Poliflw

De top duurde extreem lang en daar waar Rutte op voorhand zei geen akkoord te verwachten, kwam die er toch. Tijdelijk voorzitter Duitsland heeft net zolang onderhandeld, tot er een uitkomst was. Marijnissen: 'Iedereen is blij met de uitkomst, terwijl er grote tegenstellingen waren. Dat kan dus niet waar zijn. Doordat de regeringsleiders in een soort van snelkookpan zijn gezet lijkt het nu of iedereen wint, maar als het stof is opgetrokken zal duidelijk zijn dat vooral de Europese Commissie heeft gewonnen: hogere begroting, veel macht via het herstelfonds en gezamenlijke leningen en daarmee een forse verdieping van de euro. Het is diep ondemocratisch. Rutte had niet moeten accepteren dat er deze top besloten moest worden. De SP kan er niets anders van maken dan dat hij gezwicht is onder de internationale druk en voor een paar spiegeltjes en kralen toch instemt.'

De SP roept op om van de Coronacrisis vooral te leren dat we in lidstaten en de EU meer zelfvoorzienend moeten zijn met hulpmiddelen en vaccins. Ook sloot de SP geen giften uit voor landen die zwaar getroffen zijn. Marijnissen: 'Solidariteit is belangrijk. Maar wat er nu ligt is een gedrocht wat verkocht wordt onder de noemer "eenheid" terwijl het lidstaten tegen elkaar uitspeelt.'

De motie van SP-Kamerlid Jasper van Dijk om alleenstaande vluchtelingenkinderen op de Griekse eilanden in Nederland op te vangen, is vannacht helaas verworpen. Van Dijk had goede hoop dat de motie een meerderheid zou halen, maar uiteindelijk trokken coalitiepartijen ChristenUnie en D66 hun steun toch in.

De afgelopen maanden groeide de steun voor het plan om alleenstaande kinderen van de Griekse eilanden te halen enorm. Circa 150 gemeenten en ook provincies betuigden hun steun. In Europa zijn meer dan tien landen die zich bereid verklaarden om kinderen op te nemen. Dit in reactie op het Griekse verzoek aan de lidstaten om 2.500 alleenstaande kinderen op te nemen. De Nederlandse regering koos echter voor een plan om kinderen in Griekenland zelf op te vangen. Dit was overduidelijk een poldercompromis tussen de zwaar verdeelde coalitiepartijen. Het plan komt echter nauwelijks van de grond, blijkt uit onderzoek van de onder andere de Groene Amsterdammer. Om die reden nam opnieuw de druk toe om kinderen in Nederland op te vangen.

Van Dijk: ‘De kinderen bevinden zich in erbarmelijke omstandigheden op de Griekse eilanden. Het is Europees grondgebied, dus ook Nederland heeft hierin een taak. Dat was immers de afspraak na de vluchtelingencrisis in 2015. Er komt ondanks mooie beloften weinig terecht van een eerlijke verdeling van vluchtelingen in Europa. Over twee weken is er een nieuwe kans om het voorstel te doen, bij het debat over de Europese top.’

Geen enkele politicus durft met Ronald van Raak in de media in debat over het wachtgeld?

Beste collega-Kamerleden, ik bijt toch niet?

Deze week gebeurde het weer. Redacties van programma’s vroegen of ik bereid was om in debat te gaan over het wachtgeld. Omdat ik een wet heb gemaakt om dat wachtgeld af te schaffen en voor politici gewoon de WW te laten gelden, zoals voor iedereen. Zo’n verzoek doen redacties vaak vroeg in de morgen, zodat ze genoeg tijd hebben om een ander Kamerlid te vinden dat met mij in debat wil. Maar op het einde van de dag kwam de mededeling dat geen enkele politicus bereid is om het wachtgeld tegenover mij te verdedigen. Dat is vreemd, omdat bijna alle partijen tégen mijn wet zijn om het riante wachtgeld af te schaffen.

Vrijdag deed de regering de mededeling dat ze opnieuw gaat kijken naar het wachtgeld voor politici. Aanleiding is de ophef die deze week ontstond over het riante wachtgeld van GroenLinks-Kamerlid Isabelle Diks en VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff, die allebei gebruik maakten van extra wachtgeld, naast hun goedbetaalde baan als Kamerlid. Maar de regering hoeft helemaal niet naar het wachtgeld te ‘kijken’, want er ligt al een wet om het wachtgeld af te schaffen. Over deze wet zal in de Kamer ook een debat worden gevoerd en dan zal elke politieke partij toch moeten aangeven of ze dit steunt of niet. En welke argumenten ze daarvoor hebben.

