Poliflw

Nooit laten afweten, altijd doorgaan. Dat was zijn lijfspreuk. Spier behoorde tot de generatie die ‘als kind oud is geworden’. Hij zag 48 onderduikplekken, zat in concentratiekamp Amersfoort, meldde zich als vrijwilliger bij het Engelse leger en voegde zich na zijn opleiding bij de Royal Marine-commando’s. Als officier bij de Koninklijke Landmacht verbleef hij twee jaar in Indonesië. Bij de Allied Forces Radio in Batavia leerde hij schrijven en werd later journalist voor Het Parool. Na het zien van de eigenhandige verbouwing van zijn huis, moedigde Rietveld hem aan om zich om te scholen tot architect. Spier volgde dat advies, kreeg bekendheid dankzij zijn pakhuizen en zag het hoofdpostkantoor in Amsterdam als zijn laatste grote project.

‘De nieuwe generatie paart een gebrek aan betrokkenheid aan een grote mate van egoïsme. Daar zie ik een groot probleem in,’ zei Spier in een interview met de Volkskrant in 1995. Wij danken hem dat hij zo’n groot deel van zijn eigen leven onzelfzuchtig heeft gewijd aan zijn land, de mensen om hem heen en het vrijzinnig democratisch denken van D66.

Onze gedachten zijn bij zijn nabestaanden.

“Samenwerking zit in het DNA van de krijgsmacht. Het verbreden en verdiepen van de samenwerking met onze partners en bondgenoten is heel belangrijk, juist nu. Net als Nederland verhogen ook andere Europese landen hun defensie-uitgaven. Zo investeert bijvoorbeeld Duitsland fors in de krijgsmacht. Dit is dus het moment om meer en slimmer samen te werken. Zodat meer budget zich ook vertaalt in een sterkere krijgsmacht en een veiliger Europa. Denk aan de gezamenlijke ontwikkeling en aanschaf van materieel. Zo kunnen we het werk van onze militairen veiliger en makkelijker maken. Via de EU kunnen we standaardisatie stimuleren. Nederland zal daar komende periode een voortrekkersrol in vervullen.”

Vanaf volgend jaar zullen nieuwe Amerikaanse kernwapens worden geplaatst in Volkel. Op vliegbasis Volkel staan nu Nederlandse piloten klaar om met hun F-16's de B-61-11 te gebruiken. De F-16's en haar bommen worden vervangen. Die bommen zijn voor de F-35 die wordt uitgerust met de nieuwe B-61-12.

Dat is aanleiding om komende zaterdag naar Volkel te gaan om tegen vernieuwing van de Nederlandse kernwapentaak te protesteren. Deze actie is onderdeel van een internationale beweging. Ook in Duitsland (op de basis in Büchel), Italië (Aviano) en België (Kleine Brogel) worden dezelfde kernwapens verwacht voor de luchtmacht van die landen. In Duitsland was er begin september al een start voor de campagne en in België en Italië zullen komend weekend soortgelijke acties worden gehouden. Ook de luchtmachten van deze landen worden verantwoordelijk gehouden voor het oefenen en desnoods gebruiken van dit wapen.

De hoogspanning over kernwapens van de afgelopen 75 jaar leek afgenomen maar is nooit weggeweest. Niet alleen lopen recent wereldwijd de spanningen op over de raketten en kernwapens van Noord-Korea en geldt die spanning ook voor Iran dat uranium verrijkt waarmee een atoombom gemaakt zou kunnen worden. Ook de VS en Rusland maken nieuwe plannen voor kernwapens. Dat heeft gevolgen voor Europa en Nederland in het bijzonder.

De spanningen van de laatste jaren in Europa krijgen opnieuw het karakter van een Koude Oorlog, met grote gevolgen voor de veiligheidssituatie. Na het opzeggen van tal van verdragen, zoals het INF-verdrag, ten gunste van wapenbeheersing is dat zeer verontrustend. De NAVO zegt zich bewust te zijn van de grote risico's die kernwapens met zich meebrengen. Zij stelt aan kernontwapening te willen werken. Dat is zeker de wens van de overgrote meerderheid van de Europese bevolking, blijkt uit elke enquête. Daarom is het tegenstrijdig dat met dit beleden voornemen nieuwe kernwapens gepland zijn.

Het eerste wat nu moet gebeuren is volledige openheid geven over deze plannen en een democratisch debat voeren. De Nederlandse regering en de NAVO moeten openheid geven over wat nu de precieze plannen zijn. Wij weten dit alleen van Amerikaanse wetenschappers die de kleine lettertjes bestuderen. Het Nederlandse parlement moet kunnen debatteren en beslissen over deze kernwapenplannen. Het zou ongehoord zijn als deze bommen in stilte worden geplaatst.

