Poliflw

Mijn jongste broer vroeg het zondag opeens op onze zussen-en-broers-app. ‘Wat is je mooiste herinnering aan pa?’ Ik leef al veel langer zonder mijn vader dan ik met hem heb geleefd en de herinneringen raken steeds meer vergeeld. Maar ik dacht onmiddellijk aan de barre tocht die ik als jong ventje samen met mijn vader maakte in de strenge winter van 1979. We moesten door de snerpend koude wind, langs metershoge sneeuwduinenen over een smalle dijk naar de boer die – anders dan de supermarkten – nog wel verse melk had. En nog voel ik het machteloze gevoel van het langzaam maar zeker van de spekgladde dijk weggeblazen te worden én het machtige gevoel dat ik me aan het been van mijn vader kon vastklampen. In zijn boek De verweesde samenleving (2002) beschrijft Pim Fortuyn hoe zijn generatie in opstand kwam tegen hun vaders en hun wetten en er succesvol mee afrekenden. Het was de opstand van een jonge generatie tegen elk vanzelfsprekend gezag van bestuurders, gezagdragers, de kerk en politici. Het was een hardhandig afscheid van alles en iedereen die hun de wet voorschreef. Met de opstand tegen de vaders, zo beschrijft Fortuyn, gingen ook hun wetten en overtuigingen aan de kant. En de tragiek is, zo schrijft Fortuyn over zijn eigen generatie, dat we zelf nooit vaders zijn geworden en nooit meer nieuwe wetten hebben gemaakt. We leven daarom nu in een verweesde samenleving. We lijken in onze samenleving wel een stel verloren zonen. Zonder vaders, zonder wetten. Met het gevoel dat niemand ons ziet, hoort, voor ons opkomt. Dat er niemand is die ons de weg naar huis kan wijzen. Met een heimwee naar huis, naar een vader, dat zomaar kan omslaan in een ziekelijk verlangen naar een sterke leider. En je ziet het in deze wereld gebeuren, bij Erdogan, Putin, Bolsonaro, Trump. Feilbare mannen die zich voordoen als een vader, die je een terugkeer naar huis beloven, de veiligheid van een sterke natie, de terugkeer van grootse tijden die er nooit zijn geweest. En hele volksstammen hopen zich te kunnen vastklampen aan die ene man. Zelfs in onze Lage Landen zie je links en rechts politici die ons verlossing beloven, een herstel van tijden van weleer, een terugkeer naar het verloren paradijs. Met uiteraard het koningschap van die ene politicus als voorwaarde ervoor. Een cultuur die heeft afgerekend met zijn vaders en hun wetten, heft steeds weer een nieuwe politicus op het schild met steeds weer de nieuwe hoop dat dit dan de verlosser zal worden. En vroeg of laat stellen ze teleur, vallen ze van het schild en dient een nieuwe verlosser zich weer aan. Soms doet de overheid zich ook voor als een vader. Degene die je tegen elk risico moet beschermen, die je gelukkig moet maken, die je dwingt liberaal te zijn, vrij te zijn, die je een thuis biedt en vreemde mensen buiten houdt. Maar een overheid ís geen vader, kan je nooit bieden waar je hart ten diepste naar verlangt. Er is geen menselijk leven zonder dat er een echte vader aan te pas is gekomen. Ik heb zelf ervaren hoe indrukwekkend het is om vader te worden. Ik keek naar mijn piepkleine dochter zoals ik daarna ook naar mijn andere twee pasgeboren dochters zou kijken. Met een diepe, onvoorwaardelijke liefde en dat heilige voornemen alles te doen wat je kunt om heel goed voor dat hulpeloze wezentje te zorgen. En dit weekend heb ik twee dochters die nu in Australië zijn, via FaceTime weer eens gezegd hoeveel ik van ze houd en heb ik mijn jongste dochter na haar verre schoolreis weer met liefde in de armen gesloten. Ik houd zielsveel van hen, maar toch weet ik inmiddels heel goed dat ook ik een feilbare vader ben. Ook in mijn eigen jeugd kwam het moment dat mijn vader geen houvast meer kon zijn. Dat het leven hem zwaar viel en ik zelf alleen verder moest. Als – om C.S. Lewis te parafraseren – ons verlangen naar een vader zo sterk is en zelfs niet door onze eigen vader, laat staan door een pseudovader, gestild kan worden, dan zou het weleens kunnen zijn dat we uiteindelijk bedoeld zijn als kinderen van een andere vader. (Deze column verschijnt ook in het Nederlands Dagblad van 18 juni)