Beste collega-Kamerleden, ik bijt toch niet? Als in de komende tijd de redactie van een of ander programma belt met de vraag of u met mij in debat wilt, zeg dan gewoon ‘ja’. Als u het wachtgeld voor politici wilt behouden, dan zult u daar toch wel goede redenen voor hebben? En als u goede argumenten hebt, waarom zou u die dan niet laten horen? Wie weet kunt u mij, of de kijkers of de lezers of de luisteraars alsnog overtuigen van de noodzaak dat politici veel beter voor zichzelf zorgen dan voor andere mensen. Maar als u die argumenten niet hebt, dan is er ook geen reden om dat wachtgeld in stand te houden. Kom op! Ik zie uit naar de discussies met u!

(Deze column is gepubliceerd op tpo.nl)

De Raad van State ziet het referendum als een goede manier om de 'gevoelens van isolement, vervreemding en uitsluiting' onder bepaalde groepen mensen in de samenleving te verminderen. Dat blijkt uit het advies van de Raad van State over de wet van de SP voor een bindend correctief referendum.

SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak: 'Ik ben heel blij met dit advies, maar toch ook verrast, omdat de belangrijkste adviseur van de regering in het verleden erg kritisch was over het referendum, dat moeilijk te verenigen zou zijn met onze parlementaire democratie. Dat was ook het belangrijkste argument van premier Mark Rutte om het referendum af te schaffen. Nu ziet de Raad van State het referendum als een "positief te waarderen aanvulling en correctie" op ons huidige stelsel. Dat is een grote kanteling.'

De Raad van State ziet ook andere voordelen van het bindend correctief referendum. Zo zorgt het ervoor dat politieke partijen scherp blijven en er rekening mee houden dat de compromissen die zij sluiten ook echt kunnen rekenen op voldoende steun van de bevolking. Onvrede van burgers komt eerder op de politieke agenda en mensen die zich niet gehoord voelen kunnen op deze manier hun stem laten horen.

Van Raak: 'Mooi vind ik ook de opmerking van de Raad van State dat "voor een stabiele democratie meer nodig is dan handhaving van de status quo." De Raad van State wijst erop dat een grote meerderheid van de mensen in ons land voorstander is van een referendum. Het bindend correctief referendum zoals we dat voorstellen is daarom een 'sluitstuk' van het parlementaire stelsel.'

In december pleitte de Staatscommissie Parlementair Stelsel onder leiding van Johan Remkes ook voor een correctief referendum. 'De democratie werkt niet voor iedereen even goed. De stem van niet álle burgers wordt voldoende gehoord. De bestaande politieke onvrede bij een deel van de bevolking kan leiden tot afhaken en afkeer van de democratie,' stelde Johan Remkes. Volgens de Staatscommissie zijn referenda een goed 'ventiel' of goede 'veiligheidsklep' op het moment dat volksvertegenwoordigers dingen doen die het volk écht niet wil. Dit pleidooi was voor de SP reden om in januari een wetsvoorstel in te dienen voor invoering van een bindend correctief referendum. Een wet die nu wordt ondersteunt door de twee belangrijkste adviseurs van de politiek.

Van Raak: 'Het referendum is het kleefkruid van onze democratie. In februari 2018 verdedigde ik in de Kamer tevergeefs een wet voor een correctief referendum, een wet die ooit door GroenLinks, PvdA en D66 was gemaakt, maar die door deze partijen plotseling niet meer werd gesteund. Aanleiding was de uitslag van het raadgevend referendum over het verdrag met Oekraïne, waar deze partijen vóór waren, maar de bevolking tégen was. Dit was voor de regering aanleiding om het raadplegend referendum maar af te schaffen. Sindsdien is er echter veel veranderd. Het is bijzonder dat zowel een Staatscommissie als de Raad van State nu een bindend correctief referendum voorstellen, een echt referendum waarvan het kabinet en de Kamer de uitslag niet meer naast zich neer kunnen leggen.'

