Poliflw

Deze week is een rechtszaak aangespannen tegen Duitsland, Oostenrijk en verschillende luchtvaartmaatschappijen wegens het opslaan, verwerken en delen van veel te veel passagiersgegevens, waaronder creditcardnummers. Naar alle waarschijnlijkheid is de Europese PNR-richtlijn, ook wel het vakantieregister, strijdig met het Europees Grondrechtenhandvest. Om die reden heeft GroenLinks in de Tweede Kamer gevraagd om een rechterlijke uitspraak. Nu dat politiek niet gelukt is, sluit Kathalijne Buitenweg zich als burger aan bij de rechtszaak. Lees hieronder waarom zij dit doet.

Chantage

Ruim 13 jaar geleden voerde ik samen met een aantal collega Europarlementariërs en Bits for Freedom actie bij de luchthaven Zaventem. We hadden een acteur ingehuurd, die mensen het hemd van hun lijf te vroeg. Naar hun bestemming, met wie ze vlogen, wat het nummer van hun creditcard was en meer. Het doel was om hen bewust te maken van het feit dat al deze informatie verzameld werd door luchtvaartmaatschappijen, en vervolgens doorgestuurd naar de Verenigde Staten, zonder dat daar een wettelijke basis voor was. En ook zonder dat duidelijk was wat de toenmalige regering-Bush ermee ging doen.

De gegevensoverdracht werd door de Europese regeringen oogluikend toegestaan, uit angst voor Amerikaanse repercussies. Europa werd gechanteerd.

Nederlands verzet

Inmiddels is er wel een wettelijke basis: een richtlijn, die in 2016 is vastgesteld en in 2018 in nationale wetgeving moest zijn omgezet. Nederland heeft zich hier lang tegen verzet. De toenmalige regeringspartijen VVD en PvdA dreigden zelfs naar het Europees Hof van Justitie te stappen. Volgens hun waren nut en noodzaak van de richtlijn niet aangetoond, en gelijk hadden ze. Want we hebben al de nodige afspraken staan om te kunnen kijken of iemand’s naam of paspoortnummer op een opsporingslijst voorkomt. Maar liefst 39 soorten gegevens mogen allang gedeeld worden om te kijken of een passagier een risico voor het land van bestemming vormt. De nieuwe richtlijn, de Passenger Name Record (PNR)-richtlijn, gaat verder. Die maakt het mogelijk dat alle gegevens, inclusief betaalgegevens, emailadressen en informatie over medepassagiers jarenlang beschikbaar zijn en blijven om mensen te profileren. Ook als ze het land al lang uit zijn.

Canada

De Europese lidstaten spraken af om de PNR-richtlijn binnen twee jaar in nationale wetgeving om te zetten. Voor mei 2018 moest het zijn afgerond. Ondertussen speelde een rechtszaak over een PNR-verdrag tussen de EU en Canada. Volgens de Raad van State bevat dit verdrag op belangrijke onderdelen vrijwel identieke bepalingen als in de PNR-richtlijn staan. Ook dat verdrag maakte de opslag van veel passagiersgegevens voor lange tijd mogelijk, en voor andere doelen dan grenscontrole alleen. In 2017 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat die bepalingen te ver gingen. Als mensen al vertrokken zijn uit een land, vormden ze ook geen risico meer. Er was daarom geen reden meer om informatie over hen te verwerken. Het verdrag werd ongeldig verklaard, wegens strijdigheid met het Europees Grondrechtenhandvest, en het daarin vastgelegde recht op privacy.

Dilemma

Het oordeel van het Hof bracht de Tweede Kamer afgelopen jaar flink in de problemen. Het leidde er mede toe dat de deadline niet gehaald werd, en pas in 2019 gestemd werd over de nationale wet die dit “vakantieregister” (dixit Dijkhoff) zou opzetten. We worstelden ermee dat de Tweede Kamer aan de ene kant verplicht is om een Europese richtlijn in nationale wetgeving om te zetten. Maar aan de andere kant zijn we ook verplicht om niet te handelen in strijd met het Europees Grondrechtenhandvest. En gezien de uitspraak van het Europees Hof, die dateert ná het afspreken van de PNR-richtlijn, is er grote kans dat die laatste ook strijdig is met het Grondrechtenhandvest. Om precies dezelfde redenen als waarom de afspraak met Canada ongeldig is verklaard.

Proefproces

Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft ervoor gekozen om in te stemmen met het vakantieregister. GroenLinks, en enkele andere partijen, hebben aangedrongen op een toetsing door het Hof. Daar kregen we de handen niet voor op elkaar. Ik heb daarom nu een ongebruikelijke stap gezet. Ik heb me aangesloten bij een rechtszaak tegen de PNR-richtlijn. Zodat het Europees Hof van Justitie snel de kans krijgt om de richtlijn te toetsen, en we niet eerst jarenlang inbreuk plegen op de rechten van mensen zoals die beschermd zijn door het Grondrechtenhandvest.

De rechtszaak wordt aangespannen door de Duitse burgerrechtenorganisatie “Freiheitsrechte”. Om klagende partij te zijn heb ik een ticket gekocht (die ik later kan annuleren), en betaald met mijn creditcard. De vraag die voorligt is of die informatie jarenlang opgeslagen en verwerkt mag worden. Doel is om een uitspraak van het Europees Hof van Justitie af te dwingen. Zie voor meer informatie de website www.nopnr.eu.

Ik houd jullie op de hoogte van het antwoord.

Met een echte CO2-heffing kan het Nederlandse klimaatdoel wél gehaald worden. Dat laat de doorrekening van de GroenLinks plannen zien. Nu moeten we snel door met de invoering van zo’n CO2-heffing, zegt GroenLinks-leider Jesse Klaver in een reactie. “We hebben niet de luxe om nog veel langer te wachten.”

