Poliflw

Het begint een ritueel te worden. Onderzoeksjournalisten leggen grove misstanden bloot in de zorg. Zoals de zorgbestuurders die zichzelf verrijken door zorggeld weg te sluizen naar bv's waarin ze zelf financiële belangen hebben. Maar ook de vele constructies in de zorg om 'legaal' winst te maken over de rug van patiënten zijn veel Nederlanders een doorn in het oog. Bij het ritueel hoort uiteraard ook de ophef. Debatten worden aangevraagd en de minister moet opheldering geven.

Maar dat helpt natuurlijk niet. Want wat deze 'zorgondernemers' doen is niets anders dan de vruchten plukken van het geldgedreven zorgstelsel dat de afgelopen jaren is opgetuigd. Als je deze schandalen niet wilt, dan moet je het marktdenken uit de zorg halen.

Je kunt in dit land sneller een zorginstelling beginnen dan een snackbar. Het toezicht op nieuwe instellingen schiet hopeloos tekort. En ook voor bestaande zorginstellingen is het kinderlijk eenvoudig om grof geld te verdienen. Gelukkig doen de meesten dat niet, maar voor kwaadwillenden is het een fluitje van een cent. Kunnen we de cowboys dan niet uit de zorg jagen? Jazeker wel, de wet die daar een begin mee maakt, ligt al klaar voor behandeling in de Tweede Kamer.

De wet gaat alleen niet ver genoeg. Partijen als de VVD willen immers helemaal niet van de winsten in de zorg af. Als het aan die partij ligt, gaan ook ziekenhuizen winst uitkeren aan beleggers. Leg dat maar eens uit in een tijd dat ziekenhuizen failliet gaan en uw zorgpremie alleen maar hoger wordt.

De SP wil de wet juist verder aanscherpen. We moeten veel strenger worden in de toelating van nieuwe (soms lucratieve) zorgbedrijfjes. Bewijs eerst maar dat alles op orde is en dat je als bestuurder geen achtergrond vol fraude hebt. Eis ook volledige transparantie in de geldstromen. De kerstboom aan bv's die sommige zorginstellingen gebruiken is vaak een dekmantel om geld uit de zorg te trekken.

We kunnen ook de winsten aanpakken door een verbod op winstuitkering voor de hele zorg in te stellen. Ons voorstel daarvoor ligt al klaar, we hoeven er alleen nog maar over te stemmen. Natuurlijk mogen zorgverleners fatsoenlijk verdienen, daar strijdt de SP juist al jaren voor. Instellingen moeten ook gezond zijn, dus een positief resultaat is belangrijk. Maar geld dat overblijft, moet uiteraard weer terug in de zorg. Er zijn namelijk grote tekorten.

Overal in het land komen op dit moment zorgverleners in actie omdat ze geen goede cao krijgen. Laten we daar ons geld aan besteden: zij verdienen het. We betalen toch geen zorgpremie om de zakken van aandeelhouders te vullen?

Dit artikel verscheen op zaterdag 6 juli 2019 in het Algemeen Dagblad.

Gebrek aan personeel leidt tot minimale controles van cellen en gevangenen. Hierdoor dreigen gevangenen vrij spel te krijgen, er wordt veel te weinig gecontroleerd op verboden spullen zoals drugs en telefoons. Dit blijkt uit een rondvraag onder gevangenispersoneel van SP-Kamerlid Michiel van Nispen. Van Nispen eist dat minister Dekker actie onderneemt.

Het bezit van verboden spullen is een groot probleem in gevangenissen. Volgens VVD-minister Dekker wordt er alles aan gedaan om drugs en telefoons buiten te houden. Maar gevangenismedewerkers zeggen nauwelijks toe te komen aan grondige celinspecties, die nodig zijn om drugs en telefoons te vinden. ‘Wij komen bijna nooit aan specifieke celcontroles toe. Eigenlijk zou je dagelijks een aantal cellen grondig moeten controleren. Maar door onderbezetting en drukte komen we daar niet aan toe. Er is gewoonweg te weinig personeel om dit goed te kunnen doen’, aldus een inrichtingswerker. ‘Er wordt gerookt in de keukens, gehandeld in drugs. Je kunt ze hier nauwelijks op betrappen vanwege personeelstekort’, zegt een ander. Ook het meerpersoonscelgebruik wordt vaak genoemd als reden waardoor nauwelijks nog gecontroleerd kan worden.

