Poliflw

Schrikbarend is de verdubbeling van het percentage politieke ambtsdragers dat te maken heeft met agressie en geweld. Dat zegt directeur Jeroen van Gool van de Wethouders vereniging. Signalen Als vertrouwenspersoon spreekt Van Gool vaker wethouders die zich geen raad weten met agressie en geweld. De omvang van de bedreigingen groeit, maar men doet er steeds minder mee. Met het Netwerk Weerbaar Bestuur wil de Wethouders vereniging laten uitzoeken hoe verschillende Openbaar Ministeries met deze aangiften omgaan. Weliswaar zijn er landelijke afspraken om op eenduidige wijze met aangiften van geweld en intimidatie om te gaan, maar Van Gool ontvangt signalen dat er verschillen zijn tussen regio’s. Verruwing Niet alleen politieke ambtsdragers maar ook gemeenteambtenaren hebben te maken met agressie en geweld. Het laat zich verklaren door de heersende maatschappelijke onrust, maar ook wel door een verruwing in de samenleving. De mensen willen op maat geholpen worden -en wel direct. Gebeurt iets niet, dan grijpen ze naar andere methoden. Frustratie-agressie wordt een van de oorzaken van agressie en geweld genoemd. Daar ligt volgens Van Gool een opgave voor de overheid: beter luisteren wat er speelt in de samenleving, dat beter vertalen naar beleid en meer maatwerk en menselijke maat. Informateur Herman Tjeenk Willink schreef in zijn eindrapport dat de democratische rechtsstaat op vertrouwen geënt moet zijn, maar steeds meer gericht is op wantrouwen. Dat is een verkeerde ontwikkeling, het leidt tot onrust in de samenleving en agressie en geweld. Steun halen Onlangs maakte een burgemeester van een middelgrote stad zo’n staaltje van frustratie-agressie mee. Een man kwam aan het loket van de sociale dienst en zei: ‘Ik heb recht op een uitkering, Willem Alexander krijgt toch ook een uitkering?’ De ambtenaar viel even stil, waarop de man vervolgde: ‘Versta je me niet, ik praat toch geen Turks?’ En de man vervolgde: ‘Ik heb m’n vader op zijn sterfbed gezworen dat ik doorga met ons familiebedrijf op de markt. Ik heb gezegd: Pa, ik ga door tot de dag dat ik zelf met gestrekte oorlellen lig. Maar ik heb het niet gered. Ik ben overbodig geworden. En nu kom ik steun halen.’ Dreigende houding De ambtenaar onderbrak hem en zei: ‘U moet telefonisch een afspraak maken. Waarna de man zei:’ ‘Hoezo? Ik ben er nou toch?’ ‘Meneer, dat zijn de regels’, zei de ambtenaar koeltjes. De man ging schelden en nam vervolgens een dreigende houding aan, waarop de geschrokken ambtenaar snel de luxaflex achter het loket naar beneden deed. De burger werd nu echt giftig en wilde de ambtenaar over de balie trekken, maar ja, tegenwoordig is dat allemaal gepantserd glas, d’r zit alleen nog een open richeltje aan de onderkant. De man werd nu zó boos dat hij van de muur een brandslang pakte, uitrolde, de kraan open zette en vijf minuten lang voluit onder die richel door spoot. Iemand uit de rij achter hem zei dat hij beter kon weggaan want de politie was gebeld. Waarop de man triomfantelijk zei: ‘Bedankt voor de tip, maar ik wacht wel effe.’ Binnen vijf minuten kwam de gealarmeerde politie binnen en een agent riep: ‘Waar ben jíj mee verdorie bezig?’ Waarop de man zei: ‘Agent, hij heeft het aan ze eigen te danken. Ik zei dat ik me om wilde laten scholen tot brandweerman, maar hij geloofde me niet.’ De man werd ingerekend en onder luid protest meegenomen. Hij kreeg een proces verbaal voor belediging van een ambtenaar in functie en vernieling van gemeente-eigendom, totaal 450 euro. Hij betaalde maandelijks -van z’n uitkering, want die kreeg hij uiteindelijk wel.

