Mijn thema van de week is de waarde van vrijheid. Hoe kan het ook anders. Met Dodenherdenking en Bevrijdingsdag, en de eerste ‘versoepeling’ van Coronabeperkingen. Ik zat deze week zomaar wat te reflecteren. Bij oorlog is het denk ik helder. Er is in de regel een gezamenlijke vijand (burgeroorlog is een heel ander verhaal) en dat verbindt. Mensen accepteren beperkingen grootmoedig. Bij Corona ligt dat kennelijk anders. Buren die elkaar ineens verlinken. De een is Roomser dan de Paus, de ander is veel relaxter. Geen situatie lijkt gelijk.
Hoe komt dat toch? En ondertussen moet de overheid ingrijpen. En kan het dus nooit voor iedereen goed doen! Wat is wijs? Ik zag dat landelijk naast de virologen ook de geschiedkundigen van stal werden gehaald. En zo nog wat disciplines. Maar hoe zit het met de filosofen?
Al vele eeuwen soebatten we over de werkelijkheid en hoe die te interpreteren. De empiristen versus de rationalisten. Van de Grieken tot de Verlichting en verder. Zonder eer te doen aan de grote geesten, zeggen de rationalisten dat alleen onze logische geest kan beredeneren wat werkelijk waar is. Het probleem is echter de fundering. Hoe weet je in de basis wat waar is? Descartes mag dan stellen dat ik besta omdat ik denk, maar is dat wel zo? Het blijft een aanname, gebaseerd op een waarneming. Daar komen de empiristen. Zij stellen in essentie dat we alleen weten wat we waarnemen. Het probleem is dat ík dan ook alleen weet wat ík waarneem. En niet wat jij waarneemt als de werkelijkheid, of dat hetzelfde is, laat staan of het werkelijk waar is. Alles is ineens relatief. En ondertussen weten we uit ervaring dat onze zintuigen ons ook flink in de maling kunnen nemen. Ik snap waarom hier al vele eeuwen over gediscussieerd wordt...
En dan terug naar politiek en Corona. In de politiek zie ik dezelfde tegenstelling. De politici die besturen en doen wat ‘goed’ is. Die, net als bij integriteit, ook doen wat goed is als er niemand kijkt. Of zelfs als ze weten dat het ze niet bepaald populair maakt. Dit zijn analogisch platgeslagen de rationalisten. Want ze ‘weten’ wat goed is, is de veronderstelling. Het probleem is dat die veronderstelling niet altijd klopt. En zeker niet voor iedereen. De inquisitie schiet zomaar door mijn hoofd, waar moraalridders die wisten wat goed was voor een ander een schrikbewind voerden in naam van God.
En aan de andere kant zijn er de opportunistische politici. De politici die hun standpunt laten afhangen van peilingen, die vinden wat ze zien dat de meerderheid vindt, voor of tegen stemmen omdat het ze stemmen op kan leveren bij de volgende verkiezingen. Dit zijn (te) kort door de bocht de politiek empiristen. Als ‘het volk’ je waarneemt als ‘goed’, dan doe je het dus kennelijk goed. Het probleem hier is dat ‘het volk’ er soms faliekant naast zit. Achteraf in ieder geval. Nu denk ik ineens aan Nazi Duitsland, waar velen jarenlang heel tevreden waren over Hitler.
Het kan denk ik allebei waar zijn. We zullen de absolute werkelijkheid nooit kunnen kennen. Of die bestaat is een kwestie van geloof. Wetenschap versus religie, noch zo’n tegenstelling! Maar goed, als alles waar we ons bewust van zijn relatief is, dan zullen we het ook wel nooit echt met elkaar eens worden! Het is en blijft een kwestie van perspectief, waarbij onze mening sterk gekleurd wordt door onze hedendaagse cultuur en (voor)gekleurde bril. Wat dat betreft zijn we in Nederland individualistischer dan ooit. En ook gelijker dan ooit. Dat helpt dan weer niet als we in een Coronacrisis zitten. We houden niet van hiërarchie zoals in sommige andere landen. Wat dat betreft is het makkelijker als je leeft in een collectivistische cultuur met een sterke hiërarchie. Dat geeft tenminste rust en duidelijkheid en misschien ook wel gehoorzaamheid.
In Nederland zitten we echter anders in elkaar. Polderen en compromissen sluiten, daar zijn we goed in. Extreme standpunten zijn hier en nu een risico. Zowel van de rationalisten als de empiristen. En juist daarom voor ons democratie nu zo belangrijk. Zodat alle meningen naar voren komen en gehoord worden, voor we besluiten. Als het makkelijk zou zijn, dan zouden er niet zoveel mensen fulltime mee bezig zijn, denk ik dan maar. In ieder geval is wat mij betreft democratie tot nu toe de beste manier gebleken om de vrijheid te waarborgen. En dat belang weegt zwaarder dan de nadelen.
Laten we daarom vooral in gesprek blijven. Luisteren in plaats van oordelen. Laten we elkaar steunen tijdens een crisis. En begrip hebben voor andere meningen en perspectieven (of ervaringen). Wij hebben vrijheid van meningsuiting, recht van vergadering en nog veel meer. En dat wil ik graag zo houden. Met name tijdens een Coronacrisis. Want juist in crisistijd, leer je de waarde van vrijheid kennen.
Wim RunderkampWethouder