Klaver: “Het lijkt er op dat het kabinet verlamd is. Maar wat het kabinet moet realiseren is dat dit de laatste kans is. Doet het kabinet niets, dan staat niet alleen de toekomst van het klimaat, maar ook dat van het kabinet op het spel.”

Klaver wil de CO2-belasting geregeld zien in het Belastingplan 2020. De voorbereidingen voor het Belastingplan zijn al begonnen.

Klaver: “Ik denk dat het belangrijk is om te komen tot een breed gedragen uitwerking van de CO2-belasting. Onze bereidheid om hier aan te werken blijft staan. Ik vraag me wel af of VVD en CDA dat aandurven.”

Volgens Klaver moet die CO2-belasting voldoen aan drie voorwaarden: de belasting moet effectief zijn, grote bedrijven moeten een eerlijke prijs gaan betalen en de rekening van huishoudens moet omlaag. In het plan van GroenLinks wordt 1 miljard euro vrijgemaakt voor compensatie van de energierekening van mensen. Het andere deel van de opbrengst wordt gebruikt om bedrijven te helpen bij de energietransitie.

Klaver: “VVD en CDA moeten eerlijk zijn: zonder het principe de vervuiler betaalt, is de burger de dupe. Het lijkt er nu op dat deze partijen zich drukker maken over de energierekening van bedrijven dan over die van gewone mensen.”

De doorrekening van de CO2-belasting van GroenLinks laat zien dat het klimaatdoel van de industrie wel wordt gehaald met een CO2-belasting, in tegenstelling tot de huidige plannen die in het ontwerp-Klimaataakkoord staan. Volgens PBL zorgt de CO2-belasting van GroenLinks er ruimschoots voor dat het CO2-reductiedoel voor de industrie (14,3 megaton) ruimschoots gehaald wordt.

Het PBL stelt dat het lastig in te schatten is in welke mate activiteit van bedrijven naar het buitenland kan verdwijnen. Wel stelt het Planbureau dat de gerichte compensatie uit de GroenLinks-plannen het concurrentienadeel voor de industrie kan compenseren, en daarmee de verplaatsing en CO2-weglek kan verkleinen.

Het onderwijs verdient beter en daarom steunt GroenLinks de acties van het stakende onderwijspersoneel van harte. ‘De coalitie kan niet blijven roeptoeteren dat het zo geweldig is dat ze anderhalf miljard euro extra hebben geïnvesteerd. Het is een heleboel geld, maar niet genoeg om de crisis in de sector te beteugelen’, aldus Kamerlid Lisa Westerveld.

Met meer geld voor kleinere groepen en een ambitieus plan om de loonkloof tussen primair en voortgezet onderwijs te dichten, zou minister Slob de sector een heel eind de goede richting in kunnen sturen. Daarnaast moet hij het passend onderwijs nu echt passend maken door werkdrukbeteugeling te eisen via meer en betere ondersteuning op de werkvloer. Westerveld: ‘Via zulke maatregelen worden ook de 83 duizend mensen die ondanks een lesbevoegdheid niet voor de klas staan weer naar het onderwijs gelokt. Die zijn nu afgehaakt omdat in de eerste plaats de werkdruk te hoog is ze en daarnaast – terecht – vinden dat ze niet genoeg verdienen.’

Helaas blijven de coalitiepartijen trots tamboereren op de extra middelen en verschuilen zich achter het regeerakkoord als door vakbonden of partijen als GroenLinks wordt vastgesteld dat er meer nodig is.

Westerveld: ‘VVD, CDA, D66 en ChristenUnie lijken soms vergeten dat dit probleem vraagt om een marathonmentaliteit. Nu zijn ze flitsend uit de startblokken gekomen om vervolgens langs de weg te gaan zitten blazen. Terwijl ze niet eens halverwege zijn. Als je dan zegt dat de finish pas vele kilometers verderop ligt, krijg je verontwaardigde reacties in de geest van “zie je niet hoe hard we gingen?” Het doel is intussen wel uit zicht.’

Dat de middelen beperkt zijn en de crisis in de publieke sector niet alleen het onderwijs raakt maar ook sectoren als de zorg of defensie, maakt het probleem complex. ‘Iedereen snapt best dat het gezond krijgen van de onderwijsarbeidsmarkt niet in een vloek en een zucht is geregeld. Daar gaan jaren overheen. Maar onderken dat gewoon en doe niet of er nu genoeg gebeurt, zoals de VVD. Of bluf er geen half miljard aan investeringen bij door te doen of onderhoud aan monumenten het onderwijs ten goede komt, zoals D66.’

Volgens GroenLinks zou het ook helpen als de bekostiging op de schop gaat. Zo moeten de bekostigingsregels zo worden aangepast dat het onmogelijk wordt geld dat is bedoeld voor personeel in te zetten voor bijvoorbeeld gebouwen, tenzij daar toestemming voor is gegeven door de medezeggenschapsraad. En er moet een rem komen op de reserves: onderwijsbreed staat er 16 miljard euro op de bank. Zeven miljard euro daarvan was bedoeld voor het funderend onderwijs.

‘Ik snap best dat besturen soms geld moeten reserveren voor vastgoedonderhoud of een duur ict-systeem,’ zegt Westerveld. ‘Maar dit soort reserves voedt de suggestie dat het onderwijs het geld nu al niet op krijgt. Daarom moet het ministerie van OCW aan de slag met een maximale reserve. Een structurele oplossing voor het lerarentekort is dat uiteraard niet: een spaarpot kun je maar één keer legen. Maar je kunt er wel een begin mee maken.’