Beemster zelfstandig toch?
Ja, dat dachten alle vijf partijen in 2014. De ambtelijke samenwerking leek ook een goede oplossing. Er werd op meerdere manieren zo samengewerkt en voor kleine gemeenten met een beperkt ambtenarenapparaat leek dit ook een goede oplossing. Ook om het spook van een bestuurlijke fusie voor een decennium buiten de deur te houden. Toch hebben we ons vergist, de manier van samenwerken bleek in de praktijk niet te functioneren. En daar is de uitbreiding van de taken van de gemeente op het gebied van onder andere de jeugdzorg nog bij gekomen. Bij de fractie van PvdA/GroenLinks kregen we geleidelijk in de gaten dat de tijdshorizon van de zelfstandigheid beperkter zou zijn dan 10 jaar.
Samenwerken helpt toch om zelfstandig te blijven?
Bij oppervlakkige beschouwing is het zo dat samenwerking positief uitpakt. Beemster heeft jarenlang baat gehad bij samenwerking in de Stadsregio. Ook de samenwerking met Purmerend kan als positief beoordeeld worden. Onze wethouders en ook de gemeenteraad worden door een groter en kundiger team van ambtenaren in principe goed bediend. Maar samenwerken betekent ook dat je manier van werken gaat veranderen en daar is geen rekening mee gehouden. En daar komen zaken bij die we zelf hebben helpen verslechteren als Beemster politiek, we hebben weinig kritisch naar ons zelf gekeken, we hebben te makkelijk te veel geld uitgegeven en onze bestuurskracht is niet stevig.
Nieuwe taken voor de gemeente
Na jaren van voorbereiding is de uitvoering van een aantal wetten (jeugdwet, wet maatschappelijke ondersteuning en participatiewet) in 2015 bij gemeenten terecht gekomen. Veel gemeenten, ook Beemster, hebben dat ingevuld als een besparingsopgave en een efficiencyslag. Dat was immers nodig, want er kwam minder geld mee. Veel gemeenten staan nu voor aanzienlijke kosten, zonder daarvoor de nodige reserves te hebben, zoals Beemster.
Nu Nederland uit de crisis komt, neemt ook de dynamiek in de samenleving toe. Wonen en werken zijn hot-items en gemeenten moeten zich beraden op het bouwen van huizen. Bedrijven investeren volop in mensen en machines. Dat stelt hoge eisen aan gemeenten en dwingt tot strategische samenwerking. Voor kleine gemeenten zijn die opgaven bijna niet om te doen, dat geldt zelfs al voor Purmerend en Zaanstad. En de kiezer/burger wil wonen en werken.
Waar komt die financiële crisis van Beemster plotseling vandaan?
Die crisis tekent zich al een aantal jaren af. Kijken we naar de boekhouding van Beemster dan zien we door het jaar heen een grillig verloop van de rekening. In vakjargon, heet het dan dat wij niet in control zijn, in normaal Nederlands, we hebben het huishoudboekje niet op orde. De uitkomst van de tussenrapportages en de jaarrekening is steeds een verrassing. Ook bij de provincie, die toezichthouder is, ontstonden steeds meer vraagtekens. Een van de kritische punten in de binnen Beemster gehanteerde begrotingstechniek is dat Beemster tot de samenwerking met Purmerend niet werkte met beheerplannen in het technisch omgevingsbeheer( licht, wegen, groen etc.). Beemster werkte met pragmatisch beheer. Dat wreekt zich nu. Purmerend wil wel met beheerplannen werken en de begrotingsregels schrijven het ook voor. Die plannen worden nu voorbereid en betekenen een aanzienlijk gat in de begroting. Dat gat bedraagt naar het zich laat aanzien 1,5 miljoen euro. Raad en college slaan hier een zwak figuur. Dit probleem hebben we zelf veroorzaakt door niet professioneel te werken.
Een extra tegenvaller vormt de decentralisatie van de jeugdzorg. Doordat in Beemster enkele jeugdzorginstellingen zijn gevestigd dreigt over een cyclus van vijf jaar een tekort van in totaal 3 miljoen euro.
Beemster heeft een aantal voorzieningen van min of meer stedelijk niveau. Te denken valt aan de speelvoorzieningen en de sportvelden met kunstgras. Ook hier ontbreken de beheerplannen en deze voorzieningen vragen om onderhoud.
