Voorzitter, de afgelopen weken gingen over de hele wereld honderdduizenden mensen de staat op. De Black Lives Matter movement, demonstreerde in Washington DC, New York, Chicago, Los Angeles, Londen, Parijs, Brussel, Berlijn, München, Hamburg, Barcelona, Lissabon. Maar ook in Nijmegen, Arnhem, Utrecht, Groningen, Den Haag, Eindhoven, Tilburg, Rotterdam en in Amsterdam.
De aanleiding is de gruwelijke moord op George Floyd, die langzaam stikte door de knie van een politieagent in zijn nek. De motor die de beweging voortstuwt is de woede in de samenleving, over racisme en politiegeweld. Over institutioneel racisme, een systematische schending van wat in Nederland verankerd is in artikel 1 van de grondwet: de gelijke behandeling van alle mensen, ongeacht afkomst, of kleur.
Racisme en uitsluiting is overal, in de toegang tot zorg, in ons onderwijs, op het werk, bij sollicitaties, stages, bij de politie, en bij de belastingdienst. In alledaagse sociale interactie. En niet in de laatste plaats op social media. Het toont zich soms in al haar lelijkheid, en soms is het subtiel. Maar mensen zijn het meer dan zat.
De aanhoudendheid van deze demonstraties en haar massaliteit zijn uniek. De Black Lives Matter-beweging is niet meer te stoppen. Eindelijk staan meer mensen op, spreken mensen zich uit. Een onderstroom die bovenkomt.
Coronavirus
Tegelijkertijd, voorzitter, komen we langzaam uit een intelligente lockdown. En een coronavirus dat enorm veel leed en verdriet heeft veroorzaakt. We zijn met z’n allen op zoek naar het nieuwe normaal, dat niet normaal is, een samenleving op anderhalve meter afstand. Dat doen we om een nieuwe uitbraak van het virus te voorkomen, om de kwetsbare mensen in onze samenleving te beschermen en om ons zorgsysteem overeind houden.
Dat dat niet eenvoudig is, ervaren we allemaal; jongeren, ondernemers, maar ook mensen die geen afscheid konden nemen van hun geliefden, mensen in verpleeghuizen en mensen in zorginstellingen.
De Dam
Vorige week maandag botste dit op de Dam. De diepgevoelde woede en pijn brachten zo veel mensen samen dat het niet meer lukte om afstand te houden. Mensen wilden niet de regels overtreden, mensen droegen mondkapjes en handschoenen en overal vroeg men om afstand te houden. Maar het ging te snel en er waren te veel mensen. De Dam was te klein voor én de woede én de coronasamenleving.
De beelden van een volle Dam die voor sommigen zo hoopgevend zijn, omdat eindelijk hun pijn werd gezien, zijn juist voor de ander heel erg pijnlijk omdat het herinnert aan leed en verlies in coronatijd. Het is allebei waar.
Vragen en Lessen
Wat we moeten doen is lering trekken: hoe kon het zo misgaan, en wat moet anders? En volgens mij is het al anderhalve week duidelijk dat de grootste fout die gemaakt is, een inschattingsfout is. Het verschil tussen het verwachte aantal mensen en de daadwerkelijke opkomst is gigantisch. Hoe konden we er zo naast zitten?
Goed dat de burgemeester twee onafhankelijke onderzoeken heeft aangekondigd. Want vragen voor mij zijn nog wel:
Hoe kan het dat de aantallen telkens op eenderde van het totaal aantal aanmeldingen wordt ingeschat? Dat gaat ook over feeling met de samenleving. Hoe kan de onder- en bovenstroom in de samenleving beter aangevoeld worden door politie en OVV?
Maar het gaat ook over of we de juiste informatiebronnen en kanalen gebruiken. Zijn deze up-to-date? En hoe kan het dat bepaalde signalen die er wel waren bij de politie, de driehoek uiteindelijk niet bereikten? Waar stokte de informatie en waarom?
Tenslotte, kan in het onderzoek ook vergelijking worden getrokken met hoe afstand houden en demonstraties in andere steden wel en niet gelukt is, bijvoorbeeld in Rotterdam en Den Haag?
