Poliflw

Het leek een rimpeling, maar het was een aardschok: de leesvaardigheid in ons land is weer en hevig gedaald. Bijna een op de drie Nederlandse leerlingen loopt het risico om laaggeletterd het onderwijs te verlaten. Deze ontwikkeling kan onze samenleving ontwrichten.

In de politiek bleef het muisstil, en dat terwijl de ongelijkheid groeit: kinderen die al minder goed lezen, zakken verder en harder weg. We kunnen niet wachten op een kabinetsformatie. Trek nu de pleister eraf, gooi de nadruk op begrijpend lezen en leesstrategieën in de prullenbak en stap over op wetenschappelijk bewezen leesonderwijs dat wél werkt.

Lezen is een basisvoorwaarde voor bijna alles. Om het nieuws te begrijpen, bijsluiters van medicijnen te lezen of een recept te koken. Moeite met het lezen van overheidsbrieven brengt mensen in problemen. Moeite met sollicitatiebrieven houdt mensen aan de kant. En analfabetisme is ‘erfelijk’: je kinderen niet kunnen voorlezen is slecht voor hun ontwikkeling. Het feit dat een derde van de kinderen dit risico loopt is onbestaanbaar. Het tekort aan leraren en de opkomst van smartphones helpen niet.

Dé boosdoener is terug te leiden tot voor de eeuwwisseling, met de opkomst van leesstrategieën. Sindsdien staat leesonderwijs bol van ‘begrijpend lezen’. Hierbij lezen kinderen oppervlakkige en losstaande teksten waarbij ze trucjes zoals scannend lezen toepassen en ‘signaalwoorden’ markeren. Zij blinken hierdoor uit in het opzoeken van informatie in een tekst. Maar op de tekst daadwerkelijk begrijpen, de kwaliteit beoordelen of erop reflecteren, scoren Nederlandse kinderen fors onder het Europese gemiddelde. Bovendien is begrijpend lezen hemeltergend saai: de teksten zijn vaak kort en oninteressant. Tijd voor verandering dus.

Terwijl laaggeletterdheid één van de grootste problemen is voor ons land, zijn de antwoorden uit de politiek mager. De PVV is vooral druk met leraren beschuldigen van indoctrinatie en wijst bij elk probleem naar asielzoekers. Voor de verkiezingen publiceerden NSC en BBB een lijst met tien speerpunten. Onderwijs stond er niet tussen, laat staan leesvaardigheid. Toch ligt de oplossing om het tij te keren binnen handbereik. Niet korte teksten lezen waarbij leerlingen signaalwoorden moeten omcirkelen, maar juist de diepgang zoeken met kennisrijke teksten, geselecteerd door ijzersterke leraren. Niet ten koste van vakken als geschiedenis of aardrijkskunde, maar juist gecombineerd. Leraren moeten meer ruimte krijgen én nemen om met leerlingen kennisrijke teksten te lezen, te bespreken en erover te schrijven. Zelf en samen leesonderwijs organiseren, jeugdliteratuur en relevante teksten uitzoeken. Leraren als onderwijsarchitecten in plaats van -uitvoerders. Dat is de weg voorwaarts.

We kunnen het ons niet veroorloven te wachten op een formatieproces waarin onderwijs geen prioriteit heeft. De dalende trend keren begint vandaag. Kies voor écht lezen gekoppeld aan een kennisrijk curriculum. Daar moet de minister zo snel mogelijk mee aan de slag. Alleen op deze manier voorkomen we dat een generatie opgroeit die niet mee kan doen.

Al vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw was Francisca betrokken bij D66. In het begin van de jaren tachtig was ze actief in de Rotterdamse deelgemeente Centrum-Noord waarna ze in 1988 werd verkozen in de Rotterdamse gemeenteraad. Ze stond bekend als een zeer betrokken en positief raadslid én fractievoorzitter en gaf grote betekenis aan cultuur, ruimtelijke ordening en in het bijzonder de monumentenzorg.