Bij herhaling hebben we de afgelopen 20 jaar gepleit voor atoomontwapening. Niet alleen door Nederland maar alle kernwapenlanden. De regering moet zo spoedig mogelijk toelichten wat de plannen zijn met de vervanging van de B-61. Zij moet dit plan aan het parlement voorleggen.

In het licht van de oplopende spanning over en met kernwapens overal in de wereld is het nodig van kernontwapening een politieke prioriteit te maken. We moeten af van de ononderbroken dreiging van een kernwapenoorlog. Zonder kernontwapening kan Europa niet veilig zijn. Het is nodig om via de genoemde stappen te werken aan een kernwapenvrij Europa.

Al jaren zet Belhaj zich in om Afghaanse tolken te helpen. Afghaanse tolken hebben met gevaar voor eigen leven bijgedragen aan de veiligheid van onze militairen en daarmee aan het succes om de militaire missies veilig te kunnen uitvoeren. Samen met collega-Kamerleden maakte ze plannen om voor de tolken een speciale uitzondering te maken in de asielprocedure, de zogenaamde tolkenregeling. En nadat de Taliban de macht kreeg in Afghanistan, maakte ze een plan om niet alleen tolken, maar alle Afghanen die Nederland hebben gediend, gebruik te laten maken van die procedure.

Helaas bleven de versnelde resultaten uit. Momenteel zitten er nog 22 tolken in Afghanistan. Daarom vroeg ze de minister van Defensie of er nog tolken vastzitten in Afghanistan die zich in juni of eerder hadden aangemeld om te vertrekken. Bovendien wilde ze weten waarom de minister er voor koos om commerciële vluchten in te zetten in plaats van de tolken met militaire vluchten mee te nemen.

Volgende week komt de Amerikaanse president Joe Biden naar de NAVO-top in Brussel. Eén van de grote actuele onderwerpen op de top is wapenbeheersing, ontwapening en non-proliferatie. Dat is een onderwerp te midden van bewapeningsplannen en een Koude Oorlogssfeer. Kernwapens zijn levensgevaarlijk en in een Koude Oorlogssfeer met zowel Rusland als China moeten ontwapening en diplomatie voorop komen te staan. In deze verslechterende omstandigheden in Europa kunnen de bestaande kernwapens niet onbesproken blijven.

Minister Bijleveld van Defensie en minister Kaag van Buitenlandse Zaken lieten de Kamer onlangs weten dat ontwapening onverminderd van belang is. Als covid het toelaat, zal er waarschijnlijk in augustus een ‘toetsingsconferentie’ van het non-proliferatieverdrag plaatshebben. Daar moet de verspreiding van kernwapens naar nieuwe landen worden voorkomen. Maar ook zouden er concrete aansporingen voor kernwapenontwapening moeten worden gedaan. Het is van belang dat Nederland in de aanloop naar de komende NAVO-top, maar ook die van december dit jaar, laat zien dat zij een einde wil maken aan de atoomwapenwedloop op eigen grondgebied.

Er zijn namelijk plannen om kernwapens te moderniseren. De F-16 wordt binnenkort vervangen door de F-35, voorheen bekend als JSF. Bovendien wordt de bom die nu onder de F-16 hangt, vervangen door een gemoderniseerde kernbom voor de F-35. Die bom heet B- 61-12. Nederland deelt de kernwapens met de Amerikanen. Niet alleen liggen ze op Nederlands grondgebied in Volkel, maar ook lopen we het risico dat Nederlandse piloten op een nare dag verplicht worden dit wapen af te werpen. Een dergelijke afspraak van nuclear sharing bestaat er ook tussen de VS en België, Duitsland, Italië en Turkije. In totaal gaat het waarschijnlijk om zo'n 100 atoomkoppen in vijf Europese landen.

Ik vraag de regering concrete plannen te maken om afscheid te nemen van de atoomtaak. In 2013 steunde een meerderheid van de Kamer mijn motie: geen kernwapens onder de JSF. Dat moet het uitgangspunt zijn. Het zou goed zijn als de regering – bij voorkeur samen met de andere NAVO-landen die een nucleaire taak hebben (België, Duitsland, Italië, Turkije) - aan de NAVO en de VS meldt dat van deze taak wordt afgezien. De fracties van de politieke partijen die nu nadenken over een regering zouden dit plan moeten steunen. Bedenk ook dat er in Duitsland verkiezingen voor de deur staan en dat er een kansrijke partij is, de Grünen, die af wil van de atoomtaak.

