Op 9 november organiseerde de kerngroep van onze afdeling een thema-avond over armoede. Vier sprekers waren uitgenodigd om uit de doeken te doen welke hulp zij bieden aan mensen in armoede en al dan niet met een schuldprobleem. Dat het bieden van hulp vaak nog niet eens zo eenvoudig is, niet alleen omdat mensen vaak zelf uit schaamte niet de stap zetten om voor hulp aan te kloppen, maar ook omdat regels en bureaucratie niet zelden in de weg zitten, werd deze avond weer eens duidelijk. De sprekers waren Martijn Stekelenburg, wethouder in de gemeente Nieuwegein, Henny Fokkema van Stichting Leerkansen Zeist, Hanneke Hijmans van de Voedselbank Zeist en Jenna Buijsman, schuldhulpverlener bij de Regionale Sociale Dienst van Zeist.
Wat is armoede eigenlijk?
Armoede komt ook voor onder alle lagen van de bevolking en hoeft niet altijd ook gepaard te gaan met het hebben van schulden. En armoede bestaat niet alleen onder mensen met een bijstandsuitkering, maar ook onder werkenden met een modaal of hoog inkomen en mensen met AOW en aanvullend pensioen. Voor mensen met een hoger inkomen die terechtkomen in de schuldhulpverlening, ontstaat een probleem als zij moeten rondkomen van een bijstandsniveau, maar door hun (fiscaal) hogere inkomen niet in aanmerking komen voor allerlei regelingen, waar bijstandsgerechtigden wél gebruik van kunnen maken. De gemeente Zeist heeft daar sinds kort nieuw beleid op gemaakt, waarbij men uitgaat van wat men overhoudt. Het zogenaamde ‘Bestaanszekerheidsbeleid’.
Martijn Stekelenburg signaleert dat steeds meer mensen in armoede terechtkomen door bijvoorbeeld een echtscheiding en een huis ‘onder water’, en dat naast een groep van nieuwkomers die het Nederlands nog onvoldoende beheersen met daardoor weinig kans op de arbeidsmarkt en een groep met sociale problematiek ook steeds meer kleine ondernemers in armoede verkeren. Velen melden zich niet, en zijn daardoor bij de gemeente niet in beeld, maar hebben soms wel problematiek met deurwaarders.
In Zeist wil de gemeente de mensen helpen door te kijken naar hoe ze op alle leefgebieden ervoor staan. Doel is de stress weg te nemen en juist belonen als iets wél gelukt is in plaats van te straffen als iets niet gelukt is.
Is er toename/afname van armoede?
Nieuwegein ziet het bijstandsbestand voorlopig nog groeien, met name de moeilijk bemiddelbare groep mensen. Dat er een toename is van het aantal mensen in armoede merken ook de Voedselbank als de Stichting Leerkansen. In het bijzonder voor kinderen van ouders met weinig inkomen is de impact van armoede groot. In het voortgezet onderwijs worden ze bij de (door de school verplichte) aanschaf van bijvoorbeeld een laptop geconfronteerd met het gebrek aan geld bij hun ouders. De Stichting Leerkansen zet zich er voor in dat ook kinderen van niet draagkrachtige ouders aan schoolreisjes kunnen deelnemen en aan leermiddelen, zoals een laptop, kunnen komen.
Opgemerkt wordt dat de schaamte soms erg groot is. Hoe we dit schaamtegevoel kunnen beperken is de vraag. Nieuwegein heeft net als Zeist moeite om deze mensen op te sporen. Zij zien dat mensen toch proberen om het zo lang mogelijk zelf bol te werken, tot het écht niet meer lukt en de schulden niet meer te overzien zijn. Vaak blijkt dat financiële en sociale problemen hand in hand gaan. Daarbij is het voor mensen ook vaak erg moeilijk om het juiste loket te vinden.
In Amsterdam zijn ze gestart met een andere benadering. Er wordt gekeken naar waar mensen recht op hebben en dat wordt dan automatisch aan ze uitgekeerd. Ook Nieuwegein is hiermee gestart. In Zeist is er een samenwerking met het CJG gestart, waarbij met een korte screening zij sneller in beeld krijgen waar de mensen zitten die recht hebben op bepaalde regelingen. Zeist streeft ernaar niet pas te willen helpen als het probleem er al is, maar van tevoren en de drempel minder hoog te maken om aan te kloppen. Er is daartoe een inloopspreekuur in het leven geroepen. In dit alles is de rol van de woningcorporaties miniem. Zij geven niet automatisch aan gemeenten door als er ergens huurschulden zijn.
Andere benadering mogelijk?
De roep is vooral om de mensen in armoede op een andere manier te benaderen. Velen overkomt het. In plaats van ‘labelen' zou meer gekeken moeten worden naar wat mensen nodig hebben. Dus liever een duurzaam apparaat aanschaffen dan een energieslurpende tweedehands als de wasmachine of koelkast kapot gaat. Maar tegelijk
moeten mensen ook leren met geld om te gaan, zeker kinderen. Zij beseffen vaak niet wat de kosten van het bellen met hun mobiel met zich meebrengt. De gemeente Zeist ziet hier ook een oplossing op het gebied van preventie, door bijvoorbeeld budgetteringscoaches in te zetten.
Waar zou nog meer behoefte aan zijn?
De mogelijkheid tot vroegschoolse educatie wordt geopperd. In De Bilt worden daar goede resultaten mee behaald. Dit wordt als een mogelijkheid gezien om de spiraal waar men vaak generaties lang in gevangen zit te doorbreken. Helaas wordt hier in De Bilt maar een kwart van de kinderen, voor wie dit een mooie kans zou zijn, mee bereikt. Het voornemen van een Amsterdamse wethouder om bijstandsgerechtigden voortaan € 200,-- extra te laten verdienen zou natuurlijk een heel mooie oplossing zijn, maar de kans is groot dat ‘Den Haag' dit verbiedt.
Wat kunnen we beter doen?
De overheid registreert veel, maar op sommige vlakken is er toch té weinig informatie om zicht te krijgen op de armoedeproblematiek. Om actief in beeld te krijgen onder hoeveel inwoners binnen een gemeente armoede bestaat zitten vaak regels in de weg. Maar dat neemt niet weg dat een andere weg bewandelen ook mogelijk is. Bijvoorbeeld door als gemeente actief mensen in een financieel moeilijke situatie te benaderen, onderzoeken waar ze recht op hebben om uiteindelijk deze mensen die regelingen te laten krijgen waar ze recht op hebben. Wat daarnaast ook gedaan zou kunnen worden is, zoals in Zweden al gebeurt, het innen van schulden exclusief te laten verlopen via de (gemeentelijke) overheid, in plaats van aan incassobureaus die door hun tarieven mensen in nog hogere schulden brengen.