Na tien jaar verliet Francisca de lokale Rotterdamse politiek omdat ze in 1998 werd verkozen tot Kamerlid voor D66 in de Tweede Kamer. Ook in de landelijke politiek laat Francisca haar sporen na. D66 nam in die periode deel aan het kabinet Kok II dat ook wel bekend stond als Paars II. Francisca nam vier jaar plaats op een van de 14 D66-zetels en had in haar portefeuille onder andere ruimtelijke ordening. Thom de Graaf was een fractiegenoot in deze periode en waardeert haar harde Kamerwerk. Haar lidmaatschap van de parlementaire enquêtecommissie Bouwnijverheid liet haar grote betrokkenheid zien bij de rol van de overheid als toezichthouder, vergunningverlener en wet- en regelgever.

Na het wethouderschap in Renkum, waar door haar inzet de eerste cultuurnota werd opgezet, en het waarnemend burgemeesterschap in Beverwijk werd ze in 2008 benoemd tot burgemeester van Opsterland. Als bestuurder met veel politieke ervaring zette zij zich met bevlogenheid en enthousiasme in voor de inwoners van deze Friese gemeente. Met zestien dorpskernen en een groot industrieterrein waar ze vanuit haar functie ook voorzitter was van de directieraad van dit terrein. Een van de economisch sterkste delen van Friesland. Francisca is zelf opgegroeid in de Randstad en herkende al snel de charme van de kleine dorpen maar zag ook het gemis aan voorzieningen. Het belang van bewoners stond voor haar altijd voorop.

Vanaf juni 2014 tot januari 2022 was Francisca de ‘burgermoeder’ van Pijnacker-Nootdorp. Negen maanden voordat haar termijn afliep nam ze afscheid om zo ruimte te bieden aan haar opvolger al voor de Gemeenteraadsverkiezingen van 2022 te kunnen starten.

Wij wensen haar vrouw Angela, familie en vrienden veel sterkte toe de komende periode en in de verre toekomst.

‘Cultuur maakt alles van waarde weerbaar. Het gaat niet alleen over wie we zijn, over achtergrond en afkomst, over geloof en overtuiging. Maar vooral ook over wie we kunnen zijn. En wie we willen worden, individueel en samen’

-Francisca Ravestein

Maar Doeke was daarnaast een bevlogen Europeaan. Hij zag al vroeg in dat een louter nationaal beleid op zijn aandachtsgebieden duidelijke beperkingen had en daardoor werd hij in 1981 al lid van het kort daarvoor rechtstreeks verkozen Europees Parlement. Sommige vooraanstaande Europeanen, zoals de toenmalige oud-commissaris van landbouw Sicco Mansholt, waren van mening dat een parlement met weinig bevoegdheden niet rechtstreeks moest worden verkozen, maar Doeke meende met anderen dat, zoals de geschiedenis bewijst, parlementaire bevoegdheden nooit vrijwillig worden verleend, maar altijd op machtshebbers moeten worden veroverd en dat heeft ook de voortgaande democratisering van het Europees Parlement bewezen. Het huidige EP is na veertig jaar een werkelijke medewetgever geworden, al is dat proces nog voor verdere verbetering vatbaar.

Door zijn Europese ervaringen werd Doeke ook woordvoerder Europese zaken, toen hij een paar jaar later overstapte naar de Tweede Kamer. In die tijd werkte hij met Steven van Hoogstraten aan het opzetten van een Europees Adviesbureau genaamd Bureau ECU. Hoewel dat plan uiteindelijk geen doorgang vond, heeft het er mede toe bijgedragen dat D66 ook in de lastige jaren ‘90 de meest Europees gezinde partij van Nederland bleef.

Dat kwam ook sterk tot uiting in de periode 1994 tot 1999 toen Doeke met Jan Willem Bertens, Johanna Boogerd en mijzelf de grootste D66 fractie ooit in het Europees Parlement vormde. Het is daarom zeer verheugend dat zijn toenmalige medewerker Gerben-Jan Gerbrandy na al eerder lid van het EP te zijn geweest inmiddels D66 lijsttrekker voor de komende Europese verkiezingen is geworden.

In zijn tijd in het EP speelde Doeke als woordvoerder milieu en natuurbeleid een vooraanstaande rol in de ELDR, de liberale en democratische fractie in het Europees Parlement. Het was de tijd waarin de grote milieuproblemen als klimaatverandering en biodiversiteit voor het eerst op wereldniveau aan de orde werden gesteld na de Rio conferentie van 1992. De Europese Unie speelde daarin een heel belangrijke rol, nadat eerst het Montreal Protocol tot bescherming van de ozonlaag en daarna het Chemisch Afval Verdrag geleid hadden tot toetreding van de EU als zodanig naast de afzonderlijke EU-lidstaten.