Dinsdag debatteert de Tweede Kamer over de begroting van Binnenlandse Zaken. Daar wil de SP een begin maken met een nieuwe discussie over het correctief referendum. 'Ik hoop dat we na het mooie pleidooi van de Staatscommissie en het interessante advies van de Raad van State nu een inhoudelijke discussie kunnen voeren. Over de vraag hoe we onze parlementaire democratie kunnen versterken en wat daarbij de rol is van het referendum. De wetgeving is ingediend en de adviezen liggen op tafel. Ik denk dat het referendum plotseling een stuk dichterbij is,' zegt Van Raak.

Na de illegale annexatie van de Krim werd de Russische delegatie het stemrecht in de assemblee ontnomen. Dat leidde tot haar vertrek, wat vervolgens werd gebruikt als argument om voortaan geen enkele rapporteur van de assemblee op Russisch grondgebied toe te laten. Belangrijke onderzoeken naar eventuele schendingen van mensenrechten, de situatie van de bevolking op de Krim, het functioneren van democratische instituties in de grootste lidstaat van de Raad van Europa, konden niet langer doorgaan. De Europese Mensenrechtencommissaris werd evenmin in staat gesteld haar werk ter plekke te doen. En de betaling van contributie werd stopgezet.

Meer en meer werd duidelijk dat met het ontnemen van het stemrecht aan het Russische parlement de Parlementaire Assemblee in eigen voet had geschoten: het bieden van een excuus aan Rusland om weg te blijven in Straatsburg, en alle medewerking te blokkeren. Vijf jaar lang kon in de Assemblee (waarvan ik inmiddels 16 jaar lid ben) alleen veelvuldig over Rusland maar altijd zonder Rusland gesproken worden, wat vaak leidde tot verlamming van het werk. Ondertussen kon minister van buitenlandse zaken Lavrov van de Russische Federatie vijf jaar lang zonder enig probleem zijn rol spelen en opeisen in het Comité van Ministers, dat het intergouvernementele deel van de verdragsorganisatie representeert.

In al die jaren ben ik blijven wijzen op deze totale onbalans en ineffectiviteit in de Raad van Europa. Vaak tegen de stroom in omdat een aanzienlijk deel van de assemblee bevangen werd door nieuwe koude oorlogsretoriek. Gaandeweg werd echter duidelijk dat de hele organisatie zichzelf hiermee aan het marginaliseren was en daarbij  de dreiging groter werd dat Rusland uit de Raad van Europa als zodanig zou stappen (en daarmee haar inwoners het recht zou afnemen om zich bij schending van mensenrechten te kunnen wenden tot het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg).

Om een antwoord op deze grote crisis in de in 1949 opgerichte mensenrechtenorganisatie te vinden, werd eind 2017 een speciale commissie aan het werk gezet waarin alle parlementen meewerkten, inclusief Rusland. Op basis van de resultaten van die commissie, werd ik vervolgens door de assemblee als rapporteur gekozen, om voorstellen te doen over de rol en missie van de Raad van Europa en zijn assemblee, en de voornaamste uitdagingen te identificeren. Mijn rapport daarover werd in april j.l. met 3/4 meerderheid aangenomen door de assemblee. Het bevat enkele tientallen verbeter-punten, waarvan inmiddels een aanzienlijk deel al werk in uitvoering is.

De meeste aandacht echter werd getrokken door twee voorstellen van mijn kant. Allereerst dat er een einde moest komen dat landen naar eigen keuze of door handelen van de assemblee slechts in een van de twee statutaire organen. Voortaan zou gelden: je bent of in alle twee, of in geen een. En wie deelneemt, heeft gelijke rechten, in beide organen. Een tweede voorstel betrof het opzetten van een nieuw reactiemechanisme in geval een lidstaat zijn verplichtingen schendt op basis van het Statuut of het Mensenrechtenverdrag. Om te garanderen dat in zo'n geval niks doen niet langer een optie zou zijn, stelde ik voor om voortaan ook de parlementaire assemblee het recht te geven een schorsings- of uitzettingsprocedure te starten, in samenwerking met het Comité van Ministers en de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa. Het nieuwe reactiemechanisme is aanzienlijk sterker dan de bestaande unilaterale sancties van de assemblee, die ineffectief zijn gebleken.

Beide voorstellen werden een maand later al, op de conferentie van 47 ministers van buitenlandse zaken in Helsinki, overgenomen. Om zover te komen, was het nodig dat in verschillende hoofdsteden actie werd ondernomen. Met name in Berlijn en Parijs, maar ook in Nederland. Minister Blok bleek in deze kwestie een degelijke bondgenoot voor mijn plannen. Nadat die plannen waren overgenomen, moest vervolgens gezorgd worden dat ze ook konden worden uitgevoerd. Daarbij was de bemoeienis van bondskanselier Merkel, president Macron en president Putin nuttig.