Van Nispen vindt dit onacceptabel: ‘Het gebruik van drugs en mobiele telefoons is ronduit gevaarlijk, het zorgt voor onveiligheid binnen en buiten de bajessen. Hier moet dus echt tegen opgetreden worden. Ook omdat een gevangenisstraf een straf is, als gevangenen vrij spel hebben is hier natuurlijk geen sprake van.’ Het stoort Van Nispen vooral dat opeenvolgende VVD-ministers steeds ferme woorden spraken dat dit aangepakt zou worden. ‘Hier komt dus nauwelijks iets van terecht. Het personeel voelt zich in de steek gelaten. Ze krijgen de wind van voren als er beelden verschijnen van ‘feestende gedetineerden’ maar ze hebben nauwelijks mogelijkheden om hier tegen op te treden en te controleren. Daar is het personeel boos over en dat snap ik heel goed.’

Volgens Van Nispen moet Dekker orde op zaken stellen. ‘Praat met het personeel en je merkt wat hen dwars zit en wat zij nodig hebben: Meer tijd en meer collega’s om hun belangrijke werk goed te doen. Voor hun eigen veiligheid. Maar ook voor de veiligheid van de hele samenleving. Aan alleen mooie woorden hebben we niks.’

Aan het begin van de ochtend vallen er bij Petra, een mevrouw in Almelo, tien rekeningen van een zorgverzekeraar op de deurmat, en omdat er niet tijdig betaald werd, komt er een boete bovenop van 25 procent. De paniek slaat toe. De rekeningen hadden betaald moeten zijn door de bewindvoerder, die haar door de rechtbank was toegewezen. Echter, de bewindvoerder leefde met zijn gezin op grote voet, in een woonboerderij in Varsseveld. Er was een stal met negen paarden. In plaats van de schulden van zijn 200 cliënten af te lossen, zoals hem door de rechter in vertrouwen was opgedragen, heeft hij hun inkomens gebruikt ter verrijking van zichzelf. Daarom werden rekeningen niet betaald. De zorgverzekeraar verhaalt de achterstallige betalingen niet bij de bewindvoerder, maar bij de ongetrouwde moeder, die de naheffing op de deurmat vond. Paniek.

Na een telefoontje over deze ellende stap ik om half negen in Bornerbroek op mijn fiets, voor een bezoek aan een basisschool in Westerhaar. Gisteren, in Vroomshoop, leek het wel een zomerdag, zo warm, zo licht. Vandaag is het weer omgeslagen, koud, meer wind, en grijs. Ik volg een slingerende weg langs een nieuw aangelegde, meanderende beek in Twente. De Doorbraak, zo heeft die beek, is 13 kilometer lang en slingert door het verstedelijkte deel van Twents. Het water komt van de Loobeek en stroomt naar het riviertje de Regge, die bij Zutphen uitkomt in de IJssel. Wanneer het water hoog staat, enkele malen per jaar, kan ze tot 75 meter breed worden. Nu, in de winterse maanden is alles kaal en kil, maar hoe mooi zal het hier zijn, over een eeuw, wanneer de natuur volwassen is en niemand meer weet dat deze waterloop werd aangelegd voor veiligheid, voor schoon water en een verbetering van de natuur? Na de weg langs de beek volg ik een bosweg; het is er koud en vochtig. Ik heb wanneer ik Almelo binnen rijd, nog anderhalf uur om op mijn afspraak in Westerhaar te komen.

Natuurgebeid De Doorbraak

Almelo is een rommelige stad met twee gezichten. Er zijn brede lanen met aan weerszijden bomenrijen, goed onderhouden wegen en vrij liggende fietspaden. In het hart van de stad is een mooi kasteel met een klassiek park er om heen. Er zijn mooie en nieuwe wijken gebouwd, met heel fatsoenlijke huizen en het bedrijfsleven floreert, maar als je goed kijkt, is er ook een tomeloze onverschilligheid en verwaarlozing van diezelfde openbare ruimte; als je goed kijkt zie je criminaliteit, gescharrel in het duister; tegenover schaamteloze rijkdom is er schrijnende armoede onder grote groepen van de veelal hardwerkende of juist uitgesloten bevolking.

