Poliflw

Er bestaan diverse soorten integriteit. Ambtelijke, politieke en bestuurlijke integriteit. Hoe hiermee om te gaan? Wat is het wettelijk kader? Zie hierover onderstaande tekst uit de circulaire van de minister van 1 februari 2016. Op die datum werd artikel 170 lid 2 van kracht in de Gemeentewet. Hierin staat dat de burgemeester de bestuurlijke integriteit bewaakt. Ook de commissaris van de koning heeft een rol: indien verhoudingen in de gemeente zijn verstoord of de integriteit in het geding is, kan hij adviseren en/of bemiddelen. Voor ons heeft integriteit vooral te maken met moreel kompas, ethiek en vertrouwen. Maar er bestaat daarnaast een wettelijk kader wat dit onderwerp dat zo belangrijk is in onze maatschappij, handen en voeten geeft.

In Bloemendaal is sprake van een groot aantal integriteitsmeldingen. Deze zijn in de afgelopen twee jaar ingediend en liggen te wachten op behandeling. Er was toegezegd dat de meldingen zouden worden onderzocht door het forensisch accountantsbureau Integis. Dat onderzoek ligt momenteel stil als gevolg van de vele geheimhoudingen.

De burgemeester schakelde een jaar geleden het CAOP in, nl het steunpunt voor burgemeesters. Dat steunpunt gaat niet zelf aan de slag met meldingen maar kan een burgemeester wel adviseren. De adviezen die zijn verstrekt aan burgemeester Roest werden door hem echter geheim verklaard. Overige correspondentie tussen het steunpunt en de burgemeester was ook geheim. Dat schoot dus niet echt op.

Vervolgens kwam de heer Heijink, wethouder en locoburgemeester (VVD), met het voorstel een commissie te benoemen waarin twee raadsleden zitting zouden nemen: de heer Schell (PvdA) en de heer Doorn (vdb). Dit was een ondoordacht plan. Raadsleden horen niet te oordelen over de integriteit van politieke ambtsdragers. Het is bovendien in strijd met het duale stelsel en de Gemeentewet. Maak van integriteitskwesties geen politiek stuntwerk. Wij drongen bij de heer Heijink aan op een andere zakelijke oplossing.

Daarop werd het idee gelanceerd dat de bezwaarschriftencommissie zich met de integriteitsmeldingen zou gaan bemoeien. Ook dat leek ons een buitengewoon slecht idee. De bezwaarschriftencommissie beoordeelt bezwaarschriften en schrijft adviezen. Het behandelen van integriteitsklachten brengt de onafhankelijkheid van de commissie in gevaar. Gelukkig is ook dit voorstel in prullenbak beland. De commissie heeft het zelf afgewezen.

Het laatste idee is dat het bureau Berenschot zich gaat bezighouden met de meldingen.

Dat kost geld. Veel geld. We zijn straks tonnen kwijt. Is dat verantwoord? Wordt ons belastinggeld op de juiste wijze besteed?

Is Berenschot voldoende onafhankelijk? Voormalig fractievoorzitter Martijn Bolkestein, VVD, werkt bij deze organisatie. Hoe zorgt het bureau dan toch voor voldoende onafhankelijkheid. Daarbij speelt ook een rol dat Berenschot vaker is ingehuurd door Bloemendaal. Dat kan een voordeel zijn maar ook een nadeel;

Levert het onderzoek van Berenschot een openbaar rapport op of hebben we straks in Bloemendaal weer het zoveelste geheime of vertrouwelijke rapport? Wij zijn niet voor geheime rapportages;

Wie gaat het onderzoek leiden? Dwz: wie fungeert als opdrachtgever? Is dat de raad, het college of de locoburgemeester of de burgemeester? Hoe is diens staat van dienst? Is deze persoon van onbesproken gedrag?

Het is belangrijk dat er niet iemand aan het hoofd staat van dit onderzoek die zelf onderwerp van discussie is. Tegen de heer Heijink is aangifte gedaan wegens valsheid in geschrifte. Hoewel de heer Heijink dat ontkent, is deze aangifte niet op loze gronden gedaan en zal Justitie zich hierover nog moeten uitspreken. Of is het beter dat het onderzoek wordt gedaan onder regie van de Commissaris van de Koning of misschien zelfs de Minister? Hoe meer het huidige bestuur op afstand komt te staan, hoe beter dat is lijkt ons;

Mocht de conclusie zijn dat er toch iets goed fout zit in Bloemendaal, dan luidt de vervolgvraag: wat nu? Een onderzoek heeft geen enkele zin als je niet bereid bent maatregelen te treffen die pijn kunnen doen;

Strafrechtelijk: raadslid Roos heeft bij de heer Roest melding gedaan van vermoedens van het plegen van strafbare feiten door enkele oud-bestuurders. Die melding deed zij op 5 februari 2018 en op 7 maart 2018 in bijzijn van haar advocaat. Het onderzoek dat nu wordt voorgesteld heeft geen betrekking op strafbare feiten. Wat gebeurt daar dan mee? Berenschot is niet bevoegd. Waarom wordt dit doodgezwegen? Het is merkwaardig dat veel geld wordt uitgetrokken voor een onderzoek terwijl Justitie hierover gaat.