Maar hier moet het niet bij blijven. Laten we het goede voorbeeld geven, laten we streven naar een Europese kernwapenvrije zone. Dus ook inclusief Frankrijk en Groot-Brittannië. Uiteindelijk moeten alle kernwapens de wereld uit. Dat is in lijn met het onlangs aangenomen VN-verdrag tegen kernwapens. In januari 2022 is de eerste conferentie van landen die dit VN-verdrag hebben ondertekend. Het is belangrijk dat Nederland daar aanwezig is, op zijn minst als waarnemer, maar liefst met buurlanden die ook kernwapens delen met de Amerikanen.

Vervolgens, in de komende regeerperiode, kunnen we het VN-verdrag op het verbod van kernwapens tekenen - met zoveel mogelijk bondgenoten. Dan komt eindelijk een eind aan de verouderde wapenwedloop met deze massavernietigingswapens.

Wetenschappers waarschuwen al jaren voor de ontwikkeling van volledig autonome wapensystemen. Sinds de ontwikkeling van onbemande gevechtsdrones, die op afstand worden bestuurd, zijn de ontwikkelingen steeds sneller gegaan. Belhaj: ‘Het grote verschil met een onbemande, bestuurbare drone en een volledig autonoom wapensysteem is dat er altijd nog een menselijke vinger aan de trekker zit. Niet in het vliegtuig, maar wel achter de computer waarmee de drone bediend wordt. Hoe vervelend het ook is, er zal helaas altijd ergens op de wereld een gewelddadig conflict zijn. Ook Nederland wordt in sommige gevallen gedwongen om met geweld op te treden. Dat geldt ook voor onze NAVO-bondgenoten en andere Europese legers. Het is onacceptabel dat in oorlogssituaties volledig zelfstandige wapensystemen worden ingezet, of dat nu door terroristische groepen is of NAVO-legers. Geweld bewaar je als optie tot je echt niet meer anders kan, omdat het bijna kwestie van leven en dood is. Een menselijk oordeel hoort daar vanzelfsprekend bij.‘

‘De onderste steen boven‘ is de titel van het boek dat SP-Kamerlid Sadet Karabulut vrijdag uitbrengt over het werken met giftige stoffen bij Defensie. Karabulut roept daarin Barbara Visser, de staatssecretaris van Defensie, op om een schadefonds voor alle werknemers van Defensie en hun nabestaanden op te richten. Dit fonds moet een ruimhartige algemene schadeloosstelling uitkeren aan al die mensen die bij Defensie hebben gewerkt met giftige stoffen. Doel van het fonds is gerechtigheid voor iedereen. Al tientallen jaren is bij Defensie bekend dat personeel moet werken met giftige stoffen die slecht zijn voor de gezondheid. Die stoffen zouden moeten worden verbannen, of afdoende veiligheidsvoorschriften zouden ervoor hebben moeten zorgen dat personeel niet ziek werd. Dat is beide niet gebeurd.

‘De onderste steen boven’ was het devies van minister Hennis toen zij in 2014 de opdracht gaf voor wetenschappelijk onderzoek naar het werken met chroom-6 bij de zogeheten POMS-depots. Dat zijn Amerikaanse depots in Brunssum, Eygelshoven, Coevorden, Vriezeveen en Ter Apel waar Nederlands personeel in opdracht van Defensie onderhoudswerk verrichtte aan Amerikaans wapens die wereldwijd werden ingezet. Daarbij werd gewerkt met een groot aantal giftige stoffen.  Het RIVM kreeg opdracht tot het maken van drie rapporten. Eén ervan over werken met chroom-6 in de POMS-depots kwam in 2018 uit. Een tweede over het werken bij de POMS met het verfmengsel CARC kwam in maart 2020 uit en het laatste over werken met chroom-6 en CARC moet eind het jaar uitkomen.

Het boek geeft een overzicht van de discussie over het werken met giftige stoffen sinds 1998. Daarnaast zijn drie uitvoerige interviews opgenomen met mensen die gewerkt hebben met giftige stoffen in aanraking zijn gekomen. Een POMS-arbeider, een schilder bij de luchtmacht en een weduwe van een POMS-arbeider. De positie van nabestaanden is nog steeds niet goed geregeld, concludeert Karabulut.