De gemeenteraadsverkiezingen zijn alweer twee maanden geleden. In veel gemeenten zijn er inmiddels colleges gevormd, maar in veel gemeenten is men nog aan het onderhandelen. De gewoonte dat gemeenten verkenners, informateurs en formateurs inschakelen raakt steeds meer ingeburgerd en er hangt dikwijls een prestige omheen. Er gaan ook nu weer grote namen rond, zoals de voormalige vicevoorzitter van de Raad van State, CDA-er Piet Hein Donner die de vastgelopen collegeonderhandelingen in Den Haag moet vlottrekken. Politieke- en maatschappelijk antenne Steeds meer gemeenten maken bij de collegeonderhandelingen gebruik van een (externe) informateur. Bijvoorbeeld een oud-burgemeester, voormalig wethouder of oud-gemeentesecretaris. Het komt ook regelmatig voor dat gemeenten een burgemeester van een andere gemeente vragen om informateur te zijn. Een gemeente met veel en scherp debat vraagt om een ander soort informateur dan een gemeente waar partijen doorgaans gericht zijn op harmonie en samenwerking. Verschillende basiscompetenties en -vaardigheden zijn in elk geval van belang voor een informateur, evenals kennis van de Gemeentewet en het openbaar bestuur, maar ook ervaring met politieke processen en goede vergader- en leidinggevende kwaliteiten. Daarnaast moet een informateur een politieke en maatschappelijk antenne hebben en gericht zijn op verbinding en het bij elkaar brengen van partijen. Tenslotte een luisterend oor en sterke communicatieve vaardigheden, boven de partijen kunnen staan en knopen durven doorhakken. Eervol Zijn gemeenten daar nou veel geld aan kwijt? Door gemeenteraden worden vooraf nauwelijks afspraken gemaakt of geld gereserveerd voor de kosten van de college-onderhandelingen. Vooral (oud-) bestuurders blijken hun informatiewerk als eervol te beschouwen. De meeste volstaan daarom met een reiskostenvergoeding. Sommige informateurs voeren wel reiskosten, maar vragen geen honorarium. Toch gebeurt het wel dat er een vergoeding voor staat. Eigenlijk hangt dat van de fase af: voor een drukke fase met veel gesprekken zal de gemeente een professionele informateur halen die veel uren maakt. Dan zal er eerder sprake zijn van een vergoeding. Maar vaak is het meer voor de eer. Budgetten dikwijls niet geregeld Als informateur te worden gevraagd wordt veelal beschouwd als eervol werk. Ervoor betaald worden, is eerder uitzondering dan regel. Dat lijkt in veel gemeenten nog steeds het geval te zijn. De budgetten zijn dikwijls nog niet geregeld, maar de kosten worden in het algemeen onder de raad geboekt. Enkele gemeenten geven desgevraagd aan dat ze voor informateurs alleen de onkosten vergoeden. De prijs varieert van 100 tot zo’n 180 euro per uur. De meeste informateurs doen het pro deo, maar krijgen een vergoeding voor noodzakelijk gemaakte kosten of krijgen een cadeautje in de relatiesfeer. Ook leuk als een tastbare herinnering.