Vandaag in het Haarlems Dagblad een artikel hierover.

Laten we besluiten met onze eigen conclusie:

Er is meer dan voldoende duidelijk welke malversaties in het recente verleden hebben plaatsgevonden en door wie. Als deze informatie niet wordt gedeeld met onderzoekers, dan is een onderzoek bij voorbaat kansloos;

Als de bereidheid om maatregelen te treffen afwezig is dan heeft een onderzoek geen nut;

Openbaarheid is ver te zoeken. Alles is nog steeds geheim. Uiteraard dient het onderzoek zelf in alle rust en beslotenheid plaats te vinden. Maar het eindrapport dient openbaar te zijn met inachtneming van de wetgeving;

Personen wier handelen zelf ter discussie staat dienen niet betrokken te zijn bij het onderzoek;

De commissaris van de koning dient nu actief op te treden. Op afstand blijven is geen optie meer;

Geheimhoudingen is de oorzaak van veel problemen in Bloemendaal. Deze gemeente dient als eerste te streven naar openbaar bestuur. Met een onderzoek wordt deze problematiek niet opgelost;

Geld kun je maar 1 keer uitgeven: als je dat doet, doe het dan goed, eerlijk en openbaar.

Inleiding

In zijn column van 10 mei 2019 bespreekt Henk Schell de vraag van een Bloemendaler: ‘’Of het ooit nog goed komt met Elswoutshoek.’’ Anderhalve maand verder is er al weer zo veel gebeurd, waardoor ik denk dat Elswoutshoek een moeilijk oplosbaar probleem is.  Hierna geef ik daarvoor de volgende argumentatie.

Kern van het probleem

Inhoudelijk gaat het vooral om de manier waarop de gemeente Bloemendaal sinds 2014 is omgegaan met de wens van de eigenaren van Elswoutshoek, de broers Slewe, om het landgoed te mogen uitbreiden met een tweede landhuis. Dat is door de gemeente steeds afgewezen op grond van planologische en juridische argumenten. Het wordt echter door de aanvragers beleefd als bewuste tegenwerking, vooral door een aantal raadsleden, collegeleden en ambtenaren. Dat is te vinden in het boek Niet ons soort mensen, geschreven door een van eigenaren van Elswoutshoek, Rob Slewe. De ondertitel Intimidatie, machtsmisbruik en leugens  in miljonairsdorp Bloemendaal zegt genoeg over de gevoelens van de eigenaren van Elswoutshoek jegens de gemeente. In het boek Dorpspolitiek van Martijn Bolkestein en Meindert Fennema wijzen de auteurs op het overdadige gebruik door de eigenaren van Elswoutshoek van telefoon en email richting de gemeente, het permanente gebruik van Facebook en het veelvuldig starten van juridische procedures als bron van de langslepende discussie over de ontwikkeling van Elswoutshoek.[1]

Drie elementen van het conflict

Daarmee is Elswoutshoek niet alleen een ruimtelijke vraagstuk, maar tegelijk een communicatief probleem en een zaak van goed bestuur. Objectief gezien valt er aan beide zijden wel wat af te dingen.  In essentie is er een levensgroot verschil tussen de vertragende systematiek van de gemeentelijk overheid vanwege de noodzaak om zorgvuldig te handelen, zeker bij een Rijksmonument, tegenover de snelheidsdrang  van ondernemende burgers, die gewend zijn om snel zaken te doen en niet belemmerd willen worden door ingewikkelde en vaak langlopende procedures. Dat is op zich al een lastige tegenstelling, maar wordt extra bemoeilijkt door het verschil van inzicht hoe men dat communicatief overbrugt. Tegelijk hebben de broers Slewe, gesteund door de politieke partij Hart voor Bloemendaal, voortdurend geageerd tegen het in het verleden en heden gevoerd gemeentelijke beleid dat zij aanduiden met niet-integer. Door de koppeling van verschil van inzicht over de ruimtelijke mogelijkheid van een tweede landhuis, de overdadige wijze van communiceren door de Slewes en de reactie daarop van de gemeente  en de discussie over de integriteit, ontstond een onwerkbare sfeer met consequenties voor beide partijen. 

Integriteit

Omdat het voor het huidige college van Bloemendaal moeilijk valt in te schatten hoe de gang van zaken in het verleden is geweest, of er integer is gehandeld, heeft zij de raad voorgesteld om een en ander door het onafhankelijke onderzoeksbureau Integis te laten onderzoeken. Vooruitlopend op de resultaten van het onderzoek  hebben de eigenaren van Elswoutshoek een schadeclaim op de tafel van de gemeente gelegd.[2]  In de daaropvolgende tijd stond de integriteit vrijwel iedere raadsvergadering op de agenda. Het Bloemendaals Nieuwsblad spreekt zelfs van het luiden van de noodklok vanwege de ‘tsunami van integriteitsmeldingen’.[3] Gericht aan het adres van oud burgemeester Bernt Schneiders en de huidige burgemeester Elbert Roest.[4] Maar het klapstuk is het feit dat Integis afziet van verder onderzoek vanwege belemmeringen, zoals geheimhouding en het niet willen meewerken van een aantal te interviewen sleutelpersonen. 