Karabulut: ‘Hoewel Defensie de opdracht gaf om de onderste steen boven te krijgen is dat nog niet gelukt. Het Defensiepersoneel moet daarom genoegdoening krijgen voor het feit dat Defensie willens en wetens mensen heeft blootgesteld aan deze gevaarlijke stoffen. Het bedrag zou alleen veel hoger moeten zijn. Het tweede is een blijvend onderzoek naar de gevolgen van het werken met alle giftige stoffen bij Defensie.’ Het voorbeeld van een algemeen schadefonds is er al. Dat is het asbestfonds. Daarbij gaat het om één ziekmakende stof. Karabulut: ‘Bij Defensie is gewerkt met een heleboel gevaarlijke stoffen. In mengsels door elkaar heen. Zo’n fonds moet er op korte termijn ook komen voor mensen die met chroom-6 en alle andere giftige stoffen hebben gewerkt. Daarnaast moet de zoektocht naar de werking van gevaarlijke stoffen moet doorgaan, ook na het derde rapport van de RIVM’.

Karabulut hoopt dat in het najaar van 2020 een structurele oplossing voor het Defensiepersoneel wordt gevonden.

Kan Nederland in de toekomst opnieuw steun uitspreken voor een illegale militaire interventie zoals die tegen Irak in 2003? Deze vraag is actueel nu het kabinet zichzelf opnieuw de ruimte verschaft om politieke steun te verlenen aan illegale militaire optredens.

Het pas in 2010 voltooide onderzoek naar de Nederlandse steun voor de Amerikaanse oorlog tegen Irak – een oorlog die meer dan een miljoen mensen het leven kostte en ons Islamitische Staat opleverde – liet er geen twijfel over bestaan: een volkenrechtelijk mandaat voor het ingrijpen had ontbroken. De oorlog was illegaal. Anderen zouden zeggen: het was een daad van agressie.

In de kabinetsreactie op dit rapport van de commissie-Davids werd vastgelegd dat dergelijke steun niet meer zou worden verleend. In het jargon van de huidige minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok (VVD): „Dat voor politieke steunverlening aan interstatelijk geweldgebruik ook een volkenrechtelijke rechtsgrond aanwezig moet zijn voor dat geweldsgebruik”. Sinds de Irak-oorlog is dit de norm. Maar gelukkig was het kabinet er nooit mee.

Dat bleek eens te meer toen in april 2018 de VS, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk een aanval op Syrische doelen uitvoerden, naar eigen zeggen in reactie op een chemische aanval van het Assad-regime in Douma. Omdat een geweldsresolutie van de VN-Veiligheidsraad uitbleef, wat allerlei westerse landen moeilijk konden verkroppen, was er voor dit optreden geen volkenrechtelijk mandaat. Nederland kon daarom in de NAVO geen ‘steun’ uitspreken. Het toonde enkel ‘begrip’ voor de actie van het drietal bondgenoten en liep daarmee uit de pas. Omdat het kabinet van deze beperking af wil, werd een expertgroep ingesteld om te onderzoeken of er toch mogelijkheden zijn om in de toekomst meer vrijheid van handelen te hebben. Deze deskundigen adviseerden wat het kabinet al langer wenste. Daarmee lijkt de weg geëffend om voortaan weer onomwonden politieke steun uit te spreken als er illegaal militair wordt opgetreden.

Dat is niet zonder gevaar, er kleven zelfs bijzonder grote risico’s aan. De expertgroep zelf wijst daar ook op. Zo kan politieke steun voor illegaal militair optreden leiden tot erosie van het in het VN-Handvest verankerde geweldsverbod. Ook kan het erin resulteren dat ook andere landen zich aangemoedigd voelen mandaatloos te interveniëren, denk bijvoorbeeld aan Rusland of China.

Een relatief klein land als Nederland heeft baat bij een zo strikt mogelijke naleving van de internationale rechtsorde.

Daarnaast kan de geloofwaardigheid van Nederland, dat in de eigen Grondwet nota bene bevordering van de ontwikkeling van de internationale rechtsorde heeft opgenomen, ter discussie komen te staan. Tenslotte is niet uitgesloten dat Nederland door een rechter volkenrechtelijk aansprakelijkheid wordt gehouden voor de politieke steun.

Het is, zwak uitgedrukt, opmerkelijk dat de expertgroep ondanks deze risico’s het kabinet toch de nodige manoeuvreerruimte biedt. Ronduit vreemd is het dat de opstellers van het alom geprezen rapport van de commissie-Davids, waarna het kabinet zich de beperking oplegde, niet benaderd lijken om hun licht te laten schijnen over deze beleidswijziging. Datzelfde geldt voor de Extern Volkenrechtelijke Adviseur, die na publicatie van het Davids-rapport was aangesteld om de juridische advisering van de minister te verbeteren.