Plegen lijstduwers kiezersbedrog? Op die ene vraag, die elke verkiezingen weer opspeelt, heeft politicoloog Kristof Jacobs (Radboud Universiteit, Nijmegen) een genuanceerd antwoord. ‘Je hebt de principiële die vinden dat alle mensen op de lijst beschikbaar moeten zijn. Maar je hebt ook de pragmatici die vinden dat alle aandacht voor de raadsverkiezingen goed is. De opkomst bij raadsverkiezingen is laag, schommelt tussen de 50 en 60 procent, dus alle aandacht is welkom. Bovendien geven veel lijstduwers voor de verkiezingen al aan dat ze niet de politiek in willen, dus daar kan je als kiezer rekening mee houden.‘ Bestuurskundige Julien van Ostaaijen van de Universiteit van Tilburg, begrijpt wel dat sommigen het over kiezersbedrog hebben. ‘Het gaat er niet alleen om dat er op de laatste plaats een bekend persoon staat, maar dat de halve lijst tegenwoordig soms gevuld is met mensen die niet de politiek in willen. Dat geeft toch een verkeerd beeld? En ik ga er niet vanuit dat kiezers van al die mensen weten of ze wel of niet raadslid willen worden. Het zou goed zijn als de lijsten realistisch zijn: deze mensen gaan, als u op ze stemt, de raad in.’ Reclame-lokkers Eenlijstduweris eenverkiezingskandidaatnamens eenpolitieke partijdie naar verwachting veel stemmen zal trekken, maar op een (vrijwel) onverkiesbare plaats op de kandidatenlijst staat. Meestal gaat het om iemand die niet gekozenwilworden, maar wel wil bijdragen aan de populariteit van zijn of haar partij. Iemand die als lijstduwer gezien wordt, is vaak een bekende persoonlijkheid of populair politicus, die soms actief deelneemt aan deverkiezingscampagneen daarbij in de publiciteit treedt. Het fenomeen lijstduwers lokt bij iedere verkiezing discussies uit: zijn ze goed of fout voor het democratisch proces? Bijna altijd zijn het mensen die hun bekendheid inzetten om kiezers voor hun partij te strikken. De kandidaat zal waarschijnlijk geen lid worden van het gekozen orgaan vanwege de lage plaatsing op de lijst en wijst de functie over het algemeen af als hij voldoende voorkeurstemmen verzamelt voor een zetel. Het gaat dus om iemand die zich op een verkiezingslijst laat zetten maar niet gekozen wil worden. Dit zou als misleiding kunnen worden gezien, maar is het kiezersbedrog? Lijstduwers worden ook wel gezien als reclame-lokkers: je krijgt zelden wat wordt voorgehouden Eén meter en 70 centimeter In Den Haag hebben zich 21 partijen en 495 kandidaten gemeld voor de komende gemeenteraadsverkiezingen. Het Haagse stembiljet is één meter en 70 centimeter om alle namen een plekje te kunnen geven. Voor de liefhebbers is dat genieten, maar een hele opgave voor de tellers. De kiezer zal thuis de eettafel aan de kant moeten zetten om de kandidatenlijst uit te vouwen. Hij hecht vervolgens twee exemplaren met een nietmachine aan elkaar en heeft een uniek tweepersoons laken van papier. Partijen hebben in toenemende mate moeite om mensen te vinden. De meeste kandidatenlijsten geven dan ook een vertekend beeld. Veel kandidaten op de lijsten willen zelfs absoluut niet in de gemeenteraad plaatsnemen.Echte kandidaten weten dat het werk van een gemeenteraadslid best zwaar is. Lang vergaderen, kilometers papier doorploegen, energie geven, denkkracht en dat alles voor een bescheiden financiële tegemoetkoming.De gemeentelijke problematiek is ook wezenlijk veranderd. Het gaat allang niet meer om alleen leuke dingen. De overheid gooit het ene na het andere probleem over de schutting van gemeenten - met fors minder geld om die op te lossen. Raadsleden moeten zich buigen over taaie onderwerpen als de WMO, jeugdzorg, energietransitie, woonproblematiek en vooral het almaar stijgende nijpende tekort aan geld. Nepkandidaat De Leidse hoogleraar Politiek Gedrag en Kiezersonderzoek Joop van Holsteyn vindt Lijstduwers nepkandidaten. Hij stoort zich al jaren aan het fenomeen lijstduwer en vindt dat er niet lichtzinnig mee mag worden omgesprongen. ‘Als een (populair of bekend) politicus zijn steun voor zijn eigen partij wil laten blijken, zijn daar natuurlijk allerlei andere mogelijkheden voor, maar laat je dan niet op een kandidatenlijst zetten als je geen kandidaat wilt zijn. Het heet niet voor niets kandidatenlijst’. Bij Kamerverkiezingen is de toename van de voorkeurstemmen aanzienlijk: tegenwoordig stemt ongeveer één op elke vier à vijf kiezers niet op de nummer één van de lijst. Bij gemeenteraadsverkiezingen is de hoeveelheid voorkeurstemmen nog groter: bijna de helft. Overigens is er nauwelijks een zware reden voor het werken met lijstduwers, stelt Joop van Holsteyn, die de betekenis en het effect van lijstduwers onderzocht. Hij komt uit op 2% voorkeursstemmen op lijstduwers, enkele uitschieters daar gelaten. Zijn conclusie is, dat ook uit electorale overwegingen, het gebruiken van een lijstduwer niet nodig is. ‘Bekende Nederlanders op de kieslijsten laten zich lenen als reclamezuil voor hun partij, meer niet’. Daarmee is het verschijnsel lijstduwer volgens hem op beknopte wijze samengevat. Partijen trekken zich daarvan echter weinig aan. Het advies van de onderzoeker: ‘Stem vooral op wie je wenst te stemmen, maar doe het op een echte kandidaat en laat je niet verleiden door nepkandidaten vermomd als lijstduwers. Volksvertegenwoordiger zijn is een voornaam ambt, waarmee niet lichtzinnig mag worden omgesprongen’.

