Gisteren stond het land stil. We werden in het hart geraakt. In Utrecht werden de deuren gesloten, bleven kinderen op school, konden ouders niet naar huis. We voelden ontzetting voor de slachtoffers, voor de mensen in de tram. We waren trots op de politieagenten, die onmiddellijk hun pensioendemonstraties afbraken en aan het werk gingen. De hulpverleners, de veiligheidsdiensten die zonder aarzelen hun werk deden. Op tragische momenten als gisteren in Utrecht laat de samenleving haar kracht zien. Even is er vrees, maar we laten ons niet bang maken. Niet door extreme gekken, niet door terroristische criminelen en ook niet door politici die op smerige wijze alleen aan hun eigen electorale belang denken. Vandaag schakelen we weer om. Morgen zijn er verkiezingen. Het is een tijd waarin we als politici het verschil laten zien. De opvattingen van GroenLinks staan ver af van die van de VVD. En zo hoort het. Onze democratie is ijzersterk. In onze democratie is er zelfs plaats voor partijen met extreme opvattingen. Over migratie, over integratie en zelfs over de islam. In onze democratie mogen alle opvattingen over het voetlicht komen. Maar opvattingen gaan gepaard met verantwoordelijkheid. Er zitten grenzen aan wat fatsoenlijk is. Er zitten grenzen aan haat zaaien. Extreme opvattingen kunnen inspiratie zijn voor geweld. Daar hoeven we geen doekjes om te winden. Extreme interpretaties van religieuze opvattingen leiden tot 9-11 of tot de aanslag op Charlie Hebdo. Maar het zijn altijd de schutters, de terroristen die daar verantwoordelijk voor zijn. Aanslagen kunnen en mogen nooit in de schoenen worden geschoven van de islam of van onschuldige moslims. Het individu dat de trekker overhaalt, waar die ook zijn inspiratie vandaan haalt, die en alleen die is verantwoordelijk. In 2011 werden er 77 vooral jonge mensen vermoord op Utøya. In 2016 werden in Charleston 9 zwarte Amerikanen doodgeschoten tijdens een kerkdienst. In 2018 werden 11 mensen doodgeschoten in een synagoge in Pittsburgh. Vorige week werden 50 mensen afgeslacht in Nieuw-Zeeland. Al deze aanslagen, moordpartijen, slachtingen zijn gemotiveerd of geïnspireerd door extreem-rechts gedachtengoed. Maar nooit zal ik politici daar verantwoordelijk voorhouden. Daar ligt de grens. Onze democratie is sterk. Ik zal altijd strijden tegen extremisme. Ik ben niet bang dat zij winnen. Maar we moeten er wel voor waken. We moeten zeggen waar het op staat. En dit is wat ik vind. Gisteren werd de grens van het democratisch fatsoen overschreden door Forum voor Democratie. Gisteren werd wat er in Utrecht gebeurde in de schoenen geschoven van partijen als het CDA en de VVD. Gisteren werd het beleid van deze partijen aangewezen als schuldige voor Utrecht. Dat is over de grenzen van democratisch fatsoen. Dat is smerige politiek. Ga morgen stemmen. Laat morgen je democratische hart spreken.