Daartoe zijn deze week de noodzakelijke besluiten genomen. De Russische delegatie is - met brede steun van de assemblee - in staat gesteld haar geloofsbrieven te presenteren en die zijn inmiddels goedgekeurd. En de Russische leden hebben dezelfde rechten  en plichten dan alle andere leden.

De terugkeer van Rusland naar de assemblee van de Raad van Europa kan ook een eerste stap zijn richting het verminderen van de confrontatiepolitiek die in heel Europa in de afgelopen jaren in zijn greep heeft gekregen en het herstel van de dialoog op al die terreinen waar mensenrechten, in Rusland en daarbuiten, in het geding zijn. Waaronder een gedegen onderzoek naar mogelijkheden van de Raad van Europa om Rusland beter te laten meewerken met het strafrechtelijk onderzoek naar het neerhalen van MH17 en de dood van zoveel onschuldige slachtoffers. Dat onderzoek komt er nu, mede op mijn voorstel, en rapporteurs van de Raad van Europa kunnen daarvoor ook naar Rusland gaan. Net als al onze andere rapporteurs, die al veel te lang hebben moeten wachten. De Mensenrechtencommissaris is inmiddels permissie gegeven in het najaar de Krim te bezoeken en alles te ondernemen wat zij passend vindt. En een dezer dagen is de achterstallige Russische contributie te verwachten in Straatsburg, een kleine 100 miljoen euro. Deze week zijn ook de eerste afspraken gemaakt over het uitwerken van het nieuwe reactiemechanisme dat ik heb voorgesteld en dat hopelijk snel operationeel wordt, waardoor lidstaten wellicht beter op hun tellen gaan passen. Dat kan geen kwaad. De Raad van Europa bestaat 70 jaar en dat mag worden gevierd. Maar alleen als er ook vol gas gegeven wordt om de effectiviteit van Europa's grootste mensenrechtenorganisatie drastisch te verbeteren.

De SP heeft in de Tweede Kamer een wet ingediend om het wachtgeld af te schaffen. Terwijl politici, als ze werkloos raken, op flink wat wachtgeld kunnen rekenen, gelden voor de rest van de Nederlanders gewoon de WW-regels. SP-Kamerlid Ronald van Raak vindt dat krom en wil daarom een einde maken aan deze speciale behandeling voor politici: ‘Politici maken regels voor iedereen, maar de regels die ze voor zichzelf maken zijn steeds maar weer veel ruimer. Tegelijkertijd bezuinigen ze al jaren op de normale werkeloosheidsvoorziening. Het is rechtvaardiger deze regels gelijk te trekken. Als politici daar een probleem mee hebben is de oplossing simpel: verhoog de WW voor iedereen.’

De wet geldt voor bestuurders in gemeenten en provincies en voor leden van het kabinet en de Tweede Kamer. Van 2012 tot 2018 werd bijna 25 miljoen euro aan wachtgeld betaald aan oud-politici. Door het wachtgeld af te schaffen kan dat bijna de helft goedkoper. Van Raak: ‘Voorstanders van het wachtgeld wijzen er vaak op dat politicus zijn zo’n onzeker beroep is en dat voor hen daarom andere regels zouden moeten gelden. Maar dan vergeten zij dat miljoenen andere mensen ook onzeker werk hebben, door de versoepeling van het ontslagrecht en door de explosie aan tijdelijke contracten. En juist politici hebben vaak een enorm netwerk en kunnen daardoor sneller aan een baan komen. Daarbij hebben politici ook nog eens een veel hoger salaris dan de meeste mensen.’

Dat Eurofiele politici en opiniemakers schande spreken van het campagnefilmpje van Hans Brusselmans, sommigen al schuimbekkend over populisme en 'politieke porno' spraken, verbaast niet. Het gebeurt altijd als er stevige kritiek komt op de Europese Unie en de geambieerde Europese Superstaat. Dit gebeurde tijdens het grondwetsreferendum en het Oekraïnereferendum ook. Met deze reflex ontkennen de eurofielen dat er ook een alternatief mogelijk is. Het is opvallend dat er zoveel woede en ophef is over onze kritiek, terwijl armoede binnen de Europese Unie bijvoorbeeld nog steeds geaccepteerd wordt. Het is tijd voor een debat welke Europese samenwerking we willen, zonder dat Brussel de baas is.