Grootste daling in het aantal bezoeken aan maatschappelijke organisaties en (werk)bezoeken aan buurten en wijken. Gemeenteraadsleden besteden steeds minder tijd aan hun volksvertegenwoordigende taken. Slechts een kwart van hun tijd spenderen ze hieraan. Het gros van de tijd (70 procent) wordt gestoken in bestuurlijke taken, zoals raads- en commissievergaderingen en het lezen van stukken. Dat blijkt uit een recent verschenen onderzoek dat is uitgevoerd door bestuurskundig adviesbureau Daadkracht. De respons van het onderzoek ligt op 9,3 procent. 799 van de ruim 8.500 benaderde raadsleden hebben een online-vragenlijst ingevuld. Hoewel dat nog geen tien procent is, stelt Daadkracht dat de resultaten representatief zijn voor alle raadsleden. Corona mogelijke oorzaak Twee jaar geleden werd door raadsleden meer tijd aan hun volksvertegenwoordigende rol besteed. Het ging toen om bijna een derde van hun tijd. Wenselijk is om de helft van de tijd aan volksvertegenwoordigende taken te besteden, adviseert de Stuurgroep Evaluatie Dualisering Gemeentebestuur. Dat wordt dus bij lange na niet gehaald. De tijd die aan de volksvertegenwoordigende rol wordt besteed is nog nooit zo laag geweest als nu. Dat percentage is gedaald van 31,3 procent in 2019 naar 25,4 procent nu. De grootste daling zit in het aantal bezoeken aan maatschappelijke organisaties en (werk)bezoeken aan buurten en wijken. Een mogelijke oorzaak kan corona zijn, stellen de onderzoekers. Gemiddeld een derde van hun tijd zijn raadsleden aan het vergaderen. Met het lezen van vergaderstukken, nota’s en rapporten zijn ze nog eens ruim een vijfde van hun tijd kwijt. Ontevreden Raadsleden zijn zelf ontevreden over de besteding van de tijd die ze aan het raadswerk besteden. Bijna de helft wil zijn uren op een andere manier invullen. Die ontevredenheid is ten opzichte van twee jaar geleden flink toegenomen met 6,7 procent. Sinds 2009 is de gemiddelde tevredenheid met de tijdsverdeling niet meer zo laag geweest. De ontevredenheid is het grootst onder raadsleden in de grootste gemeenten met meer dan 150.000 inwoners. Twee op de drie raadsleden is ontevreden met de tijdsverdeling. Minder uren Raadsleden zijn nu gemiddeld 16,8 uur per week met het raadswerk bezig; in 2019 was dat 17,2 uur. Leden van de oppositie besteden anno 2021 met gemiddeld 17,4 uur meer tijd aan hun raadswerk dan raadsleden van de coalitie (16,3 uur). Ook fractievoorzitters zijn met gemiddeld 18,8 uur per week meer tijd kwijt uren aan het raadswerk dan ‘gewone’ raadsleden; een stijging van 0,8 uur ten opzichte van 2019. Hoe groter de gemeente hoe meer tijd raadsleden in het werk stoppen. In de kleinste gemeenten redden raadsleden het met gemiddeld vijftien uur per week, terwijl raadsleden in de grootste gemeenten gemiddeld 21,6 uur aan het raadswerk besteden. Toch zijn ook deze raadsleden minder uur aan het raadswerk gaan besteden dan in 2019, toen zij gemiddeld 24,8 uur per week in het raadswerk stopten. Geen moeite Hoewel nog steeds een meerderheid van de raadsleden tevreden is over het aantal uren dat zij in het raadswerk steken, is die tevredenheid wel afgenomen. In 2019 gaf ruim zes op de tien raadsleden aan geen moeite te hebben met het aantal uren raadswerk. Bijna een kwart van de raadsleden wil meer tijd aan het raadswerk besteden en een op de vijf raadsleden juist minder. Vooral raadsleden in hun eerste periode zijn minder tevreden over de tijdsbesteding dan collega’s die al langer in de raad zitten. De meeste ‘nieuwelingen’ (30,1 procent) willen meer tijd stoppen in het raadswerk.

Tijdens de raadvergadering van 4 november is de begroting voor 2022 vastgesteld. Voor de zomer hebben we als raad een besluit genomen over de kaders waaraan deze begroting moest voldoen. Een van de kaders was een sluitende begroting voor 2022. Dit leek voor de zomer niet haalbaar zonder het doorvoeren van zowel bezuinigingen als lastenverzwaringen. In de zomer zijn er echter vanuit het Rijk aanvullende structurele middelen ontvangen. Hiermee leken bezuinigingen en lastenverzwaringen van de baan. De verrassing was dan ook groot dat het college bij de begroting toch kwam met een pakket aan lastenverzwaringen en bezuinigingen. Dit omdat is gebleken dat er extra geïnvesteerd moest worden in o.a. ICT-systemen, sociaal domein en om onze gemeente wat betreft kennis en kunde toekomstbestendig te maken. Allemaal voorstellen die wij niet kenden en die onvoldoende zijn onderbouwd in de begroting. 

Raadsbreed is dan ook voorgesteld om deze nieuwe voorstellen uit de begroting te halen en geen bezuinigingen en lastenverzwaringen door te voeren. Daarnaast is het college opgeroepen om deze nieuwe voorstellen beter te onderbouwen en te dekken vanuit extra middelen die nogmaals vanuit het Rijk zijn ontvangen. Al met al kijken we als fractie tevreden terug op het proces en op de inhoud van de begroting. Het komende jaar, wat ook een verkiezingsjaar is, wordt er doorgepakt rondom mobiliteit, duurzaamheid, woningbouw en burgerparticipatie. Allemaal zeer belangrijke thema’s waarin we als gemeente grote stappen moeten zetten het komende jaar. 

Maar het komende jaar zal er weer met elkaar gewerkt moeten worden aan een sluitende begroting voor 2023. Dit wordt een hele uitdaging, zeker gezien het feit dat de Rijksoverheid een andere verdeling van de middelen die gemeenten krijgen van het Rijk voorstelt. Deze nieuwe verdeling kan voor ons als gemeente negatief uitpakken, wat per jaar zomaar een miljoen aan minder inkomsten kan opleveren. Gelukkig staan we er als gemeente financieel goed voor, maar al met al wordt de begroting voor 2023 een spannende. Voor nu gaan we in ieder geval hard aan de slag om van Lansingerland een waardevolle gemeente voor iedereen te maken.

Op donderdag 30 september heeft de gemeenteraad het toetsingskader voor de Eneco-middelen vastgesteld. Wellicht klinkt dit als een erg technisch onderwerp (en dat is het voor een deel ook), maar het gaat om wel om een onderwerp waarmee investeringen in de toekomst van Lansingerland mogelijk worden gemaakt. Een belangrijk besluit dus! 

