialiteit van Femke Bol. Die prachtige 400 meter. Een lange sprint, waar je met een lach en een traan over de finish komt.

Vandaag zetten wij als D66 onze eigen eindsprint in. Aan ons allen de taak om de komende weken overal waar we komen, op verjaardagen, in de sportkantine, aan de deur, mensen te overtuigen hun vertrouwen weer aan ons te geven.

Democraten,

Onze partij is er één van optimisme. We hebben een heilig geloof in vooruitgang. We geloven in de toekomst. Ook ik ben een optimist in de politiek. Ik geloof dat je met kleine veranderingen, een groot verschil kan maken.

Ik ben ook optimistisch over onze lijsttrekker Rob Jetten. Als collega op het ministerie zie ik hem van dicht bij aan het werk. We mogen ons in onze handen knijpen met zo’n lijsttrekker.

Ik ben ook optimistisch over ons verkiezingsprogramma. Ik ben trots om te zien dat D66 nog steeds een ideeënpartij is.

Waar ik mij wel zorgen over maak is dat het vertrouwen in de politiek bijzonder laag is. Het gehele politieke spectrum buitelt over elkaar heen om dit probleem te benoemen.

Links, rechts, centrum, oude en nieuwe christendemocraten. Allemaal benoemen ze het vertrouwen in de politiek als thema voor de verkiezingen. Zij hebben gelijk. Wereldwijd is het vertrouwen in de overheid afgenomen. Een steeds groter deel van de bevolking voelt zich niet gehoord, niet gezien, niet geholpen.

We zien nieuwe partijen opkomen die dit gevoel voor hun eigen karretje spannen. Er wordt gebruik gemaakt van gevoelens van woede en frustratie.

Vergis u niet. Deze gevoelens zijn echt, en vooral terecht.  We zien een mix van een verlies van identiteit -waar hoor ik eigenlijk thuis, wie spreekt zich eigenlijk uit voor mij – in combinatie met een toename van de ongelijkheid, die de boosheid van mensen heel goed kan verklaren. Laat ik teruggaan in de tijd. Het sociale contract in onze maatschappij was eigenlijk heel duidelijk. Als je je best doet, is er vooruitgang mogelijk. Sociale mobiliteit was echt mogelijk.

Neem mijn eigen vader. Met niet meer dan lagere school, richtte hij zijn eigen bedrijf op en was er financieel goed aan toe aan het einde van de vorige eeuw.

Steeds meer mensen kregen papieren, een diploma van een universiteit of een hogere beroepsopleiding. Dat papier werd steeds belangrijker. Ik durf wel te zeggen dat we daarin zijn doorgeschoten. De meritocratie, de motor van na de 2e wereldoorlog, keert zich nu tegen zichzelf.

De maatschappij is gestratificeerd, onderverdeeld vooral langs de lijnen van onderwijsniveau. Onderwijsniveau en daaraan gekoppeld vermogen zijn erfelijk geworden. Een nieuwe aristocratie is geboren. En daardoor valt de maatschappij, als we niet uitkijken, uit elkaar.

Minister Dijkgraaf probeert hier al veel aan te doen. Bijvoorbeeld door te werken aan de maatschappelijke herwaardering van het MBO. Een groot compliment en een agenda die nog niet af is.

We moeten daarnaast ook kijken naar onze eigen instituties die de maatschappij bij elkaar houden. Waar komen mensen van verschillende achtergronden eigenlijk bij elkaar? Wat hebben zij nog gemeen? Is er een gezamenlijk verhaal? Als we dat niet beter gaan doen, komen politiek en beleid steeds verder van mensen te staan.

Ik ben veel dank verschuldigd aan Michael Sandel die hierover heeft geschreven. Het argument is simpel: als je onsuccesvol bent en arm dan is het eigenlijk gewoon te wijten aan jezelf, het ligt aan je eigen karakter. Je bent deplorabel.

Een CEO in de VS verdient nu 300 maal, laat het tot u doordringen, 300 maal het gemiddelde salaris van iemand die in zijn bedrijf werkt. Dat was 40 jaar geleden 20 maal. Kijk ook naar de verschillen in vermogen in Nederland, de vermogensongelijkheid. Ons land staat bekend om “het normaal zijn”. In dit land heeft 10% van de huishoudens meer dan 60% van het totale vermogen in handen. Een groot deel van die vermogensongelijkheid is onrechtvaardig, is onproductief, en dat veroorzaakt kloven in de maatschappij. Veroorzaakt door keuzes die wij maken in het beleid.

Mensen accepteren verschillen, zeker als ze worden veroorzaakt door hard werken en door risico nemen. Ze accepteren zelfs tot op een zeker niveau, stom geluk als je een vaardigheid hebt gekregen waar je veel geld mee verdient. Maar het simpele feit dat iemand hoger opgeleid is, in toenemende mate omdat zijn vader en moeder dat ook al waren, geven ons geen alleenrecht op het runnen van het land. We mogen al helemaal niet neerkijken op deze mensen. Zij willen gehoord worden, gezien en uiteindelijk geholpen.