'Regelrecht gekaapt door multinationals' schreef lobbywaakhond LobbyControl recent in een rapport over de Europese Unie. Met meer dan 20.000 lobbyisten domineert het grote geld de koers van de Europese Unie. 'Bedrijven kunnen wetten kapen.' De Europese Commissie legde die macht niet aan banden, integendeel. Frans Timmermans zelf brak de onderhandelingen over een transparantieregister af. 'Een indrukwekkende democratische rouwmis' noemde de Italiaanse schrijver Baricco het negeren van referenda in een hele reeks landen de Europese Unie in een vlijmscherp essay. Een voorbeeld daarvan is het referendum over de Europese Grondwet in 2005, mede geschreven door Frans Timmermans. Meerderheden in Nederland en Frankrijk stemden tegen die Grondwet, maar hij kwam er toch. Er is geen alternatief, is steevast de reflex. Het zijn overzichtelijke voorbeelden van het fundamentele probleem van deze Europese Unie: ze is elitair, ondemocratisch en dient de belangen van multinationals.

De SP is van meet af aan kritisch op de Europese Unie. Bij de ondertekening van het verdrag van Maastricht in 1993 waarbij het onbeperkte verkeer van kapitaal, goederen, diensten en arbeid werd geregeld, begon het te wringen. Minder grenzen had tot doel dat lidstaten meer naar elkaar toe zouden groeien. Het tegenovergestelde is helaas het geval. Lidstaten moeten met elkaar concurreren op arbeid, met grote bedrijven als lachende derde. De invoering van de euro in 2002 was als een kroon gemaakt voor een keizer die nog moest komen. Want de enige logische agenda achter de invoering van een gezamenlijke munt is een gezamenlijke politiek. Met beleid gevormd door een Brusselse elite en een Europese president. En dit is precies wat er nu wordt voorbereid.

En als we nu naar het heden kijken lijkt er weinig over van het Europese vredesideaal. Want de oorlogstaal naar het oosten neemt toe. De roep om een ‘noodzakelijk’ EU-leger wordt gevoed en daarmee als onomkeerbaar voorgesteld. Sterker nog, er wordt de komende jaren al 14 miljard uitgegeven aan gemeenschappelijke wapens. Het is treurig vast te stellen dat terwijl de Brusselse elite niet in staat is om problemen tussen lidstaten op te lossen, ze wel steeds meer in de houdgreep van Brusselse regie drijft.

Het is ook treurig dat de Brexit de Europese elite niet tot enige zelfreflectie heeft gebracht. De suggestie dat het ook maar enigszins uitmaakt of Bas Eickhout, Guy Verhofdstadt, Manfred Weber of Frans Timmermans gekozen wordt, is onjuist. Het is lood om oud ijzer, omdat zij allemaal, inclusief hun politieke stromingen, Brussel als oplossing voor alle problemen ziet. En dit gaat ook over de huidige regeringsleiders die zich weer innig verstrengelde bij de afgelopen Europese Top in Roemenië. Ze verklaren de eenheid boven alles.

Het eeuwige antwoord te streven naar meer eenheid en meer Brusselse regie is alleszins de enige smaak voor Europese samenwerking. In een advies formuleerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid juist de optie van een flexibele samenwerking. Om twee belangrijke redenen: draagvlak onder de bevolking – niet voor alles moet immer een Europese oplossing worden gezocht, maar ook omdat het regeringen en nationale leiders dwingt uit te leggen waarom ze op verschillende beleidsterreinen macht overdraagt aan het Brusselse bestuursapparaat. De Nederlandse regering, zo betoogt de adviesraad, heeft zich in het verleden veel teveel schuldig gemaakt aan ‘het moet van Brussel’-argumenten terwijl ze het beleid zélf wilden.

Een Unie met nu nog 28 lidstaten moet niet gezien worden als één arbeidsmarkt en één Superstaat met één Europees leger. We doen onszelf en andere landen tekort door te ontkennen dat landen hun eigen geschiedenis, hun eigen taal en gebruiken, hun eigen sociale strijd gevoerd hebben. De oplossing voor de een, is niet de oplossing voor de ander – wellicht zelfs een probleem. Een debat over flexibeler samenwerken, is totaal afwezig. Doordat kritiek wordt afgedaan als populistisch en gevaarlijk. Dan hoef je ook niet meer te luisteren. Precies de reflex van de Brusselse elite.