Ik word al fietsend herhaaldelijk gebeld, juist om de zorgen voor die groep van hardwerkende mensen, die tegen de klippen op moed houden, maar zoveel klappen krijgen en voortdurend vernederd worden door de gemeentelijke overheid en publieke diensten. Het armoedepact van de gemeente waar miljoenen in omgaan, lijkt vooral een speeltuin voor zorgondernemers. Door het gebel, verdwaal ik en bel naar de school in Westerhaar dat ik er niet om tien uur ben maar later.

Boven Almelo, richting Vriezenveen, verandert het landschap. Hier, aan oostkant van het land tot aan Groningen toe, lagen tot honderd vijftig jaar geleden, grote moerassen en veengebieden. Die werden afgegraven en droog gelegd. Met kunstmest is de schrale grond nu in gebruik voor de productie van veevoer, veelal mais. Op de boerderijen die ik passer is het stil; het is nog winter. De noordwestelijke wind is hard en koud; ik trap me een ongeluk. Misschien is er, denk ik, trappend tegen de wind in richting Westerhaar, in het verleden door de sociaaldemocratie een fundamentele vergissing begaan door de publieke diensten niet te verankeren in de gemeenschap. Is een school niet van de docenten en de bewoners van een wijk of dorp; is een ziekenhuis van de artsen, verplegers patiënten en bewoners van een regio of een stad en niet van een Raad van Toezicht en een College van Bestuur? En dient of frustreert marktwerking de publieke zaak? Wanneer de basis (van de gemeenschap) niet meer op orde is, hoe kan zij dan de globalisering dragen?

En zo trap ik maar door tegen de wind, door de kou en de grijze, stille wereld boven Almelo, wanneer ik andermaal gebeld wordt over de zorgen van de moeders in Almelo. Mijn vingers zijn verkleumd; ik heb moeite de telefoon op te nemen. Ik overleg met het Almelose raadslid Jorien Geerdink, het partijkantoor in Den Haag over de ellende van de moeder die plotseling tien onbetaalde rekeningen van de zorgverzekeraar op de deurmat vond, en de bijdrage voor de vakantie die de PvdA voor de gasten van de gaarkeuken in Almelo bij elkaar spaarde. De Almelose VVD wethouder Maathuis wijst een verzoek om met de slachtoffers van de geschorste bewindvoerder om de tafel te gaan van de hand. De problemen met de onbetaalde rekeningen van de zorgverzekeraars acht hij geen verantwoordelijkheid van de gemeente. “En in de emotie heeft een gesprek geen zin; over een maand of twee is een gesprek wel mogelijk,” laat de wethouder via een digitaal berichtje weten.

Terwijl ik terzijde van het fietspad in de wind sta, word ik gepasseerd door een achteloos fietsende oudere dame en even later door een knulletje in de puberteit. Zonder schijnbare moeite glijden zij door het landschap op een elektrisch aangedreven fiets. Voor je het weet zijn ze uit het zicht. En na de telefoontjes stap ik weer op, en hap binnen de kortste keren naar adem.

In Almelo is de voorzitter van de landelijk VVD bestuurdersvereniging, Arjen Gerritsen burgemeester. Hij is verantwoordelijk voor onder andere de openbare orde en veiligheid in de voormalige textielstad. Hij zette in de voorbije herfst ’s nachts, een leger en politiemacht van 450 manschappen in om enkele drugshandelaren in de Nieuwstraat buurt op te pakken. Bij de acties kwamen moeders en kinderen in de knel met trauma’s tot gevolg, zo vertelde me een verontwaardigde schooldirecteur. Het maakte de burgemeester niets uit.