Begin 2020 heeft de gemeente haar aandelen van Eneco verkocht. In totaal heeft dit geleid tot een winst van €137,6 miljoen voor de gemeente. Eerder is een deel van deze winst al gebruikt om schulden af te lossen en om aandelen te kopen van Stedin, maar er blijft nog altijd een fors bedrag over dat geïnvesteerd kan worden. 

Het is van belang om hierbij een toelichting te geven op hoe de financiën van de gemeente werken. Enerzijds hebben we dus middelen vanuit de verkoop van de Eneco-aandelen beschikbaar om investeringen te doen, maar tegelijkertijd staan we ook voor een opgave om te bezuinigen. De reden hiervoor ligt in de manier waarop gemeentefinanciën (verplicht) georganiseerd moeten worden. Het is voor gemeenten niet toegestaan om structurele uitgaven (die vaker dan in één jaar terugkomen) te betalen met incidentele middelen (dus “spaargeld” en reserves). Op dit moment moeten we als gemeente dan ook kritisch kijken naar onze uitgaven, omdat dit structurele uitgaven zijn die niet met de incidentele middelen die zijn ontstaan uit de verkoop van de Eneco-aandelen betaald mogen worden. Dit zijn wettelijke regels, waar de provincie toezicht op houdt en waar wij ons dus ook gewoon aan moeten houden. 

De middelen die beschikbaar zijn gekomen uit de verkoop van de aandelen, mogen dus wel ingezet worden voor investeringen in Lansingerland. Om een goede afweging te kunnen maken welke investeringen we wel en niet willen doen uit deze middelen, is een toetsingskader vastgesteld. In dit toetsingskader zijn criteria opgenomen waar een voorstel aan moet voldoen om in aanmerking te komen voor deze middelen. Zo zijn er criteria op het gebied van financiële degelijkheid, maar ook op het gebied van maatschappelijk nut, of het past binnen de toekomstvisie van de gemeente en de mate van kansrijkheid. Zo kunnen voorstellen in de toekomst dus worden afgewogen. Als ChristenUnie hebben we voor dit voorstel gestemd, omdat wij ons goed konden vinden in de criteria die in het toetsingskader zijn opgenomen. x

In de toekomst zullen dus voorstellen voor investeringen uit de Eneco-middelen langs dit toetsingskader worden gelegd. Voorstellen voor investeringen kunnen door het college, de raad en, dankzij een amendement, ook door inwoners worden gedaan. Via een zorgvuldig traject maken we met behulp van het toetsingskader dan de afweging welke investeringen we wel en niet zullen doen, om zo goed te investeren in de toekomst van onze gemeente. 

Digitaal vergaderen in de gemeenteraad wordt permanent mogelijk gemaakt. Er wordt gewerkt aan een wetsvoorstel hiertoe. Nu zijn digitale vergaderingen alleen mogelijk via de Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming. De tijdelijke wet, die opnieuw wordt verlengd tot 1 november, wordt tot de nieuwe wet er is elke twee maanden verlengd. Dit heeft de demissionair minister van Binnenlandse Zaken aan de Kamer laten weten. Geheimhouding In de nieuwe wet wordt wel vastgelegd dat (her)benoemingsprocedures voor burgemeesters en andere besloten vergaderingen altijd fysiek moeten worden gehouden. Aan digitale besloten vergaderingen zitten te veel risico’s op (onbedoelde) schending van de openbaarheid, verduidelijkt de minister de eis tot fysiek vergaderen. Het is volgens haar moeilijk te waarborgen dat alle deelnemers vertrouwelijkheid in acht nemen. Voor zowel (her)benoemingsprocedures voor burgemeesters als besloten vergaderingen is geheimhouding strikt noodzakelijk en wettelijk voorgeschreven. Onbewuste overtreding moet worden voorkomen, want schending van de geheimhouding is immers een misdrijf. Geen wettelijke obstakels In haar brief aan de Kamer stelt de minister dat de ervaringen met digitale vergaderingen en besluitvorming tijdens corona dermate positief zijn dat het zonde zou zijn deze mogelijkheid weer te schrappen. Uit verkenningen is gebleken dat er geen wettelijke obstakels zijn om ook buiten crisistijd digitaal te vergaderen. Het systeem van de Gemeentewet en andere organieke wetten stamt uit een tijd waarin nog geen mogelijkheid bestond tot digitaal vergaderen waardoor de wetgever zich niet eerder over dit punt heeft uitgelaten. Fysiek vergaderen kan een meerwaarde hebben, zoals de representatieve symboliek van de fysieke samenkomst als democratisch orgaan, de waarborgen tijdens beraadslaging en besluitvorming en de uitgebreidere mogelijkheid voor deelnemers om te communiceren. Efficiënter Volgens de minister bleek de digitale vergaderpraktijk tijdens corona in gemeenteraden ook voordelen te hebben, waarvan het wenselijk is deze te behouden, omdat ze complementair kunnen zijn aan de fysieke vergadering. Er is geen reistijd, vergaderingen verlopen efficiënter en bij digitale inspraak laten nieuwe groepen hun stem horen, in plaats van alleen deusual suspects. Als het aan de minister ligt, maken gemeenteraden zelf een keuze tussen fysiek, digitaal en mogelijk hybride vergaderingen. Daarbij debatteren lokale volksvertegenwoordigers deels in een vergaderzaal en deels vanachter de laptop, maar wel gelijkwaardig. Over die mogelijkheid twijfelt de minister nog wel. Ze wil eerst met hybride vergaderen experimenteren, voordat ze deze variant in een permanente regeling wil opnemen. ‘Een gelijk speelveld voor de deelnemers aan de vergadering is van groot belang. Hybride vergaderen kan het risico met zich meebrengen dat er een ongelijk speelveld ontstaat’, stelt zij. De huidige tijdelijke wet sluit hybride vergaderen uit.

