Wanneer u/jij deze column leest hebben we de herdenking van de Tweede Wereldoorlog op 4 mei en de viering van de bevrijding op 5 mei weer achter ons liggen. We herdenken massaal en we vieren uitbundig. Twee minuten stilte, indrukwekkende toespraken bedoeld om degenen die ernaar luisteren na te laten denken over Oorlog en Vrede.
In Enkhuizen vindt de dodenherdenking plaats, ’s middags bij het graf van gesneuvelde soldaten in de Tweede Wereldoorlog op de begraafplaats aan het Emmaplein, gevolgd door een herdenking met kinderen en volwassenen bij het monument “Schaduwcorrectie 1995” aan de Dreef. Om 19.00 uur vindt een herdenkingsdienst plaats in de Zuiderkerk, waarna de stoet van mensen in stilte naar het herdenkingsmonument in het Wilhelminaplantsoen lopen, de burgemeester een toespraak houdt en we 2 minuten stilte houden. Om te gedenken ‘dit nooit meer’ en om het belang voor de strijd voor vrede en vrijheid, zowel in het verleden, het heden als in de toekomst ‘nooit meer’ te vergeten.
Maar onderhuids broeit er van alles. Wie zijn geschiedenis vergeet, loopt het risico dat deze zich herhaalt. De opmaat naar de Tweede Wereldoorlog gebeurde echt niet in een aantal jaren, maar het fascisme en neonazisme broeide toen ook al vele jaren onderhuids.
Kunnen we paralellen trekken met deze tijd? Wat gebeurde er in de dertiger jaren? Hoe zag de maatschappij eruit? Nogmaals: Wie zijn geschiedenis vergeet, loopt het risico dat deze zich herhaalt.
Fascisme. Een zwaarbeladen woord. Mede daardoor durven velen dit woord niet uit te spreken. Vanwege de lading van de Tweede Wereldoorlog.
Het fascisme leek tussen de twee wereldoorlogen in onverwachts op te komen. Maar dat was niet zo.
De wereld veranderde, net als de wereld nu verandert. Politieke stabiliteit werd ingeruild voor onzekerheid, burgeroorlog en revolutie. Ook nu zien we de politieke stabiliteit veranderen. De wereldorde verandert. Grootmachten komen, andere grootmachten verliezen aan invloed.
In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog voelden velen zich onzeker door de maatschappelijke en wetenschappelijke vernieuwingen. De enorme groei van de bevolking zorgde voor spanningen tussen nieuwkomers en oudgedienden.
Destijds waren de veranderingen op maatschappelijk gebied groot. Vrouwen mochten stemmen en meisjes mochten naar school. Dit veranderde de rolverdeling tussen man en vrouw.
De toenemende industrialisatie had grote invloed op de sociale infrastructuren die al eeuwenlang bestonden. De samenleving veranderde, de invloed van geloof en kerk nam af, decadentie en anarchie, waarbij men niets of niemand meer boven zich duldde, nam toe.
De fascisten in die tijd meenden dat dit alles leidde tot het uiteenvallen van de samenleving.
De wereld staat niet stil en dit leidt tot nieuwe culturele ontwikkelingen. Mensen vormen samen culturen en culturen vormen mensen. Culturen veranderen. We vinden het niet meer normaal dat we een kind een draai om de oren geven, culturen veranderen. Maar sommige mensen verzetten zich tegen de verandering van culturen. In deze zin kan de opkomst van het fascisme worden bezien als een reactie tegen het verlies van de vanouds bekende cultuur en een verzet tegen de opkomst van een nieuwe cultuur.
Trek de paralellen met de hedendaagse wereld. Fratelli d’Italia, die in verband wordt gebracht met gedachtengoed van Mussolini, onder leiding van Meloni. Orban in Hongarije, Le Pen in Frankrijk, of de wetswijzigingen die in Polen zijn doorgevoerd om de rechterlijke macht ingrijpend te veranderen waardoor zij een deel van hun onafhankelijkheid is verloren. De islamofobie, de vreemdelingenhaat, onafhankelijke media die verdwijnen. Trump met zijn ‘Make America great again’, Wilders met zijn echte volk bestaande uit ‘Henk en Ingrid’
Politici in verband brengen met het fascisme wordt gezien als een grove beschuldiging. Maar het wegzetten van de wetenschap als onbetrouwbaar, de media die kritisch zijn op jouw partij en ideeën demoniseren zijn klassieke fascistische thema’s.
Fascisme moeten we bestrijden, het racisme en het geweld dat nu al onze democratische vrijheid op het spel zet. Het voorkomt oorlogen en genocides.
Op 4 mei en 5 mei gedenken en vieren we ‘dit nooit meer’. Maar onze democratische vrijheid vergt meer dan alleen gedenken en vieren op 4 en 5 mei. Het vraagt van ons dat we opstaan en strijden tegen het opkomende fascisme. Voor Vrede en Vrijheid.
Margreet Keesman
