Poliflw

Tien jaar bezuinigingen op de fundamenten van onze rechtsstaat heeft zijn sporen achtergelaten, constateert Rik Janssen. 'De organisaties die het fundament vormen van onze rechtsstaat kraken in hun voegen. Onze rechtsstaat is in nood en loopt gevaar', aldus de SP-senator deze week in het debat over de 'staat van de rechtsstaat'.

'De rechtspraak piept en kraakt', stelt Janssen. 'Bijna 23.000 rechtszaken kunnen niet worden gestart omdat het eigenlijk aan alles ontbreekt. Mensen, middelen, faciliteiten, alles. Dit is slecht voor de slachtoffers, de verdachten en bovenal voor het rechtsgevoel van de samenleving.' De politie is volgens Janssen murw geslagen. 'Eerst moeten er duizenden mensen de dienst uit, die dan vervolgens weer moeten worden geworven omdat we niet zonder ze kunnen. Er zijn te weinig agenten, ze worden onderbetaald en ze krijgen maatschappelijk bij verre niet de waardering die ze verdienen.' Bij het Openbaar Ministerie is het niet veel beter. 'Het OM wordt vastgezet op een koers die je niet meer bij kunt sturen. Je kunt dan alleen nog in rechte lijn vooruit of achteruit. Het gevolg: gedoe aan de top en een werkvloer die het vertrouwen in die top gaandeweg is verloren.'

'De overheid moet orde op zaken stellen in plaats van mensen tot rechtszaken te dwingen', aldus Janssen tegen de ministers Grapperhaus (CDA, Justitie & Veiligheid) en Dekker (VVD, Rechtsbescherming). 'De meeste burgers spannen niet zelf een zaak aan bij de rechter, maar worden bijgestaan tegen de overheid die hen in rechte betrekt.'

Janssen eist dat de regering maatregelen treft zodat de sociale advocatuur zijn werk kan doen: 'Er stoppen noodgedwongen steeds meer sociaal advocaten en probeer die maar weer eens terug te krijgen nadat ze gestopt zijn en uiteindelijk het inzicht doordringt dat ze onmisbaar zijn.' Verder wil hij dat de ministers de stofkam halen door de lange reeks van vaak overhaast genomen maatregelen van het afgelopen decennium. Dat ruimt op en spaart geld, denkt de SP-senator: 'Wat werkt mag blijven, maar wat niet werkt of niet meer werkt, moet gewoon stoppen. Laten we het rechtssysteem eens flink opschonen en ontdoen van alle onnodige geveinsde daadkracht, stoerdoenerij en window dressing.'

'Met de Omgevingswet heeft het kabinet een bestuurlijk en juridisch monster gecreëerd', aldus SP-Eerste Kamerlid Rik Janssen. Gemeenten zijn er niet klaar voor en deskundigen waarschuwen dat mensen en bedrijven straks de weg niet meer kunnen vinden bij de overheid. 'Met de Omgevingswet treedt de overheid weer verder terug, de burger moet het zelf weer oppakken. Niet iedereen kan dat.'

De Omgevingswet vervangt 26 andere wetten op diverse beleidsterreinen. De bedoeling is dat de regelgeving daarmee eenvoudiger wordt, zodat mensen en bedrijven gemakkelijker de weg kunnen vinden als ze iets willen regelen. Of het in de praktijk ook zo gaat uitpakken, is nog maar de vraag. Janssen: 'Ik heb de Omgevingswet eerder de wet van roze wolkjes en huppelende konijntjes genoemd. Alles wordt mooier met de Omgevingswet, als je er wegwijs in wordt tenminste en als iedereen het met elkaar eens is. Alles wat de afgelopen decennia door wetten, regels en jurisprudentie herkenbaar zwart/wit is geworden wordt met de invoering van de Omgevingswet weer grijs gemaakt met alle nieuwe onzekerheden van dien. De in de Omgevingswet veronderstelde zelfredzaamheid is een illusie, zegt de Nationale Ombudsman. Daar waar in toenemende mate participatie gevraagd wordt van mensen, ook nu weer in de Omgevingswet, raken steeds meer mensen de weg kwijt en weten ze niet meer bij welk loket ze moeten zijn. Kim Putters, directeur van het Sociaal-Cultureel Planbureau (SCP), wijst erop dat vooral goed geïnformeerde en opgeleide mensen zich hierin kunnen redden, maar lang niet iedereen -  misschien zelfs wel de meesten niet. Zij komen in een voortdurende staat van onzekerheid omdat ze de grip op hun eigen leven kwijtraken. Dat is ellende die we als politiek moeten voorkomen.'