Dat de SP strijdt tegen de Europese elite kan geen verrassing zijn. Dat doen we al lang. We voerden actie voor een referendum over invoering van de euro in de jaren 90. We waren de aanvoerders van de stem tegen de Europese Grondwet in 2005. Telkens konden we rekenen op veel maatschappelijke steun en veel kritiek van de gevestigde orde. Telkens kregen we forse kritiek van politieke ‘vrienden’ en journalisten. Er wordt alom gewaarschuwd voor de populistische stem, maar wat de Brusselse bubbel niet door heeft, is dat zij die zelf creëert. Mensen hebben juist het gevoel dat ze hun cultuur verliezen en de grip om hun omgeving. Dit voedt de populariteit van nationalisme en extreemrechts. Voor ons is de nationalistische kaart niet de reden voor onze kritiek. Die ligt in de overdracht van macht en bevoegdheden, monetair, over publieke diensten, voor de keuze voor mensen boven de markt. Maar ook omdat we geloven in democratie en we de vaste overtuiging hebben dat dit dichtbij mensen moet worden georganiseerd. Dat mensen zich moeten kunnen verdiepen en herkennen in de politiek en de keuzes die worden gemaakt.

Hoe kwam je erachter dat hier iets misging?

‘Voordat ik Europarlementariër werd, had ik al goede banden met corruptiewaakhond Transparancy International (TI). Ook hadden we als SP veel contact met Corporate Europe Observatory (CEO), dat de lobby van de grote bedrijven in de gaten houdt. Deze organisaties wezen mij al vrij snel op de dominantie van grote bedrijven in de expertgroepen. Bovendien hoorde ik de verhalen van belangenorganisaties, zoals de vertegenwoordigers van het klein­bedrijf en de consumentenorganisaties. Zij liepen helemaal leeg als ik hen vroeg naar hun ervaringen, omdat ze merkten dat ze het telkens moesten afleggen tegen de multinationals.

Al ver voor het Dieselgate-schandaal stelden wij ons daarom twee opdrachten. Ten eerste wilden we de expertgroepen uit het duister halen, door zo veel mogelijk informatie los te krijgen. Ten tweede wilden we ervoor zorgen dat onze bondgenoten zo goed mogelijk in staat waren om aan de expertgroepen deel te nemen.’

Hoe reageerde men bij de Europese Commissie?

‘Veel ambtenaren waren niet blij met onze bemoeienis. Dat heeft volgens mij met twee zaken te maken. Ten eerste bestaat de Europese Commissie uit allemaal koninkrijkjes van ambtenaren die zich daar hebben ingevochten. Zij willen vooral niet dat anderen iets over hun terrein te zeggen hebben. Dus wanneer je in één keer afspraken wilt maken die voor al die koninkrijkjes gelden, kun je flinke weerstand verwachten. Ten tweede zijn er veel ambtenaren die uit het bedrijfsleven komen, en daar later ook weer naar terugkeren. Zij kennen de mensen uit de industrie en bij de grote banken. Die connecties worden vanaf het begin gevraagd om mee te praten. Dit maakt deels duidelijk hoe de invloed van multinationals in de praktijk werkt.

Lange tijd richtten ik en enkele gelijkgezinde Europarlementariërs ons noodgedwongen vooral op transparantie. Langzaam maar zeker kwam er schot in de zaak en kregen we informatie over groepen waar voorheen amper iets over bekend was. Daarbij hielp het enorm dat we de gelden die de Commissie gebruikte om de expertgroepen te financieren een jaar hebben bevroren. Dat zette de boel wel op scherp.’

Wanneer kwam de bal echt aan het rollen?

‘Op een gegeven moment was de druk zo groot dat we een enorme hoeveelheid informatie over de expert­groepen kregen. In eerste instantie onderzochten we deze zelf, later samen met de zeer betrokken academicus Ronald Blomeyer. Die heeft ondanks alle beperkingen aan de beschikbare informatie een glashard onderzoek geschreven. In een van zijn rapporten concludeerde hij bijvoorbeeld dat van de 1394 bijeenkomsten waar iets over bekend is, er maar vijf openbaar werden gehouden. Slechts 267 van de 775 onderzochte expertgroepen legden überhaupt iets vast over wat er tijdens hun bijeenkomst besproken werd. En de groepen waar vertegenwoordigers van multinationals aan deelnamen, bleken grotendeels uit hun eigen vertegenwoordigers te bestaan.