Om wat te doen tegen de werkdruk en de stress die het raadswerk oplevert, wensen raadsleden uit grote steden de invoering van een fulltime raadslidmaatschap. Raadsleden uit kleine en middelgrote gemeenten zijn in meerderheid tegen de invoering hiervan. De meest gewenste alternatieven tegen de hoge werkdruk en stress zijn betaalde ondersteuning van fracties en het verhogen van de raadsvergoeding. Dit blijkt uit een landelijke enquête onder raadsleden die is uitgevoerd door studenten van de Thorbecke Academie in Leeuwarden. De enquête is ingevuld door ruim 1.706 raadsleden (19,86 procent respons) in de periode 19 april - 2 mei 2021. Behalve betaalde ondersteuning (39 procent van de raadsleden), verhogen van de raadsvergoeding (31 procent) en invoering van het fulltime raadslidmaatschap als de top-3 van mogelijkheden tegen werkdruk en stress gaven raadsleden als andere mogelijkheden nog aan: het inhuren van externe deskundigen en het aantal raadsleden vergroten. Voordelen van fulltime raadslidmaatschap, genoemd door voorstanders, is dat er meer werk gedaan kan worden, de werkdruk minder wordt en dat er meer tijd komt om in de gemeenschap aanwezig te zijn. Bij veel raadsleden zorgt verhoging van de werkdruk tot eerder stoppen. Ze krijgen weliswaar een onkostenvergoeding, maar verder is het vrijwilligerswerk. Vrouwelijke raadsleden zijn tegenstander noch voorstander. Een meerderheid van de mannelijke raadsleden is tegen het fulltime raadslidmaatschap. Stressniveau Bijna driekwart (63,4 procent) van de raadsleden heeft een betaalde baan. De combinatie van betaald werk, raadslidmaatschap en privé veroorzaakt veel werkdruk. Raadsleden zijn de meeste tijd kwijt aan activiteiten die samenhangen met het raadswerk in het stad- of gemeentehuis: voorbereiden vergaderingen (32,2 procent), lezen van documenten (26,5 procent) en het vergaderen zelf (18,9 procent). Volgens de onderzoekers ervaren de raadsleden een stressniveau van 7 op een schaal van 1 tot 10. Het zou dan ook ideaal zijn als het stressniveau naar beneden kan worden gebracht, zodat het combineren van werkzaamheden gemakkelijker kan. Lekenbestuur Alle soorten gemeenten zijn volgens de onderzoekers goed vertegenwoordigd. Het valt de onderzoekers op, behalve dat alleen in grote gemeenten de meerderheid voor het fulltime raadslidmaatschap is, dat mannen er negatiever over denken. Belangrijkste bezwaar is dat mannelijke raadsleden het belangrijk vinden dat het raadswerk lekenbestuur blijft. Raadsleden die het raadswerk als lekenbestuur uitvoeren staan midden in de gemeenschap en lekenbestuur is de meest volksvertegenwoordigende vorm van raadswerk. Voordelen van fulltime raadslidmaatschap, genoemd door voorstanders, is dat er meer werk gedaan kan worden, de werkdruk minder wordt en dat er meer tijd komt om in de gemeenschap aanwezig te zijn. Aanbevelingen De resultaten van de enquête duiden erop dat het fulltime raadslidmaatschap niet de meest gewilde oplossing is voor de verlichting van de werkdruk. De Friese student-onderzoekers stellen voor een pilot te doen in grote en middelgrote gemeenten met fulltime raadsleden, bijvoorbeeld met een fulltime raadslid per fractie. Ook zouden er meer gesprekken gevoerd moeten worden met raadsleden en met griffiers over de ondersteuning om zo beter inzicht te krijgen, ook in kleine gemeenten, wat nodig is om de werkdruk voor raadsleden te verminderen.

