"Auschwitz is een pretpark..." was de eerste, afschuwelijke gedachte die in me opkwam toen ik voet zette op het terrein van het voormalige concentratie- en vernietigingskamp. Deze gedachte liet mij lange tijd niet los, omdat zij telkens bevestigd leek door wat ik aanschouwde, met name in de gedragingen van bezoekers. De Efteling en Station Oost Het parkeerterrein deed me denken aan dat van attractiepark De Efteling in Kaatsheuvel en het buffetrestaurant bij de ingang had veel weg van Station Oost vlakbij achtbaan De Python. "Coffee & Snacks", "Pizza, sandwiches, coffee to go, snacks, sweets, ice cream, fresh fruits" werden aangeboden aan de duizenden toeristen die in de rij stonden, op het gras zaten of lagen en een 'leuke' dag hadden. Ik was onaangenaam verrast. De verbijstering moest echter nog komen. Selfies onder iconische toegangspoort Onder de iconische toegangspoort met de (valse-) hoopgevende tekst Arbeit macht frei stonden tientallen mensen selfies te maken, vaak met een mooie glimlach of een 'duimpje omhoog'. Ik wist niet wat ik zag. Dat gevoel had ik ook als mensen tussen de gruwelverhalen van de gids door hun sociale-media bijwerkten en grappige filmpjes bekeken. Het 'kwaad' heeft zich onder onze ogen voltrokken De afstand tussen de Tweede Wereldoorlog (en de kenmerkende racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden) en onze tijd wordt alsmaar groter. Dat heeft gevolgen, niet in de laatste plaats voor de Europese integratie en de geopolitieke verhoudingen. Lange tijd waren de verschrikkingen van de oorlog en de Holocaust (die 'wij' aan den lijve ondervonden hadden) een moreel ankerpunt wat betreft het grote onderscheid tussen 'goed' en 'kwaad'. Het 'kwaad' had namelijk onder ons gewoond en had zich onder onze ogen voltrokken. Dat gezamenlijke besef wordt steeds minder. Ik vind dat zorgwekkend. Geschiedenis als festijn Al langere tijd is er sprake van een soort 'festivallisering' van de geschiedenis. Er is een landelijke 'Maand van de geschiedenis', in Nijmegen heb je een 'Romeinenfestival' en een 'Gebroeders van Limburgfestival'. Ook onze vestingstad laat zich met 'historisch Grave' niet onbetuigd. Hoewel dergelijke activiteiten ons niet dichter bij de verleden werkelijkheid brengen, is dat natuurlijk prima. Het verleden levend houden (of: maken) is mooi werk. Ik doe het dagelijks. Maar wat ik in Auschwitz gezien heb, ging alle grenzen over. Glimp van menselijkheid Kan je dat iemand aanrekenen? Ik weet het niet. Vorige week was ik op een plaats waarover ik (ook tijdens seminars in YadVashem) veel gehoord, gelezen en - in lessen - gesproken heb. Een heilige plaats waar honderdduizenden onschuldige mensen vermoord zijn, waar de hel op aarde was. De plaats ook waar gevangen elkáár droegen en waar de Heilige Maximiliaan Kolbe in augustus 1941 vrijwillig de plek innam van een ter dood veroordeelde kampgenoot. Een plaats waar, ondanks het donkerste zwart, af en toe een glimp van menselijkheid te zien was. De verhalen van de slachtoffers daarover maakten diepe indruk op mij. Ik dacht aan Anne Frank, die ondanks alles blééf geloven in de goedheid van de mens. Kortsluiting. Horror. De verhalen, de foto's, de koffers, protheses, bekers, brillen en met name het haar van 45.000 doden kwamen tot leven in Auschwitz (en even verderop in Birkenau, waar het alom bekende vernietigingskamp gevestigd was). Kortsluiting tussen mijn oren was het resultaat. Het was teveel om te verwerken en het was te onvoorstelbaar om te verwerken. Hoe is het om na een reis van dagen, staand in een vee- of goederenwagon, aan te komen in plaatsen als Auschwitz en Birkenau? Hoe is het om gescheiden te worden van je dierbaren? Geloof je dat het een werkkamp is of klamp je vast aan iedere strohalm van hoop? Wat doet de muziek van het kamporkest met je gemoedsrust? Hoe voel je je als je je met honderden anderen tegelijk moet uitkleden om volledig naakt tussen onbekenden te douchen... en wat gaat er door je heen als de zware deur dichtslaat en...? Kortsluiting. Horror. Zie de mens! De afstand tussen toen en nu maakt Auschwitz, Birkenau en al die andere plaatsen net zo 'zwartwit' als de foto's die ervan geschoten zijn. Realiseren we ons wel dat ons vooruitgangsgeloof ons verhindert te beseffen dat het 'de mens' was - en ís! - die dit medemensen aandeed - en aandóet? Want racisme en discriminatie zijn er volop en de Holocaust belet vele mensen niet antisemitische uitlatingen te doen. Kijk naar Frankrijk. Denk aan de ChristenUnie, SGP en het CIDI die onlangs met een petitie tegen antisemitisme kwamen. Zie de mens! Wij - in onze tijd - zijn niet per definitie beter (of slechter) dan onze voorouders. De Holocaust was niet de eerste genocide in de geschiedenis, maar - schandelijk genoeg - evenmin de laatste. Hun verhaal, ons verhaal Vorige week was ik op de plaats waar de 81-jarige Gravenaar Nathan Gotlieb op 27 augustus 1943 vermoord is. Aan hem denk ik vanavond. Ook zijn mijn gedachten bij de 63-jarige Dina van Leeuwen die op 16 april 1943 in Sobibor omgebracht is en bij al die anderen waarvan geprobeerd is hun volledige bestaan uit de geschiedenis weg te vagen. Hun verhaal is ons verhaal. Alex van Megen,historicus en leraar geschiedenis