Doeke’s betrokkenheid bij deze problematiek was vanuit de ELDR-fractie niet te onderschatten. Datzelfde gold ook voor zijn bemoeienis op het terrein van de internationale natuurbescherming en dierenbescherming. Hij werd uitgeroepen tot Dierenbeschermer van het jaar 1999, een titel waar hij terecht zelf heel trots op was. Hij werd voorzitter van de Waddenvereniging en was actief werkzaam in het kader van de IUCN, de International Union for the Conservation of Nature.

Kortom, als wij Doeke’s hele parlementaire leven overzien, is het duidelijk hoezeer hij gedurende ruim 20 jaar voor D66 van onmisbare betekenis is geweest. Daarvoor is de partij hem blijvend dank verschuldigd. Maar er is meer. Hij werd gekenmerkt door een warme en positieve levenshouding die hem in staat stelde persoonlijke verbindingen tot stand te brengen waar dat mogelijk was. Dat gold zowel in tijden van oppositie, als wanneer D66 regeringsverantwoordelijkheid droeg. D66 kan hem daarvoor blijvend dankbaar zijn. Hij was boven alles een trouwe vriend!

Laurens Jan Brinkhorst, Den Haag, 1 januari 2024

Een echte D66-tekst maar ook een typische Tommel tekst. Onbevangen, vol vertrouwen, idealistisch en gedreven en getuigend van een zekere hardnekkigheid. Hij heeft dat ook allemaal laten zien in zijn lange Kamertijd en als staatssecretaris van het ministerie van VROM in Paars I.

Dick werkte hard. Ook in de avonduren. Omdat hij overbleef in Den Haag, had hij altijd stapels stukken op zijn bureau. Zijn medewerker, Hanneke van Geuns, haalde de onderste stukken van de stapel wel eens weg maar dacht niet dat hij dat merkte. Ikzelf, met echt een heel andere portefeuille, trof ‘s ochtends wel eens een knipseltje aan waarvan Dick had gedacht dat het wel nuttig voor mij zou zijn.

Als staatssecretaris Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieu in Paars I zat Dick niet stil. Hij maakte met zijn minister Margreet de Boer een plan van aanpak voor Duurzaam Bouwen, en hij ijverde voor de positieverbetering van huurders. Met minister Dijkstal (VVD) van Binnenlandse Zaken maakte hij de wet gemeentelijke zorg voor houders van een voorwaardelijke vergunning tot verblijf. En een wet inzake de huisvesting van asielzoekers.Toegelaten asielzoekers moeten daarbij verzekerd zijn van huisvesting. Als staatssecretaris hield Dick als een van de weinige D66 bewindslieden in het kabinet geregeld overleg met de fractievoorzitter en de woordvoerder.

Buiten de Haagse politiek zat Dick niet stil. Zo was hij vóór de val van de muur voorzitter van de Vereniging Nederland- DDR, tevens voorzitter van de Schaakbond, werd hij in 1985 uitgeroepen tot dierenbeschermer van het jaar en was hij een begaafd schaker en deed zelfs mee aan het bekende Hoogovenschaaktoernooi. Of hij ook aan de huidige Tatasteel toernooien meegedaan zou hebben laat zich raden.’

Als ik rondkijk hier in de zaal zie ik voor bijna de helft nieuwe gezichten, en ik wil iedereen van harte feliciteren met het Kamerlidmaatschap. Het zijn van volksvertegenwoordiger is een grote eer en een enorme verantwoordelijkheid, zeker in de komende periode. Met elkaar kunnen wij het verschil maken in de levens van miljoenen mensen.

D66 zal dat doen met negen zetels. En de eerlijkheid gebiedt daarbij te zeggen: we hadden op meer gehoopt. Want ondanks dat wij trots zijn op de campagne die we hebben gevoerd, was de uitslag voor D66 een harde klap.

De afgelopen jaren is er veel in gang gezet.