Onderzoekers van de universiteiten Twente, Maastricht, Utrecht en Leiden concluderen dat het burgemeestersambt zoals we dat nu kennen op termijn onhoudbaar is.De verschillende rollen die burgemeesters dienen te vervullen blijken steeds moeilijker te combineren. Er worden hogere en meer tegenstrijdige eisen aan burgemeesters gesteld, waaraan ze steeds lastiger kunnen voldoen. Het gezag, het aanzien en de aantrekkelijkheid van het ambt zullen hierdoor afnemen. De belangrijkste reden hiervoor is dat burgemeesters de afgelopen tien jaar steeds meer onderdeel van het politieke spel zijn geworden, terwijl het voor veel taken nodig is dat ze onafhankelijk zijn en boven de partijen staan. Praktische problemen De onderzoekers signaleren allereerst praktische problemen. De verschillende taken van de burgemeester zijn meer tijd en aandacht gaan vragen, waardoor ze lastiger te combineren zijn. Daarnaast zijn er belangrijke principiële problemen. Er is steeds meer macht bij de burgemeester geconcentreerd, wat zich slecht verhoudt met de eisen die de democratische rechtstaat stelt. Dat de burgemeester tegelijkertijd voorzitter van de gemeenteraad is en voorzitter van het college van B&W is vanuit dat perspectief meer problemen gaan opleveren. Dat geldt ook voor de verantwoordelijkheid van burgemeesters voor openbare orde en veiligheid en voor bestuurlijke integriteit: macht en tegenmacht zijn hier niet in balans. Oplossingsrichtingen De onderzoekers komen tot deze bevindingen op basis van een omvangrijk onderzoek in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Ze schetsen drie oplossingsrichtingen om het burgemeestersambt te versterken. De eerste oplossingsrichting is dat de burgemeester geen taken meer bekleedt waarvoor een neutrale positie nodig is. Hierbij wordt het raadsvoorzitterschap van de burgemeester overgedragen aan een uit de raad gekozen voorzitter. Ook kan worden overwogen om de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke integriteit naar de Commissaris van de Koning over te hevelen. De tweede oplossingsrichting is het verkleinen van de politieke rol van burgemeesters, bijvoorbeeld door hun verantwoordelijkheden op het gebied van openbare orde en veiligheid te verminderen. De laatste oplossingsrichting is de versterking van de zelfstandige rol van de burgemeester. Burgemeesters worden dan rechtstreeks door de kiezer gekozen en niet langer door de gemeenteraad geselecteerd. Sterkere ondersteuning De onderzoekers constateren ook dat de ondersteuning van burgemeesters geen gelijke tred heeft gehouden met de verzwaring van het ambt. Een sterkere ondersteuning van burgemeesters kan dus eveneens enige soelaas bieden voor de geconstateerde problemen. Op grond van recente inzichten uit de literatuur en beleidsdocumenten hebben de onderzoekers in kaart gebracht hoe het burgemeestersambt er anno 2020 voor staat. Verder zijn 21 diepte-interviews gehouden met zittende en voormalige burgemeesters. In aanvulling hierop zijn drie groepsgesprekken gevoerd met in totaal 31 burgemeesters. Tot slot is voor dit onderzoek gebruik gemaakt van een grootschalige enquête onder burgemeesters, wethouders en gemeenteraadsleden en van een burgerpeiling onder inwoners. Bouwstenen Het ministerie van BZK heeft het onderzoek laten uitvoeren om een duidelijk beeld te krijgen van actuele ontwikkelingen in de lokale samenleving en het gemeentebestuur en de betekenis daarvan voor de invulling van het burgemeestersambt, de aantrekkelijkheid van het ambt, de positie van burgemeesters in het lokale krachtenveld en de wijze waarop zij worden geselecteerd, toegerust en ondersteund. Het onderzoek dient bouwstenen aan te leveren voor de agenda burgemeesters, waarin het ministerie van BZK in samenspraak met het ministerie van Justitie en Veiligheid en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters voorstellen doen voor de versterking van het burgemeestersambt.