De jonge VVD wethouder Arjen Maathuis (daarvoor ‘programma-manager’ bij een naburige gemeente) is verantwoordelijk voor sociale zaken, werkgelegenheid en economie binnen een rechts college. De gemeente mag een jaarlijkse inkomenstoeslag vaststellen voor de armste inwoners. Voor die gezinnen stond die eenmalige jaarlijkse uitkering op 500 euro. Alleenstaanden konden rekenen op 350 euro. De VVD wethouder vond dat daar een eind aan moest komen. Hij verlaagde de inkomenstoeslag naar 100 euro voor gezinnen en 80 euro per jaar voor alleenstaanden. Op die manier zouden deze mensen gestimuleerd worden om vanuit de bijstand te gaan werken. Dat is Almelo en dat is het ware gezicht van rechts beleid, gesteund door het CDA en rechtse, lokale partijen. Het ergste is dat diezelfde kwetsbare groep armoede over draagt van generatie op generatie. Voor hen ontbreekt perspectief, zoals een voormalig raadslid uit Enschede me ooit eens toevertrouwde, “omdat de samenleving er nooit in zijn geslaagd voor deze groepen een zinvol alternatief te vinden na de sluiting van de textielfabrieken in de vorige eeuw.” Dat maakt dit harde rechtse besluit zo onaanvaardbaar: het is bedoeld om mensen te vernederen en uit te sluiten.

De kleine PvdA fractie, met Arjan de Vries en Jorien Geerdink, is  naast en tussen die mensen gaan staan en nam het voor hen op, in de gemeenteraad. Jorien Geerdink ging mee naar de rechtbank, toen juist deze kwetsbare mensen werden opgelicht door een bewindvoerder. Tweede Kamerlid Gijs van Dijk op zijn beurt, legde de kwestie voor in Den Haag, tijdens de debatten in het parlement. Het laat zien dat de sociaaldemocratie meer dan ooit een rol te spelen heeft.

Dat bleek ook tijdens mijn bezoek aan de gemeente ’Hof van Twente’. Dat is de omgeving van Diepenheim, Goor, Markelo en Delden. In het lichtglooiende coulissen landschap worden akkers en velden afgewisseld met houtwallen en percelen bos. De schaalvergroting in de landbouw heeft hier natuurlijk ook haar landschappelijks sporen nagelaten, maar in vergelijking met de streek boven Almelo, is het hier nog steeds liefelijk en aantrekkelijk. Alleen bij Diepenheim liggen al zes kastelen, het thuis voor de oude Gelderse landadel. Verderop ligt het landgoed Twickel bij Delden, met het grootse kasteel, het park, de tuinen en omringende bossen en landerijen. Dat is een geliefd oord, voor wandelaars en fietsers. Ik was te gast bij mijn oud collega Margot Gunderman en haar man en bij de leden en het bestuur van de lokale afdeling van de PvdA. Ze namen me mee naar Diepenheim, een dorp wat haar bekendheid ontleent aan de activiteiten van de Kunstvereniging. Marinus Aaftink, een van de bestuursleden van het eerste uur, van de Kunstvereniging leidt ons naar de expositiezaal van de Kunstvereniging, waar (inter) nationale moderne kunst wordt getoond. In de directe nabijheid zijn er bijzondere aangelegde tuinen (landart) en is er een centrum voor moderne tekenkunst.

Marinus Aaftink

Even verderop laat Marinus Aaftink trots het jongste project zien waarbij hij betrokken was, de lokale herberg de Pol die werd omgetoverd tot een groot multifunctioneel cultureel centrum met de schitterende theaterzaal, Er zijn mooie voorstellingen te zien en de verschillende (muziek) verenigingen hebben hier hun plaats en er is een café restaurant, en een bibliotheek natuurlijk, waar je net als elders, automatisch boeken kunt belenen en inleveren. Met een slimme ingreep is het prachtige vlakke vloer theater om te toveren tot een openlucht theater. Waar vind je zoiets? En ook al beperken bezuinigingen de mogelijkheden, en moeten de vrijwilligers van het eerste uur zachtjes aan het stokje overdragen aan een volgende generatie, de toekomst van Diepenheim lijkt tot in lengte van jaren verzekerd. Het is een geliefd oord voor (welgestelde) toeristen en het barst er van de B&B gelegenheden; de kunsten dragen de lokale economie. Later ontmoette ik twee oude PvdA-ers Wim Leetink (90) uit Goor, en de geboren Amsterdammer, in Delden woonachtige prof. em. Ger Boerlijst. De één, Wim Leetink, vertelde het verhaal van een arbeidersleven in Twente. Van thuis uit lid van de SDAP, later vanaf de start van de PvdA, de vakbond, de Vara… Hij werd opgeleid als banketbakker en oefende dat vak ook 17 jaar uit, maar zijn liefde lag er niet. Bovendien verdiende hij te weinig; in de fabriek kon je een derde meer loon krijgen. Toen de kans zich aanbood, was de overstap snel gemaakt. Wim ging werken bij de giertij Dikkers in Goor, werd daar een echte vakman maar een noodlottig ongeval met uraniumafval van de Urenco uit Almelo (die aan twee collega’s het leven kostte) kwam hij op 43 jarige leeftijd in de WAO. Einde carrière. Nu, op hoge leeftijd, is hij nog steeds intensief betrokken bij het wel en wee van de lokale PvdA. Hij maakt flyers (zijn advies: geef een duidelijke eenvoudige boodschap mee en gebruik grote letters) en slaat geen bijeenkomst over. Wim woont in een bejaardenhuis, fietst elke dag nog tien kilometer in de omgeving en is zo fit als een hoentje.