Veel is gelukt, maar veel ook niet. Regeren is meer dan mooie plannen maken, meer dan resultaten boeken. Het gaat ook om de manier waarop, om vertrouwen verdienen. Het afgelopen kabinet had een valse start met een rommelige formatie. In de periode die volgde bleef veel Haags geharrewar. De keuzes die we maakten

voor meer klimaatactie, meer salaris voor leraren, grote investeringen in defensie waren met het hoofd goed te beredeneren, maar we hebben er geen harten mee gewonnen.

We hebben hard gewerkt aan beleid, maar we hebben onvoldoende laten zien dat we dichtbij mensen staan. Ondanks de uitslag ben ik strijdbaar. Het klimaat wacht niet. De prijs voor niet handelen is onbetaalbaar. Het onderwijs wacht niet. Eén op de drie Nederlandse jongeren heeft zoveel moeite met lezen dat ze niet mee kunnen komen in de samenleving. De wereld wacht niet. Onze vrije manier van leven wordt bedreigd door oorlog en terreur.

Ik denk dat ik voor heel veel Nederlanders spreek als ik zeg dat ik me grote zorgen maak. Er gaan gesprekken plaatsvinden over

een ‘gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de grondwet’.

Laat dat even tot u doordringen: gesprekken over het waarborgen van de grondwet. Het hele idee van de democratische rechtsstaat is

dat de democratische gekozen meerderheid zich ook aan wetten en regels houdt. Dus niet bij meerderheid kan kiezen welke van onze rechten, onze vrijheden, onze verworvenheden ze volgen in een gezamenlijke basislijn. Hier trekt mijn partij een harde grens. Je kunt niet in een formatie even vrolijk gaan kiezen welke wetten, verdragen en grondrechten je wel en niet volgt.

De partij die nu de grootste is geworden

wil rechten van mensen afnemen en de vrijheid beperken.

Dat druist in tegen de meest basale Nederlandse waarden en verworvenheden. Wij zijn het land waar schrijvers en denkers naartoe kwamen om boeken te publiceren die in hun eigen land verboden werden. Wij zijn het land van gewetensvrijheid, geloofsvrijheid, tolerantie, gelijke behandeling. Nederlandse waarden die ons faam, welzijn en geluk brachten. Die we hebben vastgelegd in onze Grondwet. Een gezamenlijke geschiedenis om te koesteren.

Dat de PVV niks heeft met Nederland en onze gezamenlijke geschiedenis, dat wisten we. Het liefst doet Wilders ons land in de uitverkoop. Maar ik begrijp werkelijk niet waarom andere rechts-conservatieve partijen met hem mee zouden willen denken.

Ik heb een aantal vragen aan de verkenner. Met name over de opdracht die hij adviseert aan de informateur.

Dat advies bestaat uit twee delen: de rechtsstatelijke verkenning en inhoudelijke gesprekken.

De verkenner was in zijn mondelinge toelichting nog wat explicieter. Daar zei hij dat “de informatie nu volledig is begonnen.”

“Er kan onderhandeld worden.”

Ik vraag de verkenner:

Gaat er nu onderhandeld worden?

En wordt de conclusie dat er onderhandeld kan worden, door alle vier de partijen onderschreven?

Want uit het verslag blijkt dat Omtzigt pas wil onderhandelen met de PVV, nadat Wilders ondubbelzinnig afstand heeft genomen van delen van zijn programma.

Daarom vraag ik ook:

Waarom adviseert de Verkenner deze dubbele opdracht?

Waarom adviseert hij niet dat de informatieopdracht wordt beperkt tot de rechtsstatelijke bezwaren, waarna expliciet een nieuwe informatie-opdracht wordt gegeven voor verdere inhoudelijke onderhandelingen? Door deze combinatie van opdrachten, zonder expliciet toetsmoment heb ik de indruk dat de partijen die gaan formeren een glibberig pad opgaan. Een glibberig pad waar fundamentele grondrechten en vrijheden kunnen worden uitgeruild tegen andere onderwerpen. Hoe wordt dit voorkomen?

En ik vraag hem:

Waar kwam het initiatief vandaan om dit gesprek over de Grondwet te openen? Hoe zal dat onderzoek naar de waarborgen van de grondrechten eruitzien?

Strekt dit zich ook uit tot internationale en Europese verdragen, o.a. over mensenrechten?