Door een slecht jaar in 2017 is de algemene reserve van de gemeente sterk gedaald. Dat leidt er toe dat de vele onderhoudskosten die op ons af komen niet of nauwelijks betaald kunnen worden, terwijl ze wel verantwoord moeten worden in de meerjarenbegroting. De situatie is wel dramatisch te noemen.
Daarbij komt dat de samenwerking met Purmerend nu duurder uitpakt. Door de veranderde situatie moet ons bestuur steeds meer advies vragen aan de Purmerendse organisatie. Dat extra advies is niet voorzien in de contracten, maar is wel noodzakelijk om goed te besturen. Ook hier dreigt een kostenpost van structureel 5 tot 7 ton, met de kans op stijging. Dit heeft het college gebracht tot nadenken over de bestuurlijke toekomst.
Wat is bestuurskracht?
Bestuurskracht is een ander woord voor goed besturen. Goed besturen wil zeggen de juiste dingen doen op het moment dat het nog niet te laat is en vooruit kunnen kijken naar de taken die op je afkomen. Dit veronderstelt dat de organisatie in control is. Dat wil zeggen dat je weet welke financiële problemen er spelen, dat je geen lijken in de kast vindt en dat over meerder jaren een sluitende begroting oplevert. Daarnaast gaat het om het inhoudelijk sturen en regisseren van de samenleving, zonder al te nadrukkelijk ‘overheid’ te spelen. Ook de samenleving betrekken bij lange termijn ontwikkelingen op het gebied van wonen en werk.
Dit alles heeft geleid tot een urgente situatie waarbij ingrijpen nodig is. College en raad zijn hiervan doordrongen.
Zijn er nog alternatieven?
De burgemeester heeft namens het college en met behulp van de heer Schneiders een bestuurlijke verkenning uit laten voeren bij de fracties in de raad. Daaruit is gebleken dat alle fracties zien dat de toestand van Beemster niet houdbaar is. Er zijn wel verschillen van inzicht als het gaat om de oplossingen. Een meerderheid van VVD, CDA, D66 en PvdA/GroenLinks denkt dat een oplossing met Purmerend onvermijdelijk is, ook al is de liefde voor die oplossing nog niet heel groot. BPP heeft zelf een steen in de vijver gegooid, door te kiezen voor Groot-Waterland. Dit is geen oplossing voor de acute problemen van Beemster, maar verlengd ze slechts. Ook is het een halfslachtige poging om Purmerend op afstand te houden. Gezien de ervaringen met bestuurlijke fusies, zou een bestuurlijke fusie van 5 tot 7 gemeenten, minstens 8 jaar in beslag nemen, ook al omdat de geesten daar helemaal niet rijp voor zijn.
Wat gebeurt er nu?
De raad van Beemster neemt op 19 december 2017 het principebesluit tot fusie. De nieuwe raad moet dat besluit bekrachtigen. Dan start een wettelijke herindelingsprocedure. Die procedure voorziet in uitvoerige consultatie van burgers, bedrijfsleven, omliggende gemeenten. Essentieel voor de procedure is het verkrijgen van draagvlak, zowel onder de bevolking als in de regio. Als Purmerend de partner wordt komt in Purmerend een vergelijkbare procedure op gang. Hierover wordt iedereen dus nog uitvoerig geïnformeerd.
Beemster als samenleving van dorpen en als werelderfgoed bedreigt?
Uit geluiden op facebook blijkt dat er angst bestaat dat Beemster gaat lijden onder de bouwdrift van Purmerend of dat het groene gebied of zelfs de werelderfgoedstatus in gevaar is. De bestaande wet- en regelgeving is een bescherming voor de Beemster. Ook de werelderfgoedstatus is een bescherming voor Beemster. De bestaande en te vernieuwen bestemmingsplannen beschermen de overwegend agrarische status van Beemster. De landbouw heeft nog steeds zijn eigen dynamiek. Beemster heeft zelf aanzienlijke bouwplannen die zijn afgestemd met de regio en de metropoolregio en die een horizon hebben tot na 2030.
De Beemster dorpen en de gemeenschap staan er goed voor. Een fusie met Purmerend zal dat niet veranderen. Er is dus geen reden tot pessimisme.
Vragen? Neem contact op met Jos Dings & Henk Vinke