Het verhaal van Ger Boerlijst is als de klassieke roman over de opkomst van het arbeidersbeweging en volksverheffing. Het begint in de tweede helft van de negentiende eeuw in de Amsterdamse Jordaan, in de armste omstandigheden wanneer de grootvader van de nu 86 jarige Ger als diamantbewerker een gezin onderhoudt en daarnaast actief wordt zowel in de diamantbewerkersbond als in een vereniging die arbeiders een betere huisvesting garandeert. Zij zijn dan aanhangers van dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis, in Nederland de grondlegger van de socialistische beweging. Zijn zoon, de vader van Ger, werd drogist, een kleine middenstander in Nieuw Zuid. Ger vertelt over de deportaties door de Duitsers, de bezetters, van hun Joodse buren, vriendjes en vriendinnetjes van school. En hoe hij na de oorlog na het gymnasium kon gaan studeren. Hij kreeg het aanbod om te gaan werken bij Philips in Eindhoven, als bedrijfspsycholoog. Later stapte hij over naar de universiteit van Twente en werd er hoogleraar. Hij volgt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt nog steeds en maakt zich zorgen over de flexibilisering, die de binding met het bedrijf en dus een gemeenschap ondermijnt. Aan de keukentafel, in het gezelschap van enkele bestuursleden van de lokale PvdA afdeling, zegt de geboren Amsterdammer: “Mensen denken nu gemakkelijk dat ze autonoom zijn en als zelfstandige heel makkelijk te kunnen switchen maar wanneer men boven de 45 jaar is en dan plotseling te maken krijgt met ingrijpende veranderingen in het leven en het werk, blijkt al gauw dat die enorme flexibiliteit een valkuil vormt, waar je niet gemakkelijk meer uit komt.” Ger Boerlijst constateert dat de binding met een bedrijf, en dus een gemeenschap, steeds minder wordt en dat het de grote opdracht is voor de politiek en de sociaaldemocratie om die binding tussen de burgers te herstellen.

Voormalig gemeentehuis Diepenheim

Een eindje verderop, in Markelo, is dat ook een zorg voor de gepensioneerde onderwijsman, Herman Wevers, een van de vier raadsleden van de PvdA in de gemeenteraad. Bij een kopje koffie schetste hij de geschiedenis van de streek, met de dominantie van de belangen van de landbouw en hun vertegenwoordigers bij de christendemocraten en liberalen. “De plankgasboeren wordt hier echt geen strobreed in de weggelegd,” zei hij. Plankgasboeren dacht ik, wat zijn dat nou weer? Herman legde het uit: bij ruilverkavelingen worden de houtwallen en kleine bosjes in het landschap weggenomen en het landschap geëgaliseerd, om zo de percelen voor grote zware en efficiënte trekkers toegankelijk te maken. Met die zware trekkers kun je vol gas over het land. Plankgasboeren… De maatschappelijke verhoudingen zijn in de loop der tijd niet wezenlijk veranderd. In Goor, bijvoorbeeld, vertelt Herman, is een honderd jaar oude wijk met arbeiderswoningen, het Tuindorp. De woningbouwstichting heeft weinig trek om juist deze woningen te renoveren en klimaatbestendig te maken. In plaats daarvan wordt er voor gekozen om de huurwoningen van beter gesitueerden op te knappen. Dat zijn stille maar heel politieke keuzes van woningbouwbestuurders. Herman verbijt zich.