Ondertussen lopen gemeenten volgens Janssen ernstig achter in de voorbereiding. 'Een jaar geleden gaf 46 procent van de gemeenteambtenaren aan dat de eigen gemeente op koers lag. Vier maanden geleden was dat afgenomen tot 43 procent. Eenmaal ingevoerd wordt de Omgevingswet een wet die alle eigenschappen heeft van 'too big to fail'. Als hij niet blijkt te functioneren zitten we er toch aan vast, met een daaraan verbonden geldverslindend ICT-project. Dat ICT-project is te ingewikkeld, de toegevoegde waarde van extra complexiteit is onvoldoende aangetoond en de kosten gaan veel hoger uitvallen dan begroot. Er is nog teveel onduidelijk, onaf en ongewis. Daarom zal de SP tegen de Invoeringswet Omgevingswet stemmen.'

De spoedwet van de regering om de stikstofproblematiek het hoofd te bieden bereikt niet wat bereikt moet worden en zal waarschijnlijk sneuvelen voor de rechter. De SP heeft daarom tegen gestemd in de Eerste Kamer. Volgens SP-senator Rik Janssen staat voorop dat bouwvakkers weer huizen kunnen bouwen, gezinnen daar snel in kunnen wonen en boeren kunnen blijven boeren. 'Om dat mogelijk te maken zijn er bewezen effectieve maatregelen nodig op de korte termijn die de juridische toets van de Raad van State kunnen doorstaan. Dat is de meetlat die de SP hanteert bij de beoordeling van deze spoedwet. De SP heeft er grote twijfel over of de nu voorliggende spoedwet gelegd langs deze meetlat tot een positieve beoordeling leidt.'

Na de uitspraak van de Raad van State over de (on)houdbaarheid van het stikstofbeleid is er een spoedwet nodig om de gevolgen gedeeltelijk ongedaan te maken. Zo moet onder andere voorkomen worden dat de woningbouw vastloopt. De SP onderschrijft die noodzaak, maar heeft bedenkingen bij de manier van uitvoering door het kabinet. Janssen: 'De uitspraak van de Raad van State over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), zo kunnen we gerust vaststellen, kon niet onverwacht komen. Eerder had de Raad van State al duidelijke bedenkingen geuit over de juridische houdbaarheid van de wet. En opnieuw geeft de Raad van State nu duidelijke signalen van twijfel af over de juridische houdbaarheid van de voorliggende spoedwet. De schoten voor de juridische boeg zijn duidelijk. Op dit moment wordt in kaart gebracht welke kostenefficiënte stikstof- en natuurmaatregelen genomen kunnen worden, wat deze opleveren qua stikstofdepositie en natuurherstel en wat de budgettaire gevolgen van deze maatregelen zijn. Op een later moment zal het kabinet bekijken of het nodig en mogelijk is om extra middelen vrij te maken. In gewoon Nederlands: we hebben geen idee wat werkt en wat het kost en we weten ook niet of we daar geld voor over hebben. Als een maatregel, bijvoorbeeld die op het gebied van veevoer, pas op langere termijn effect heeft hoort hij niet in de spoedwet thuis. Daar horen immers alleen maatregelen thuis die direct effect hebben en waar dit effect ook meetbaar en aantoonbaar is. Ik heb tot nu toe alleen maar boeren gehoord die hier niets in zien. Dan wordt het een papieren oplossing.'

Janssen: 'Het enige waar bouwvakkers, de gezinnen die een dak boven hun hoofd willen en de boeren werkelijk mee geholpen worden is dat er nu geïnvesteerd wordt in maatregelen die meetbaar effect hebben en niet juridisch ten onder gaan.' Omdat de stikstofwet niet effectief en juridisch onhoudbaar is, heeft de SP tegen gestemd. Dankzij de hulp van SGP, 50PLUS, OSF en de fractie-Otten kon de wet wel aangenomen worden.

Het kabinet moet de lokale democratie respecteren en de keuze voor een militair radarstation in Herwijnen nu niet afdwingen, betoogt SP-senator Rik Janssen. 'Je moet als Rijksoverheid zeer terughoudend omgaan met het ingrijpen in lokale democratische processen. Het is wat ons betreft: nee, tenzij. Herwijnen is geen bestuurlijk militair oefenterrein. Er is geen onderzoek gedaan naar alternatieve locaties en dus zal dat nu alsnog moeten gebeuren. De juiste weg is om eerst als ministerie zorgvuldig al je huiswerk te doen.'

Het stadsbestuur en de bevolking maken zich zorgen over wat de komst van het station voor hen betekent, bijvoorbeeld met betrekking tot straling, en hebben nee gezegd tegen het radarstation in Herwijnen. Toch zet staatssecretaris Visser (VVD) door via een zogeheten rijkscoördinatieregeling, waarbij het ministerie in feite de taken van het stadsbestuur overneemt. Dit omdat er sprake zou zijn van een ‘nationaal belang’. Janssen: 'Herwijnen werd gepresenteerd als de locatie waar na zorgvuldige afweging voor gekozen was. Dit alles blijkt toch - laat ik mij nog voorzichtig uitdrukken - op een aantal punten wat genuanceerder te zijn. Herwijnen leek in 2014 een makkelijke optie. Dat was wat er werkelijk aan de hand was: eenvoudig te verwerven en geen politieke weerstand. Verder onderzoek naar andere locaties bleef achterwege. De staatssecretaris moet uit de groef dat een radarstation in Herwijnen een nationaal belang is. Een radarstation is een nationaal belang, niet een radarstation in Herwijnen.'