Omdat ik het voorstel voor de studie van Blomeyer aan de Begrotings­controlecommissie van het Europees Parlement had gedaan, werd ik rapporteur en kon ik een ontwerp­resolutie schrijven over dit onderwerp. Deze is in februari 2017 met overwel­digende meerderheid aangenomen. Eurocommissaris Frans Timmermans probeerde ons te slim af te zijn door, nog voordat de resolutie zou worden aangenomen, met nieuwe regels te komen voor de expertgroepen. Gelukkig bleken deze redelijk goed te zijn. Veel van onze punten werden overgenomen. Zo zou voortaan op één website worden opgeroepen tot deelname aan een expertgroep, zodat ook de kleine ngo’s deze oproepen niet zouden missen. Verder zou de website ook links gaan bevatten naar de rapporten van de expertgroepen en zouden ook minderheidsopvattingen gepubliceerd gaan worden. Ook moest de Europese Commissie zich gaan verantwoorden over wat zij zelf een gebalanceerde groep vindt. Een goede eerste stap, al moeten we er uiteindelijk naartoe dat er gewoon een maximum wordt gesteld aan deelname van vertegenwoordigers van de multinationals.’

Ben je tevreden over wat je hebt bereikt?

‘Op het gebied van transparantie is er veel verbeterd, maar er blijft nog genoeg te doen. Zo is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de belangenorganisaties genoeg middelen krijgen om deel te kunnen nemen aan de expertgroepen. Denk bijvoorbeeld aan een kleine ondernemer, die iemand moet inhuren om zijn of haar zaak draaiende te houden wanneer diegene aan zo’n expertgroep deelneemt.

Ook moeten expertgroepen nog veel transparanter gaan werken. Als er bijvoorbeeld een bijeenkomst wordt gehouden over iets wat echt leeft in de maatschappij, zoals een mogelijk verbod op het bestrijdingsmiddel glyfosaat waarover veel publiek debat is, dan moet die bijeenkomst openbaar te volgen zijn. Er zijn ongetwijfeld veel mensen die op dat moment graag mee zouden luisteren. Ook voor de controle achteraf, zoals bij Dieselgate, is het belangrijk dat men terug kan horen wat er tijdens deze bijeenkomsten is gezegd.

Tegelijkertijd hebben we flinke overwinningen geboekt. Het heeft tien jaar geduurd, maar we hebben nu inzicht in expertgroepen. We weten precies wat er niet goed zit. Alleen dat al heeft effect. Sinds we expertgroepen uit de schaduw hebben getrokken is, volgens een nieuw rapport van eerdergenoemde onderzoeker Blomeyer, het aantal groepen waarin de industrie dominant is met bijna de helft afgenomen. Daarmee verzwakken we de almacht van de multinationals en wordt het mogelijk om de stem van onze bondgenoten te versterken.’

Wat zou er nog meer moeten gebeuren om schandalen als Dieselgate in de toekomst te voorkomen?

‘Het blijft frustrerend hoe de Europese Commissie bij technische wetgeving volhardt in het standpunt dat men vooral ‘experts’ uit de industrie nodig heeft, ‘want die snappen het tenminste’. Dieselgate laat goed zien hoe onzinnig deze redenering is. De zogenaamde experts uit de auto-industrie leverden weliswaar heel veel informatie, maar die deugde van geen kant. Terwijl milieuorganisaties, die juist voor onze belangen opkomen, niet de kans kregen om weerwoord te bieden. Wat mij betreft is dit de agenda voor de komende periode: pak die eenzijdigheid van expertgroepen aan.’

Dennis de Jong is sinds 2009 Europarlementariër voor de SP. Daarvoor werkte hij onder meer als speciaal adviseur mensenrechten en goed bestuur voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Jong heeft zich de afgelopen jaren sterk gemaakt voor meer openheid in Brussel, bijvoorbeeld over de riante onkostenvergoedingen van Europarlementariërs en over de ontmoetingen die zij hebben met lobbyisten.

Het kan haast niet symbolischer. Op 9 mei, de Dag van Europa, komen de hoge heren en dames van de Europese elite samen in een pittoresk dorpje in Roemenië. Het meest corrupte land van de EU, dat op dit moment zwaar rommelt met de rechtstaat om veroordeelde frauderende politici hun straf te doen ontlopen. Góede plek om eens met de benen op tafel te spreken over de toekomst van de Europese Unie. Het kan niet symbolischer, maar zeker ook niet cynischer.