De sociaaldemocratie had in Twente een sterke, krachtige positie. Die is de afgelopen jaren vrijwel volledig verdwenen, vooral in de belangrijkste Twentse steden, zoals Enschede, Hengelo, Almelo. In de gemeente ‘Hof van Twente’ gaat het relatief nog redelijk; de fractie in de gemeenteraad bestaat uit vier volksvertegenwoordigers. Maar ook hier blijft de macht in handen van de traditionele christendemocraten en liberalen. Tijdens mijn tocht, de voorbije maanden, hoorde ik van veel vrijwilligers in de afdelingen hoe moeilijk het is en wordt, om de plaatselijke sociaaldemocratie in stand te houden, terwijl we later dit jaar juist herdenken dat de sociaaldemocratische beweging 125 jaar geleden werd opgericht. Het ledenbestand wordt steeds maar ouder en de aanwas van jongeren blijft achter. Hoe het tij te keren? Het bestuur en de leden van de afdeling, benieuwd naar mijn verhalen, kwamen die avond bijeen in een café in Goor. We wisselden verhalen en ervaringen uit; het is een vrolijke, plezierige en optimistische avond, ook al is het nog maar een klein gezelschap. Annemieke Wissink, lijsttrekker voor de PvdA bij de provinciale verkiezingen in Overijssel is optimistisch. “We hebben straks een leuke ploeg,” zegt ze. “We komen er weer boven op.” We nemen afscheid op het plein voor het nieuwe, reusachtige gemeentehuis van in Goor. Het is koud, en donker, maar we hebben hoop, en vertrouwen.

Op weg naar de noordelijk gelegen gemeente Twenterand, breek in hoofd weer eens over de zorgen om de lokale democratie. Het is niet een probleem van de sociaaldemocratie; ook andere landelijke partijen kampen met een steeds teruglopend ledenaantal en steeds minder en steeds oudere actieve leden in de lokale afdelingen. Bovendien geldt dat zodra een partij verantwoordelijkheid neemt voor het bestuur, (gemeentelijk, provinciaal of landelijk) het vertrouwen van de burgers verliest. Wat zegt het dat een programma-manager sociaal domein van een gemeente, even later een politiek verantwoordelijk wethouder is voor datzelfde sociaal domein bij een andere gemeente? Wat is een bibliotheek zonder bibliothecaris? Stel je voor dat de bibliotheek van Gouda, de Chocoladefabriek, geen Erna Staal als directeur zou hebben, met haar een grenzeloze kennis van en liefde voor boeken? Zou de Chocoladefabriek ooit tot leven kunnen komen? Waarom zou je een bibliotheek organiseren met een computer maar zonder een bezielende geest? Anders gezegd, hoe leer de mensen kennen die niet naar de bibliotheek gaan en er wel plezier aan zouden kunnen beleven? Hoe zie je wie wel en niet kan lezen? En hoe zorg je er voor dat wie niet kan, maar wel wil lezen, daartoe de kans, de mogelijkheid krijgt? Sterker, wie opent je een boekenrij van ruggen tot een bron van tijd, van ruimte en kennis? Dan de woningbouwstichting, die zonder blikken of blozen de armste wijk in Goor veronachtzaamd? Anders gezegd, hoe kun je volkshuisvesting organiseren wanneer een woningbouwstichting niet om kijkt naar de slechtste woningen, naar de kwetsbaarste mensen? Of, hoe kun je volkshuisvesting organiseren wanneer door de Europese Commissie in Brussel wordt bepaald met welk inkomen wie wel en niet een sociale huurwoning mag betrekken? Wat kan de lokale politiek daaraan nog doen? Praten tot je een ons weegt of, in het gunstigste geval, de wensen van college en raad overbrengen bij de directeur van een woningbouwstichting en hopen, …hopen dat hij luistert? Hij is ten slotte directeur van een autonoom publiek bedrijf, zoals een school dat is, of een ziekenhuis. Landelijke regels beperken de grenzen van hun ‘speelruimte’, maar verder zijn deze publieke ondernemingen autonoom. Het zijn ’de professionals’, de managers en bestuurders die uitmaken wie, wat waar en waarom.  De lokale democratie staat even goed onder druk. Hoe het tij te keren?