Aandacht voor de pijn
Dan is er het besluit om niet in te grijpen toen de Dam zo onverwacht snel volliep. En natuurlijk zijn ook wij benieuwd; waren er geen andere mogelijkheden om de demonstratie op afstand door te laten gaan? Bijvoorbeeld om mensen te laten lopen?
Maar de keuze van de burgemeester en de hoofdcommissaris om op dat moment de demonstratie niet te beëindigen en de politie niet tegenover de demonstranten te plaatsen was een wijs en moedig besluit. Er was aandacht voor de pijn, emotie en de woede van de demonstranten. En het past in de traditie van Amsterdam, het demonstratierecht is bijkans heilig en we zetten de politie altijd zo vreedzaam mogelijk in. Dat deden de agenten op de Dam ook uitstekend. Daar zijn we trots op.
En de situatie in Rotterdam, waar men wel voorbereid was op grote aantallen maar desondanks ook geen afstand kon worden gehouden, heeft laten zien dat voortijdig politie ingrijpen inderdaad niet meer corona-proof is dan de demonstratie laten uitdoven.
De ophef
Dan nog iets over de publieke ophef van de afgelopen week. Daar wil ik twee dingen over zeggen, waarvan ik vind dat ze gezegd moeten worden.
Fouten worden gemaakt in deze coronatijd. Kleinere fouten en hele grote fouten. Zoals het ongekende drama dat zich heeft afgespeeld in onze verpleeghuizen. Rutte heeft gezegd: 'We moeten 100% van de keuzes maken op basis van 50% van de kennis. We besturen op de achteruitkijkspiegel.'
Alleen als de burgemeester van Amsterdam een fout maakt, dan wordt zij buitenproportioneel afgerekend. 75 columns werden er geschreven over de burgemeester (waarna gestopt is met tellen). De landelijke VVD plaatste 11 berichten over de Dam en 1 bericht over racisme, 8 tweets over de Dam, nul over racisme.
En ja, er moeten vragen worden gesteld: hoe kon dit gebeuren en hoe voorkomen we het? Maar de verontwaardiging is wel erg selectief. Hoeveel social media-berichtjes hebben raadsleden en Kamerleden besteed aan de volle boulevard in Scheveningen waar geen afstand gehouden werd? Hoeveel aan het feit dat straks in het vliegtuig 1,5 meter niet belangrijk is, vanwege economische motieven.
Het verwijt van de indieners van de interpellatie dat onze burgemeester niet neutraal zou zijn, omdat ze een anti-slavernijbutton droeg, is bijna lachwekkend als het niet zo verdrietig was. Alsof tégen slavernij zijn links is.
De burgemeester - die door de VVD en het CDA vaak werd gecomplimenteerd over haar veiligheidsbeleid – valt die selectieve woede ten deel omdat ze een 'linkse vrouw met een ambtsketting' zou zijn (dixit Trouw). De felheid van de reacties en soms ongekende vrouwenhaat die loskomt, schokt ons. We hebben een racismeprobleem in dit land, en we hebben ook een seksismeprobleem.
Politiek effectbejag
Mijn tweede punt richt zich op de VVD van Amsterdam.
Onze bestuurders hebben een grote verantwoordelijkheid die op hun schouders rust, de burgemeester de allergrootste. We geven hen in beginsel ons vertrouwen om ingewikkelde besluiten te nemen. Dat vertrouwensbeginsel houdt ook in dat zij de kans krijgen om verantwoording af te leggen over die besluit. Vóórdat we als raad een oordeel vellen.
Door slechts een uur of 15 na de demonstratie - nota bene op televisie en in een tweet - een motie van wantrouwen aan te kondigen, gooit de VVD een belangrijke democratische norm te grabbel. Het schaadt het democratisch bestuur. Niet alleen hier, maar in heel bestuurlijk Nederland.
En waarom? Vanuit politiek effectbejag? Omdat het Forum overtoept moet worden in de race om de clicks op social media? In elk geval niet om de stad te dienen. Je doet ook jezelf tekort als partij, want wat is je inbreng in het democratisch debat nog waard als je oordeel al vaststaat? Dit is de 'Amsterdamse VVD' onwaardig.