Rechtszaal of raadszaal?

De gemeenteraad moet nu beslissen hoe het verder moet met Elswoutshoek.[5] Het integriteitsdebat lijkt vooralsnog de gemoederen in Bloemendaal sterk bezig te houden.  Evenals de vraag waarom er zo veel geheimzinnigheid bestaat over deze zaak, die zelfs in een besloten vergadering van de gemeenteraad besproken moet worden.[6] Wat weer heeft geleid tot het betrekken van de onafhankelijke rechter in de zaak Elswoutshoek, via een kort geding, aangespannen door twee juridisch geschoolde raadsleden van Bloemendaal, Roos en Heukels. De bestuursrechter heeft hun verzoek om beslotenheid te verbieden resoluut van de hand gewezen. Er bestond geen enkele reden voor het afkeuren van het voorstel van de meerderheid van de gemeenteraad om het vastgelopen onderwerp in beslotenheid te behandelen. Na hun verlies bij de bestuursrechter meenden beide juristen vervolgens – m.i. ten onrechte – dat er sprake was van een ondemocratische houding van de meerderheid van de gemeenteraad. ‘’Dit is de dictatuur van de meerderheid.’’ Wat is de essentie van de plaatselijke democratie toch moeilijk te bevatten. Zelfs voor de twee door de wol geverfde raadsleden. Die kennen het verschil niet tussen de maatschappelijke functie van de gemeenteraad en van de bestuursrechter. Zoals Henk Schell van de PvdA formuleerde: ‘’Als raadslid gebruik je raadsinstrumenten zoals moties en een goed debat. Je gaat niet naar de rechter om politieke redenen’’.[7]

Oplosbaar?

ik ben bang dat dit nog lang niet het einde is van de schermutselingen rondom Elswoutshoek. Dat zou gebeuren als de gemeente toegeeft aan het verlangen van Hans Slewe om een tweede landhuis te mogen bouwen. Maar dat zie ik de gemeente niet doen. Communicatief is nergens voorgeschreven hoe je moet communiceren met de gemeente, waarom je digitale technieken niet mag gebruiken, je de sociale media niet mag inschakelen om je gelijk te halen of je belang te ondersteunen en je te beroepen op integriteit van het gemeentebestuur. Wat het begrip integriteit betreft houd ik mij echter vast aan een uitspraak van de socioloog Mark van Ostaijen die opmerkt: “Wetten, regels en codes kunnen geen integriteit afdwingen, want die vloeit voort uit normen en waarden die daarin verondersteld worden. Integriteit heeft te maken met eerlijkheid, gedrevenheid, en inschattingsvermogen, en zich naar eer en geweten kwijten van een taak, ook in de politiek.’’[8]  Of daarom de opdracht voor het onderzoek van Integris zinvol is (geweest) en de oorzaak van het vastlopen van het onderzoek en daarmee verspild gemeentegeld, laat ik in het midden. Met integriteit kom je niet verder. Wellicht is een vorm van mediation een laatste redmiddel. Maar dan moeten beide partijen bereid zijn om tot een oplossing te komen. Los van het verleden en de vele juridische en procedurele hindernissen. Ik mag het hopen.

Piet van der Ham, 22 juni 2019.

[1] Rob Slewe, Niet ons soort mensen: Intimidatie, machtsmisbruik en leugens  in miljonairsdorp Bloemendaal, 2016.  Martijn Bolkestein en Meindert Fennema Dorpspolitiek, 2018, bladzijde 183 e.v. 

[2] Margot Klompmaker, ‘Raad achter onderzoek Elswoutshoek’, Haarlems Dagblad, 15 december 2018.

[3] Marilou den Outer, ‘Gemeenteraad is aan zet’, Bloemendaals Nieuwsblad, 6 maart 2019.

[4] Margot Klompmaker in het Haarlems Dagblad van 16 maart 2019, ‘Bloemendaal: onderzoek handelen burgemeesters‘.

[5] Margot Klompmaker, ‘Mislukt onderzoek naar Elswoutshoek’ en ‘Geheimhouding’, Haarlems Dagblad, 1 mei 2019.

[6] Marilou den Outer, ‘Integisonderzoek eerst in beslotenheid besproken’, Bloemendaals Nieuwsblad, 29 mei 2019. 

[7] Marilou den Outer, ‘Alle bezwaren afgewezen: Dictatuur van de meerderheid’, Bloemendaals Nieuwsblad, 12 juni 2019. 

[8] Mark van Ostaijen, wat ingekorte zin uit het boek Wij zijn van ons, een kleine sociologie van grote denkers, 2018, bladzijde 38.

Het bericht Elswoutshoek, een oplosbaar probleem? verscheen eerst op PvdA Bloemendaal.