Hoe kunnen deze mensenrechten ooit ter discussie staan bij het vormen van een Nederlandse regering?

Graag een toelichting.

Nederland heeft in deze moeilijke tijd behoefte aan een stabiel, daadkrachtig en verbindend landsbestuur.

D66 beoordeelt plannen, akkoorden en programma’s graag op de inhoud. Maar van de vier partijen die nu met elkaar in gesprek gaan,

hebben drie de plannen niet laten doorrekenen.

Terwijl de (financiële) gevolgen van plannen als het verlagen van de AOW-leeftijd, een Nexit of het afschaffen van het eigen risico natuurlijk enorm zijn.

Besturen betekent dat je moet onderkennen

dat elke euro maar één keer uitgegeven kan worden.

Ik weet dat een bepaalde partijleider een grote voorliefde voor de Efteling heeft maar ‘tafeltje dek je, ezeltje strek je’ werkt hier niet. Besturen betekent dat je eerlijk moet zijn over moeilijke keuzes en dat kiezen voor het één soms het opgeven van het ander betekent. Die transparantie over moeilijke keuzes en duidelijke oplossingen verwacht ik van alle partijen met ambities om te gaan regeren.

De kiezer heeft gesproken en de richting van de uitslag is duidelijk. Mijn partij speelt nu dan ook geen rol in de coalitievorming.

Wij zullen alle voorstellen die naar de Kamer komen beoordelen op hun waarde voor Nederland, maar ook altijd opstaan en ons verzetten tegen politiek van uitsluiting en intolerantie. Niet alles is onderhandelbaar. De Nederlandse waarden zijn niet onderhandelbaar.

Op 22 november ging Nederland naar de stembus. Volgens de voorlopige uitslag winnen de PVV en NSC ongeveer 20 zetels ten opzichte van vorige keer. De PVV wordt daarmee de grootste fractie, op enige afstand gevolgd door GL-PvdA en de VVD.

Voor D66 betekenden deze verkiezingen een harde klap. Hoewel wij trots zijn op de resultaten van de afgelopen jaren en op onze campagne, is het evident dat D66 nu een flink aantal zetels verliest. In de coalitievorming past ons een bescheiden rol. Dat maakt D66 niet minder strijdbaar. Juist nu zullen wij ons in de Tweede Kamer met nieuwe energie onverminderd inzetten voor meer klimaatactie, beter onderwijs, een eerlijkere economie in een land waar iedereen erbij hoort.

Nu de PVV de grootste partij is geworden, zijn zij aan zet. Het behoeft weinig betoog dat veel onderdelen van het extreme PVV-gedachtegoed indruisen tegen de idealen van D66. De PVV wil stoppen met al het klimaatbeleid en wil moskeeën en korans verbieden. De partij pleit voor een Nexit en wil de steun aan Oekraïne beperken. Zelf heeft Geert Wilders als partijleider stelselmatig beroeps­ en bevolkingsgroepen beschimpt en beledigd. Hij werd door de rechter veroordeeld voor zijn minder Marokkanen-uitspraak, noemde journalisten ’tuig van de richel’ en vergeleek transgenders met dieren. Op geen van deze uitspraken is hij ooit teruggekomen. Met zijn uitspraken over rechters, het parlement en de onafhankelijke media ondermijnt hij het gezag van de instituties die de basis vormen van onze democratische rechtsstaat.

D66 staat juist voor een Nederland waarin iedereen gelijke rechten heeft, iedereen zichtbaar zichzelf kan zijn en waarin we elkaar met open vizier tegemoet treden. Een land met een weerbare en veerkrachtige democratische rechtsstaat. Een land dat stevig verankerd is in de Europese Unie en een sterke internationale oriëntatie heeft. Een land waarin bestaanszekerheid het vangnet is en onderwijs de springplank. Een land dat ambitieus werkt aan het stoppen van de klimaatcrisis om zo een toekomstbestendige economie te creëren. Een land dat de Nederlandse natuur beschermt door de stikstofuitstoot snel fors terug te brengen. Dat zo boeren perspectief geeft en ruimte maakt om voldoende woningen te kunnen bouwen. Een land dat bij al deze opgaven vertrouwt op de wetenschap. Sinds 2006 is D66 dan ook duidelijk: politiek van intolerantie krijgt van ons nooit de ruimte. Wij gaan niet deelnemen aan een coalitie waar de PVV onderdeel van uitmaakt.