In antwoord op vragen van de SP  beloofde de staatssecretaris dat het onafhankelijke onderzoeksbureau TNO de gegevens over straling zal controleren. Er wordt dus niet alleen afgegaan op de informatie van de fabrikant. Janssen: 'Daarmee is hopelijk de angel uit de zorgen van de bewoners. Maar het inzetten de Rijkscoordinatieregeling op dit moment is onnodig, ontijdig en ongewenst. Daarom zal de SP tegen stemmen.'

Als het kabinet wetenschappelijke adviezen blijft negeren, dreigt het experiment met legale wietteelt een gemiste kans te worden. Volgens SP-senator Rik Janssen laat het kabinet zich vooral leiden door politieke afwegingen. Daardoor krijgt het experiment een beperkte opzet in omvang en duur die het onmogelijk maakt voldoende betrouwbare informatie te verzamelen die nodig is voor vervolgbesluiten.

Het experiment met gelegaliseerde wietteelt is een maatregel uit het coalitieakkoord. Coffeeshops in zes tot tien daartoe aangewezen gemeenten moeten tijdens het experiment hun wiet inkopen bij telers die daarvoor een vergunning van de overheid hebben. Nu wordt de verkoop van wiet gedoogd, maar is de teelt illegaal. De bedoeling is dat het experiment zorgt voor duidelijkheid over het effect van legale wietteelt op de volksgezondheid en de drugscriminaliteit. En daar gaat het mis, volgens nieuwgekozen Eerste Kamerlid Rik Janssen in zijn eerste bijdrage.

Janssen verwijst naar de adviezen van de wetenschappelijke adviescommissie voor het experiment, de commissie-Knottnerus. 'De commissie adviseert op wetenschappelijke gronden dat er aanzienlijk meer gemeenten zouden moeten meedoen aan de proef. Ook moet er met verschillende soorten wiet en hasj worden geëxperimenteerd, meerdere telers die zeker 25 soorten van voldoende sterke hasj en wiet telen. Het beëindigen van de proef na vier jaar wordt door de commissie onlogisch en riskant genoemd. De omvang en duur van het experiment maken het volgens de commissie niet mogelijk gezondheidseffecten op lange termijn en effecten op de totale criminaliteit te onderzoeken.' De SP wil daarom dat de adviezen van de commissie worden overgenomen.

Volgens Janssen kiest het kabinet echter eigen criteria en negeert het de wetenschappelijke adviezen. 'Je vraagt je dan langzamerhand wel af waarom er eigenlijk wetenschappelijk advies is gevraagd als het kabinet vooraf alles al zo goed wist. De reactie van het kabinet lijkt alleen beargumenteerd te worden met verwijzing naar afspraken uit het regeerakkoord. Politieke afwegingen zijn de basis voor dit experiment geworden en niet een op wetenschap gebaseerde aanpak. Het wietexperiment lijkt hiermee een gemiste kans te worden. Het kan veel beter.'

Wie is de nieuwe Eerste Kamer fractie?

Tiny Kox is sinds 2003 fractievoorzitter van de SP in de Eerste Kamer. Daarvoor was hij van 1994 tot 2003 algemeen secretaris van de SP en van 1982 tot 1999 fractievoorzitter in de gemeenteraad van Tilburg. Sinds 2007 is hij als Eerste Kamerlid ook voorzitter van de fractie van Europees Verenigd Links in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa.

Rik Janssen is jurist en sinds 2011 Gedeputeerde voor de SP in Zuid-Holland. Hij is onder andere verantwoordelijk voor milieu en water. In 2011 was hij korte tijd lid van de Tweede Kamer en van 2007 tot 2011 was hij medewerker van de Tweede Kamerfractie van de SP.

Arda Gerkens is lid van de Eerste Kamer voor de SP sinds 2013. Ze is voorzitter van de vaste commissie van de Eerste Kamer voor Economische Zaken, Klimaat en Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid. Van 2002 tot 2010 was ze lid van de Tweede Kamer. Ze werkt als directeur Stichting Expertisebureau Online Kindermisbruik. Eerder werkte ze onder meer voor Milieudefensie.

4. BASTIAAN VAN APELDOORN (1970, HAARLEM)

Bastiaan van Apeldoorn is lid van de Eerste Kamer sinds 2015. Hij is voorzitter van de vaste commissie voor Europese Zaken. Hij is hoogleraar Mondiale Politieke Economie en Geopolitiek aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is hij voorzitter van de commissie die het Europees verkiezingsprogramma van de SP voorbereidt.