Gemeentefinanciën onhoudbaar? De samenleving zat de afgelopen maanden op slot en de economie draaide op halve kracht. Ondertussen is er sprake van een belangrijke versoepeling en zit het tempo nu echt in de vaccinatiecampagne. Het Rijk besteedde tientallen miljarden om de boel overeind te houden. Het was balanceren op het slappekoord. Volgens het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) is het geldgebrek bij gemeenten zo nijpend, dat het een bedreiging vormt voor het aanpakken van de landelijk gestelde prioriteiten op het gebied van woningbouw en de energietransitie. Voor Lansingerland worden de debatten over de Kadernota, die volgende week, verschijnt spannend. Hierin staat de financiële prognose voor de gemeentelijke inkomsten en uitgaven gedurende de komende vier jaar. Uitgegaan wordt van een tekort van 2.5 miljoen op de gemeentebegroting. De Kadernota staat op de agenda van de commissie Algemeen Bestuur van 23 juni en de raad van 8 juli. Dalende reserves Van gemeenten wordt veel verwacht op beleidsterreinen als jeugdzorg, energietransitie en woningbouw. Maar vrijwel allemaal hebben ze daar te weinig middelen voor. Zo zag in de periode 2015 – 2019 meer dan de helft van de gemeenten de reserves dalen. In 2018 bedroeg het tekort van de gezamenlijke gemeenten 200 miljoen euro. Een jaar later was dit al opgelopen tot 765 miljoen euro en had 63 procent van de gemeenten een financieel tekort. In Lansingerland wordt dit in belangrijke mate veroorzaakt door de te lage rijksbijdragen in de kosten van uitvoering van de Jeugdzorg en van de WMO. Bij de WMO speelt vooral de komst van het zogenaamde abonnementstarief een rol. Hierdoor kunnen ook mensen met een relatief hoog inkomen een beroep doen op WMO-voorzieningen zoals huishoudelijke hulp en woningaanpassingen. Daarnaast is ook de lage uitkering uit het gemeentefonds van belang. Dat wordt veroorzaakt door de relatief lage uitgaven die Lansingerland doet aan maatschappelijke ondersteuning en aan uitkeringen en ook aan het hogere inkomstenpotentieel als het gaat om de OZB. Opschalingskorting Zelfs het rijk erkent volgens het onderzoekinstituut dat de groei van het gemeentefonds al tien jaar achterblijft bij de ontwikkeling van de inflatie en het volume van de taken die gemeenten met die uitkering uitvoeren. Dat is nog verergerd door de zogeheten opschalingskorting op het gemeentefonds, die vanaf 2015 oploopt tot 1 miljard euro structureel. Dat bedrag zouden gemeenten moeten kunnen besparen door te fuseren tot megagemeenten. Door die grote herindelingsoperatie ging in een vroeg stadium echter al een streep, maar de kabinetten Rutte hielden wel vast aan die korting. Een ander probleem speelt bij taakoverdrachten van het rijk naar gemeenten, waarbij onvoldoende middelen zijn meegegeven. Alleen al aan jeugdzorg geven gemeenten 1,7 miljard euro per jaar meer uit dan zij van het rijk ontvangen, zo werd onlangs becijferd. Een lichtpuntje is dat de arbitragecommissie volgens RTL Nieuws besloten heeft om het rijk op te dragen om aan gemeenten volgend jaar 1,9 miljard euro extra voor de jeugdzorg te verstrekken. In 2023 en 2024 wordt er jaarlijks 1,6 miljard euro extra aan gemeenten toebedeeld. Daarna lopen de extra budgetten langzaam af tot 800 miljoen euro in 2028. Roofbouw Dat de rek er financieel uit is blijkt uit het feit dat veel gemeenten fors hebben ingeteerd op hun reserves, hun belastingen hebben verhoogd en nu hun begroting optisch sluitend maken door de afschrijvingsduur van bezittingen te verlengen en door de kosten van het vervangen van bestaande voorzieningen slechts gedeeltelijk te begroten. Zo wordt roofbouw gepleegd op de eigen organisatie en hebben gemeenten nauwelijks nog het vermogen om tegenvallers op te vangen. De precieze omvang van de financiële problemen van gemeenten is lastig te meten. Het aantal gemeenten onder preventief toezicht van de provincie zegt bijvoorbeeld weinig. Bij onvoldoende rijksmiddelen accepteren provincies dat gemeenten hun begroting met kunstgrepen sluitend maken. Zo staan zij momenteel toe dat meer dan 70 procent van de gemeenten nog niet toegezegde rijksgelden voor de jeugdzorg als inkomsten boeken. Artikel 12 Gemeenten in zware financiële problemen kunnen in theorie een beroep doen op een noodfonds, de zogeheten artikel 12-steun. Dat vangnet werkt echter alleen bij incidenten. Maar doordat deze steun ten koste gaat van andere gemeenten, kan een sneeuwbaleffect ontstaan wanneer de gevraagde steun omvangrijk wordt. Gemeenten die het nog net redden komen dan in problemen doordat hun gemeentefondsuitkering daalt. Net als elke verzekering kan artikel 12 losstaande incidenten verwerken, maar geen systeemfouten. Natuurlijk zou de rijksoverheid de kosten van artikel 12 in geval van nood kunnen overnemen. Maar volgens COELO moeten we het zover niet laten komen. Wanneer bailouts (overheidsinterventie om een faillissement te vermijden) weer normaal worden, zoals in de jaren zeventig en tachtig, ondermijnt dit de budgetdiscipline. Eigenlijk ziet het onderzoekinstituut maar een oplossing: bij de formatie moet er meer geld worden uitgetrokken voor gemeenten. Hoeveel is echter de vraag, want een fundamenteel probleem is dat er een mechanisme ontbreekt om af te wegen hoeveel geld het Rijk over heeft voor taken die gemeenten in hun opdracht uitvoeren. Voordeelgemeente Het pas later structureel afdekken van de tekorten heeft het voordeel dat dan afgewacht kan worden hoe het nieuwe kabinet denkt om te gaan met de uit de hand lopende jeugdzorg en WMO uitgaven, wat de sociaaleconomische gevolgen van corona zullen zijn en ook hoe de herijking van de inkomsten vanuit het gemeentefonds zich zal ontwikkelen. In het voorstel dat bij de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) ligt voor advies, staat dat gemeente Lansingerland een voordeelgemeente is. Lansingerland krijgt dan 13 euro per inwoner meer (en dat betekent ongeveer 800.000 euro structureel). Kortom, er zijn nu nog zoveel onduidelijkheden dat het niet slim is om nu al aan het bezuinigen te slaan op de gemeentelijke voorzieningen.