De realiteit is dat de kiezer rechtse partijen een meerderheid heeft gegeven. De VVD heeft de afgelopen zomer de deur naar een kabinet met de PVV opengezet. Met deze koerswijziging hebben zij naar onze waarneming bijgedragen aan het electorale succes van de PVV. We adviseren u daarom te verkennen of een coalitie met daarin de grootste partijen van rechtse signatuur (PVV, VVD, BBB, NSC) kans van slagen heeft.

Met vriendelijke groet,

Rob Jetten

Fractievoorzitter D66

We hebben een beter resultaat gehaald dan een paar weken geleden werd voorspeld. Tegelijk moeten we ook realistisch zijn. We hadden op meer gehoopt. Maar we laten ons niet uit het veld slaan.

De PVV is de grootste partij geworden. Geert Wilders voerde de afgelopen weken een campagne met een zogenaamd gematigde toon, maar zijn gedachtegoed is nog altijd even extreem. Hij wil uit Europa, stoppen met het klimaatbeleid. En scheert hele bevolkingsgroepen over één kam. Dat is politiek van intolerantie.

Wij zullen altijd opstaan tegen haat en ons uitspreken tegen uitsluiting. Dat is de traditie van onze partij. Als anderen stil blijven, staan wij op. Dat hebben we altijd gedaan en zullen we blijven doen. Extreme politiek is nooit de oplossing.

Deze uitslag laat zien dat onze strijd nodig is. Voor vrijheid, voor tolerantie, voor de rechtsstaat. Tegen extremisme en voor een land waar je nóóit wordt aangekeken op je identiteit. Waar niet de plek waar je geboren bent bepaalt hoe we naar je kijken, maar wat je doet. Dat is waar D66 voor staat, dat is waar ik voor vecht en dat gevecht geven wij nooit op.

Ik vraag jullie: doe met ons mee. Word politiek actief, moedig vrienden, familie en kennissen om je heen aan om lid te worden van onze vereniging. Dit is het moment om aan Nederland te laten zien dat er een optimistisch alternatief is.

Sta op, bouw mee!

Rob Jetten

Partijleider

Het kinderhartcentrum zou verdwijnen uit het Noorden. Er werd een fakkeltocht aangekondigd. Meer dan 10.000 van u waren daarbij aanwezig. Omdat u niet serieus genomen werd. Er werd niet naar u geluisterd. Dat was minder dan twee jaar terug.

Op 10 januari 2022 begon ik als staatssecretaris. Ik trof een harde overheid die mensen tegen de muur duwde. Een overheid die alle juridische middelen aangreep om gelijk te krijgen. Die slecht communiceerde. Die afspraken niet na kwam. Waar je geen gehoor kreeg.

We zijn bijna twee jaar verder. Woensdag maakt u een keuze voor de toekomst. Denk dan nog eens terug. Nu is de gaskraan dicht. Er wordt geen hoger beroep tegen burgers meer ingesteld. Het kinderhartchirugiecentrum blijft. Er is weer perspectief.

Maar het is nog niet klaar. Niet voor u, er is nog genoeg te doen. Ik doe u geen enkele belofte. Niet alles zal in één keer goed gaan. Maar we kunnen wel verder gaan op het ingeslagen pad.

Vertrouwen is de houding van een goede bestuurder. Die vertrouwen geeft, luistert en doet.

Zodat de overheid naast u staat. Daarom vraag ik woensdag weer

uw vertrouwen.

Stem D66,

Hans Vijlbrief

Je wilt dat alles op alles wordt gezet om

ons klimaat en onze natuur te redden.

Je bent voor vrijheid, voor een sterke rechtsstaat,

maar je bent niet conservatief.

Je vindt dat iedereen eerlijk bij moet dragen,

maar ook dat wie hard werkt daar meer aan

over moet houden.

Je vindt dat ondernemers de ruimte moeten

krijgen om te groeien en te innoveren.

Je bent sociaal, maar geen socialist.

Je vindt dat mensen over hun eigen leven

en lichaam de baas zijn.

Het laatste wat je wilt is dat Nederland

zich terugtrekt achter de dijken.

Je bent voor internationale samenwerking

en een sterke Europese Unie.