Democraten, onze partij is ooit opgericht om kanalen te graven naar de centra van de macht. We zien andere partijen over elkaar heen buitelen om oplossingen te geven voor het gebrek aan vertrouwen. Directe democratie, een groter parlement, een nieuwe bestuurscultuur. Allemaal elementen die worden genoemd en onderdeel zijn van de oplossing. Ik denk echter dat die kanalen er vaak al zijn. We kunnen en moeten ze wel uitdiepen met bindende referenda. We kunnen en moeten de kanalen vergroten door burgerfora. Het gaat ook, misschien vooral wel, om houding en gedrag.

Vertrouwen in de politiek is te belangrijk om aan anderen over te laten. Het is aan de politiek om eerst te luisteren, en dan pas te handelen.

Om het echte gesprek aan te gaan, ook als dat moeilijk is.

Om als eerste stap te luisteren, ook naar hen met een zachte stem.

Laat mij jullie hier een persoonlijk voorbeeld van geven.

Eén van mijn eerste besluiten als staatssecretaris mijnbouw was om letterlijk het gesprek aan te gaan.  Elke maand heb ik een spreekuur in Loppersum, de kern van het aardbevingsgebied. Ik ben nog nooit zo vaak gewaarschuwd als toen ik dit wilde gaan doen. Precedentwerking, veiligheid, onrealistische beelden, het kwam allemaal voorbij.

Wat blijkt? Het is een doorslaand succes geworden. Mensen van allerlei pluimage komen langs. Dat loopt dwars door de scheidslijnen van de maatschappij. De gemene deler zijn de grote ellende en grote problemen.

Ik begin deze afspraken met de volgende woorden: ik ga mijn best doen om uw probleem op te lossen, maar ik beloof helemaal niks.

Dat begrijpt men.

Het zijn bijna allemaal mensen die het vertrouwen in de overheid zijn verloren. Zij worden niet gehoord, niet gezien en al helemaal niet geholpen. Het zijn mensen die wij, als politiek en overheid, uit het oog zijn verloren. We hebben ze aan hun eigen lot overgelaten. Het zijn geen makkelijke gesprekken.  Zoals de Groningse stadsdichter Myron Hamming het verwoorde: “Hoe geef je iemand reden, om vanuit een dal van wanhoop weer op te kijken?

Hoe droom je nog van morgen, als wrakstukken van het verleden nog altijd toekomstige wegen lijken te versperren?”

En toch gaan ze altijd weg met een sprankje hoop. Er is naar hen geluisterd, ze zijn gezien. De volgende stap is dat ze worden geholpen.

Deze gesprekken heb ik de afgelopen periode doorgezet. Ik wilde weten hoe we vertrouwen kunnen herstellen. Aan de hand van die gesprekken heb ik enkele voorstellen gedaan.

Dat zijn voorstellen voor een nieuwe agenda.

Dat begint met helder taal als overheid. Ons kamerlid Hans Teunnissen regelde hiervoor een meerderheid, het kabinet moet het recht op begrijpelijke taal wettelijk vastleggen.

Daarnaast moeten we eerst vertrouwen geven, voordat we dat krijgen. Dat zit in kleine zaken, zoals het niet meer in hoger beroep gaan tegen je eigen burgers. Dat betekent dat je niet afgestraft moet worden als fraudeur als je een keer een vergissing maakt. Nee, dat betekent dat je het recht moet hebben om je te kunnen vergissen.

Het betekent ook dat er voor ons, als politici, een veel grotere opgave ligt.  Om blijvend met elkaar in gesprek te gaan, en blijvend te luisteren.

Dit werk, deze agenda, is niet af. In november ga ik met een busje door heel Nederland om het gesprek aan te gaan. En als kamerlid ga ik mij hiervoor blijvend inzetten. Mijn spreekuur zet ik ook als kamerlid door.

Democraten, ik rond af.

Ik ben, net als jullie, uiteindelijk toch een optimist. We zullen keihard moeten werken om dat vertrouwen terug te brengen, maar het kan wel.

Ik geloof in een overheid die naast mensen staat.

Ik geloof dat we sterker staan als mensen meepraten én meebepalen. Niet alleen achteraf, maar juist vanaf het allereerste begin.

Ik geloof in een overheid die het gesprek aangaat, kennis deelt en mensen met elkaar verbindt, maar ook eerlijk is over de keuzes die worden gemaakt.

Ik geloof in een overheid waarbij de juiste kennis in huis is en aan tafel zit. Ik geloof in een overheid die luistert en de ervaringen van mensen serieus neemt.

Ik geloof in een overheid die ervoor zorgt dat ook belangen met een zachte stem gehoord worden. Een overheid, waarbij inwoners niet van het gemeentelijke kastje naar de Rijksmuur worden gestuurd, maar die samenwerkt als één overheid mét inwoners, vóór inwoners.

Ik geloof in een overheid waar ruimte is voor initiatieven die niet in eigen huis bedacht zijn; waar jongeren een expliciete stem krijgen om mee te bepalen hoe hun toekomst eruit gaat zien; die een gezamenlijke zoektocht durft aan te gaan en die investeert in de samenleving en in de democratie.

De eerste stap is om te luisteren. Ook, of misschien juist wel, naar de zachte stem.

Democraten, aan de slag!