De Doomsday-klok, die aangeeft hoe dreigend dichtbij een kernoorlog of andere wereldomvattende ramp zou zijn, is deze week op 2 voor 12 gezet. Een somber perspectief, waar mensen onzeker van worden. En dat leidt tot angst, je opsluiten in je eigen bubbel, en de roep om sterke mannen, sterke vrouwen, die ons uit deze beangstigende tijd kunnen leiden, ons een geruststellend vergezicht kunnen bieden. Gevoed door de terreuraanslagen van de afgelopen periode, komen ook in ons land de verschillende bevolkingsgroepen en culturen meer op afstand van elkaar en tegenover elkaar te staan. Ik las een verhaal over de jaren 70 van de vorige eeuw, waar in een Nederlandse plaats de eerste moskee gebouwd werd: men was er blij mee, zo’n mooi exotisch gebouw! Hoe anders is dat nu, bijna 50 jaar later.
We zijn hier vandaag bij elkaar om de gruwelen uit de periode 40-45 te herdenken. Dat is: opnieuw te binnen brengen, opdat we het niet vergeten, het levend houden en komende generaties vertellen en waarschuwen: let op in welke tijd je leeft.
Want antisemitisme- Jodenhaat is een virus dat er altijd is. Het kan bij tijd en wijlen onzichtbaar zijn, zich verstoppen en stil houden, maar weg is het dan niet. Op het moment dat de omstandigheden het toelaten, als wij het toelaten, komt het weer op: in andere vorm, met andere terminologie, maar toch: antisemitisme. Waar in de jaren 30 van de vorige eeuw de omstandigheden in het verslagen Duitsland van Bismarck Hitler en zijn horde bruinhemden mogelijk maakte, is er in Europa ook weer voedingsbodem voor antisemitisme: Onzekerheid en angst. Het heet misschien anders en ziet er anders uit, maar onder het dunne laagje van onze beschaving, is het aanwezig en nooit weggeweest.
En daarom is terugkijken, de geschiedenis bestuderen, belangrijk. Om het te herkennen.
In welke tijd leven we dan? Een tijd waarin kritiek op de Joodse staat zomaar omgezet wordt in aanvallen op Joden en Joodse instellingen in Nederland. Is kritiek op Israël antisemitisme? Is iedereen die betrokken is bij de BDS beweging een antisemiet? Kun je dat zo hard te zeggen? Een tijd waarin er druk is om de rituele slacht en jongensbesnijdenis strafbaar te stellen: is het opkomen voor dierenwelzijn of de integriteit van het lichaam van kinderen antisemitisme? Een tijd waarin de mogelijkheden om de mens, het menselijk ras d.m.v techniek te verbeteren elkaar in rap tempo aandienen. Leidt dat tot antisemitisme?
Een tijd waarin er in ons land, net als in veel Europese landen, veel immigranten zijn met een islamitische achtergrond. Zijn die per definitie antisemitisch? U hoort wel: ik worstel met al deze ontwikkelingen en vraag het me af: in wat voor tijd leef ik?
Ik sta hier als vertegenwoordiger van de kerken: ik voel me zeer vereerd, maar ben slechts één belijdend lid van één van deze kerken en dat niet eens van huis uit. Eenmaal aangesloten bij een kerk, nadat ik hier in Gorinchem ben komen wonen, werd ik geconfronteerd met het verleden van de kerken: op de goede uitzonderingen na, niets om trots op te zijn. Antisemitisme en vervangingstheologie vormen de zwarte draad door de eeuwen van kerkgeschiedenis: toen ik in 2008 met mijn gezin in Israel was en er ook een bezoek aan Yad Vashem op ons programma stond, werden we daar ijzingwekkend duidelijk met de feiten geconfronteerd. In het algemeen keek de kerk weg en haar eigen theologie stond haar in de weg om voor haar oudste broer( want dat is het Joodse volk volgens de apostel Paulus)in de bres te springen. Toen Duitse kerkleiders bij Hitler kwamen protesteren tegen de manier waarop hij de Joden behandelde , wees hij hen op uitspraken van Luther en andere kerkvaders: hij deed slechts wat zij al hadden uitgesproken.
In welke tijd leven wij nu? Een tijd waarin de kerk met de mond belijdt een onopgeefbare verbondenheid met het Joodse volk te hebben, maar in de praktijk worstelt met de Joodse staat en het conflict tussen Israël en de Palestijnen. En een tijd waarin de vervangingstheologie: “wij zijn in de plaats van Israël gekomen en dus heeft Israël afgedaan” onder andere namen weer sluipend opgeld doet. Is dat antisemitisme, dat in de kerk zichtbaar wordt, omdat het nooit helemaal is weggeweest?
In welke tijd leven we? Een tijd waarin we waakzaam moeten zijn om de tekenen van opkomend antisemitisme te herkennen, alert op eenzijdige of onjuiste berichtgeving als het om de Joodse staat gaat. Een tijd waarin voor de kerk meer dan ooit geldt; geef rekenschap van het verleden, besef welke wortels je hebt en doe wat de profeet Jesaja zegt: Troost Gods volk.
Een tijd waarin we moeten beseffen, dat wij iets kunnen en moeten doen om de voedingsbodem voor antisemitisme en Jodenhaat ongeschikt te maken: niet wegkijken of goedpraten maar ons uitspreken en blijven uitspreken tegen onevenwichtige en onevenredige kritiek op de Joodse staat, tegen ontwikkelingen die het Joodse leven bedreigen en tegen het goedpraten van geweld en bedreigingen tegen Joden en Joodse instellingen in ons land.
Deze tijd vraagt iets van u en van mij: De Almachtige van Israël zegene u daarbij.