Je weet dat alles begint bij goed onderwijs

en onderwijs altijd beter kan en moet.

Je wilt meedoen, je wilt dat je stem

altijd tot concrete resultaten leidt.

Je wilt met zekerheid voorkomen

dat door jouw stem extremisten

aan de macht komen.

Je wilt een stabiel, betrouwbaar

en daadkrachtig landsbestuur.

Daarom stem je D66.

Er is een grote omslag nodig in de landbouw en bij onze voedselproductie. Op enkele partijen na, bestaat hierover ook brede politieke overeenstemming. Het huidige landbouwmodel is niet alleen slecht is voor de natuur, maar ook voor de boer zelf. Ruim een derde van de boeren werkt onder de streep voor minder dan het minimumloon. Vele boeren konden niet mee in de schaalvergroting, waar de overheid met subsidies op koerste, en moesten de afgelopen decennia stoppen met hun bedrijf.

De vraag die rest is: hoe zorg je dan voor een toekomstbestendige landbouw? Met dit plan geeft D66 antwoord op die vraag. Iets dat opeenvolgende landbouwministers de afgelopen jaren niet is gelukt. We stellen een transitie naar kringlooplandbouw voor, waarmee de natuur, de boer én de consument gebaat zijn. In het huidige landbouwmodel zien we dat voedselproductie kunstmatig hoog gehouden wordt met toevoegingen zoals kunstmest, pesticiden en krachtvoer. Aan de andere kant wordt er ook heel veel weggegooid: mest wordt verbrand of geëxporteerd en een derde van al het voedsel dat wordt geproduceerd, wordt vroeg of laat weggegooid.

En we gaan heel inefficiënt om met voedsel: op een derde van de landbouwgrond wordt diervoeder geteeld. Dat voedsel is dus niet voor mensen, maar voor dieren. Maar dieren zijn grote voedselverspillers: er is gemiddeld vijf kilo plantaardig voedsel nodig om één kilo vlees te maken. In kringlooplandbouw gebeurt dat niet meer. Samen met de kracht van de natuur wordt voedsel geproduceerd. Een gezonde bodem staat centraal. De veestapel zal krimpen tot een niveau dat past: we houden net zo veel dieren als we nodig hebben voor de mest en we voeden ze met vers grasland en gezonde voedselresten. Met kringlooplandbouw dragen we flink bij aan natuurherstel.

De omslag naar kringlooplandbouw is complex en vraagt om politieke wil en de juiste sturing met normen en subsidies. D66 stelt hiervoor een Kringloopwet voor. Daarin wordt vastgelegd hoe boeren in een kringloopmodel werken, dus zonder kunstmest, zonder pesticiden en met een focus op het produceren van plantaardig voedsel. We stellen ook een kringloopstandaard voor: producten die aan de eisen van kringlooplandbouw voldoen, krijgen een goede score.

De omslag naar kringlooplandbouw is complex en vraagt om politieke wil en de juiste sturing met normen en subsidies. D66 stelt hiervoor een Kringloopwet voor. Daarin wordt vastgelegd hoe boeren in een kringloopmodel werken, dus zonder kunstmest, zonder pesticiden en met een focus op het produceren van plantaardig voedsel. We stellen ook een kringloopstandaard voor: producten die aan de eisen van kringlooplandbouw voldoen, krijgen een goede score.

En we stellen een kringloopheffing voor in de keten, dus niet bij de boer. De grote agro-bedrijven in de keten zijn namelijk de sleutel tot de oplossing. Met hun sterke marktposities zijn zij de afzetmarkt voor boeren én de doorgang naar de consument. Nu sturen deze bedrijven nog op laagste kosten, terwijl ze zouden moeten sturen op meeste toegevoegde waarde. Met een heffing op niet-duurzame producten wordt het inkopen van producten die wel duurzaam zijn aantrekkelijker, waarmee de afzetmarkt voor kringloopboeren vergroot. Met de opbrengsten uit de kringloopbijdrage vullen we een grote subsidiepot voor (jonge) boeren die de omslag willen maken. We zorgen ervoor dat zij zich financieel geen zorgen hoeven te maken terwijl zij werken aan een duurzame toekomst van hun bedrijf. Zo werken we samen aan een groene toekomst.