Zo’n tweederde van de Ierse kiezers stemde vorige week in een referendum voor legalisering van abortus. De meeste Nederlandse reacties die ik voorbij zag komen, wekten de stellige indruk dat Ierland een grote stap voorwaarts heeft gezet in de gang der beschaving. Op Twitter las ik vooral vreugde en euforie. De filmpjes over Ierse vrouwen die speciaal uit de diaspora naar Ierland waren gekomen om te kunnen stemmen voor de bevrijding van de vrouwen in hun moederland waren meestal ‘ontroerend’. Het werd me weer eens duidelijk dat in onze contreien abortus niet eens meer een dilemma is. Abortus is een heilig recht en het lijkt soms zelfs een taboe geworden om er kritische kanttekeningen bij te plaatsen. En toch ga ik dat doen. Ook de NOS deed verslag van de campagne voorafgaand aan het Ierse referendum. Maar het item was minstens zo veelzeggend over Nederland als over de Ierse verhoudingen. In het item vertelde eerst een vrouw dat ze in verwachting was geweest van een ernstig gehandicapt kind dat spoedig na de geboorte zou sterven, maar dat het verboden was haar zwangerschap af te breken. Na dit schrijnende verhaal kwam een oudere vrouw op straat aan het woord die volstond met de mededeling dat ze christen was en dus tegen abortus. In de Nederlandse kijk op de zaak heeft de vrouw die een abortus wil daar een goede reden voor en alleen een premoderne gelovige haalt het nog in haar hoofd dat die vrouw te beletten. Dit item was een bevestiging van ons overzichtelijke wereldbeeld. Verder nadenken was niet nodig en tweederde van de Ieren bevestigde daarna ook nog eens ons gelijk. Toch ergerde dat item me. Allereerst verbaast het voorbeeld me, omdat ik zelf geen christelijke ethicus ken die in het genoemde geval een vrouw zou adviseren haar hopeloze zwangerschap ten koste van alles uit te dragen. Om helemaal nog maar te zwijgen van het in de Ierse pro-choice campagne gebruikte voorbeeld van een vrouw die vanwege een geweigerde abortus zelfs was overleden. Nog een keer, ik ken geen christelijke ethicus die in zo’n situatie een vrouw zou laten sterven. Een grotere reden voor mijn ergernis is dat de tegenstelling in het item buitengewoon simplistisch was. Alsof elke abortus alleen maar het voorkomen van verdriet is. En alsof bezwaren ertegen alleen maar voortkomen uit religieuze regels en een religieuze overtuiging waarin die regels belangrijker zijn dan de medemens. Jezus zou wel raad weten met dat soort religieuze overtuigingen.. De belangrijkste reden voor mijn gemengde gevoelens bij de Nederlandse euforie is dat de uitslag van het Ierse referendum de weg baant voor hele andere soorten abortussen dan de in het NOS-item genoemde. In ons land vinden jaarlijks ruim 30.000 abortussen plaats en als reden wordt in bijna de helft van de gevallen financiën genoemd. Andere belangrijke redenen zijn het gebrek aan geschikte woonruimte en het feit dat de partner het kind niet wil. Kortom, het merendeel van abortussen in Nederland vindt plaats als gevolg van omstandigheden waar wij heel goed wat aan zouden kunnen doen. We kunnen aankomende moeders helpen met geld, met woonruimte en we kunnen ook familieleden ondersteunen. Als we het willen. Daar komt bij dat in een derde van de gevallen een abortus een herhaalde ingreep is. Daar is een goed gesprek over anticonceptie nodig en ook daar is hulp meer dan gewenst. En we kunnen die verlenen, als we het maar willen. Daarom is het niet meer dan terecht dat het kabinet 53 miljoen euro uittrekt voor preventie van en ondersteuning en zorg bij onbedoelde zwangerschap. Abortus is ook geen gewone medische ingreep. Het is voor veel vrouwen een fysiek en mentaal belastende behandeling en het is daarbij het beëindigen van beginnend leven, van een soms al kloppend hartje. Ik schrijf dit niet op om al mentaal belaste vrouwen nog zwaarder te belasten. Ik schrijf het op omdat dit de beladen werkelijkheid is. Met enige schroom dus. Hoezeer we dit beginnende leven ook kunnen reduceren tot ‘een vruchtje’ of ‘een klompje cellen’, het is in veel gevallen meer dan dat. En dat maakt een abortus op z’n minst een dilemma. Een pijnlijke, ethisch beladen keus tussen de wil van de moeder en het leven van het kind, tussen het zelfbeschikkingsrecht van de een en de waarde van het beginnende leven van de ander. Wat je ethische overtuiging ook is, we zouden elkaar toch altijd moeten kunnen vinden in een ruimhartig aanbod van hulp aan vrouwen met een ongewenste zwangerschap, zodat materiële zaken als geld en woonruimte geen belemmering zijn voor een keus om een nog ongeboren kind geboren te laten worden. En wat je keuze bij dit buitengewoon indringende ethische dilemma ook is, er past in ieder geval geen euforie bij. Foto: HH | Niall Carson