Gênant is daarnaast dat inmiddels nogal wat is aan te merken op de aanleiding voor dit alles, de Syrische aanval op Douma. Waar er eerder weinig vraagtekens werden geplaatst bij het officiële narratief hierover – een gifgasaanval van het Assad-regime op onschuldige burgers – lijkt de zaak inmiddels een stuk minder eenduidig. Dat komt doordat een aantal experts van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, die onderzoek deed in Douma, later stevige kritiek uitten op het eindrapport van deze waakhond. Zij wezen, onder meer op grond van gelekte officiële stukken, op de mogelijkheid dat niet het regime-Assad verantwoordelijk zou zijn, maar rebellen ter plaatse.

Het is duidelijk dat het zwart-witdenken dat vaak voorafgaat aan een militaire interventie – legaal of niet – geen recht doet aan de vaak veel ingewikkelder werkelijkheid. Dat is precies de les van bijna twintig jaar van ‘oorlogen’ tegen het terrorisme – oorlogen die van leugens en bedrog doortrokken waren.

Los hiervan is de vraag wat de Amerikaans-Brits-Franse aanval op Syrië in 2018 nou eigenlijk heeft opgeleverd. Is de burgeroorlog erdoor verkort? Heeft Assad sindsdien afgezien van aanvallen op burgers? Is er meer zicht op een einde aan het geweld? Het antwoord is duidelijk: drie keer nee.

Een relatief klein land als Nederland heeft baat bij een zo strikt mogelijke naleving van de internationale rechtsorde. Een betere internationale waarborg voor de eigen veiligheid is er nauwelijks. In een wereld met snel groeiende, nieuwe (regionale) grootmachten, die ons land wellicht minder gunstig gestemd zijn, zullen stevig verankerde volkenrechtelijke principes in de toekomst bovendien alleen maar in belang toenemen. Daarom doet minister Blok er goed aan de beleidswijziging te heroverwegen.

You must have JavaScript enabled to use this form.

Ja, ik wil op de hoogte blijven van belangrijk nieuws en acties van de SP en Lilian Marijnissen.

Daarnaast wordt er, vanuit het perspectief van de VS, juist gewezen op andere motieven om kernbommen tot ontploffing te brengen, zoals bureaucratische druk om het product van een gigantische industriële inspanning – de atoombom – uit te proberen op een echt doel. Ook wordt afschrikking van de Sovjet-Unie, waarmee spoedig een jarenlange Koude Oorlog gevoerd zou worden, genoemd.

Hoe het ook zij, wie de laatste dagen de vele berichten over deze gruweldaden tot zich neemt, kan maar tot een conclusie komen: nooit meer mag het zover komen dat deze wapens tot ontploffing worden gebracht. Nooit!

Om dat doel te bereiken is helaas nog altijd veel werk nodig. Want toen in 1945 enkel de VS nog beschikte over een bescheiden hoeveelheid van deze wapens beschikken vandaag de dag negen landen hierover. De VS en Rusland hebben allebei meer dan 6.000 kernwapens. Andere kernmachten zijn het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, China, India, Pakistan, Israël en Noord-Korea. Bovendien is de vernietigende kracht van de wapens vergaand toegenomen, waardoor een oorlog tussen kernmachten zomaar het einde van zo’n beetje alles kan betekenen.

Daarnaast hebben meerdere NAVO-landen Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied liggen. Nederland is er daar een van. Een wereld zonder kernwapens, een Global Zero, moet daarom in eigen land beginnen. Deze Amerikaanse wapens moeten terug naar de VS worden gestuurd. Om hieraan bij te dragen kan Nederland in Europa een initiatief nemen om samen met andere NAVO-landen met Amerikaanse kernwapens te komen tot een concreet ontwapeningsvoorstel.

Dat moet samengaan met het ondertekenen door Nederland van het in VN-verband onderhandelde verdrag dat landen verbiedt om kernwapens te ontwikkelen, testen, fabriceren, bezitten, op te slaan, te verplaatsen, te gebruiken of met het gebruik ervan te dreigen of de plaatsing van kernwapens op het grondgebied toe te staan.

Pas als deze hoognodige stappen worden gezet, kan Nederland zich wereldwijd geloofwaardig inzetten voor een wereld zonder kernwapens.