Er gaat daar namelijk wel iets geks gebeuren. Want precies twee weken later stemmen in alle landen van de Europese Unie de mensen over toekomst van Europa. Hoe bizar is het dat de toekomst alvast wordt voorgekookt voordat de bevolkingen bij de verkiezingen aan kunnen geven wat zij belangrijk vinden?

Wie nadenkt over de toekomst, moet kijken waar we nu staan en kijken naar het verleden. Is de Europese Unie, zoals zij nu functioneert goed voor mens, dier en milieu? Of draait het alleen maar om economie, handel en macht? Is dit samenwerkingsverband goed voor de stabiliteit van de landen die lid zijn? Wie profiteert en wie levert in? En dan doel ik niet op geldelijk gewin, maar op belangrijke fundamentele zaken als rechtstaat, vrijheid van pers, vrijheid van organisatie. Geeft de EU vrijheid aan de mensen die werken in de zorg, op het gemeentehuis, aan volksvertegenwoordigers in dit nationale parlement?

Als ik deze vragen beantwoord, dan scoort de EU een dikke onvoldoende.

Dieren zijn handelswaar en worden versleept door heel Europa. Landen als Letland, Litouwen, Roemenië willen hun jeugd terug die zichzelf als goedkope arbeidswaar in het westen verkoopt. In westelijke landen, ook ons land, vragen we ons af waarom de lonen niet stijgen. De thuiszorg en de jeugdzorg zucht onder het juk van aanbestedingsverplichtingen waardoor de korte termijn geldt. De zorg, dat juist veiligheid biedt aan mensen die al kwetsbaar zijn, wordt tot product maakt. Het beschermen van grond en woningen tegen beleggers die de woningmarkt verzieken, mag niet, want het dogma van de vrijheid van kapitaal belet lokale vertegenwoordigers en bestuurders hun omgeving te beschermen tegen aasgieren. Diensten van publiek belang, zoals openbaar vervoer en energie, worden naar de markt gebracht.

Vandaag stemt het Europees Parlement over de oprichting van een Europese Arbeidsautoriteit, een nieuw agentschap dat de naleving van arbeidswetten in Europa moet controleren. Volgens de SP een slecht idee, SP-Europarlementariër Dennis de Jong: ´Brussel blijft bezig schijnoplossingen te verzinnen voor problemen die voortvloeien uit het vrij verkeer. Uitbuiting van Spanjaarden in Nederland los je niet op met een nieuw agentschap in Cyprus of Slowakije. Wat je nodig hebt is dat de capaciteit van de nationale arbeidsinspecties voldoende is, zodat deze hun werk kunnen doen. Samenwerken met andere lidstaten bij grensoverschrijdende zaken kan nu ook al via een bestaand Europees netwerk. Daarvoor heb je helemaal geen nieuw instituut nodig. Dit plan is gewoon gebakken lucht´.

De concurrentie op lonen, ‘sociale dumping’, zou door een extra Europees instituut gecontroleerd moeten worden. Cyprus en Slowakije hebben zich al gemeld om het nieuwe agentschap te huisvesten. De Jong: ´Wat echt zou helpen, is dat inspectiediensten de vrije hand krijgen in controle op de werkvloer. Terwijl de EU enkele jaren geleden juist wetgeving heeft aangenomen die controles beperkt, zogenaamd om de bedrijven niet teveel te belasten, komt er nu als doekje voor het bloeden een Europees Agentschap. Dat gaat leiden tot een hoop geklets en weinig actie. Daar worden uitgebuite werknemers dan ook geen haar beter van. Bovendien krijgt  de arbeidsautoriteit ook nog als taak toebedeeld om arbeidsmobiliteit tussen de lidstaten te bevorderen. Zo wordt het een instrument in handen van de werkgevers voor het faciliteren van goedkope arbeid´.

Het Agentschap zou moeten doen waar het enkele jaren geleden opgerichte Europese netwerk tegen illegale praktijken bij tewerkstelling niet in slaagde. De Jong: ´De oprichting van dit netwerk van inspecteurs heb ik indertijd wel gesteund. Het is belangrijk dat je elkaar goed weet te vinden bij grensoverschrijdende problemen. Dat dit netwerk onvoldoende heeft opgeleverd, is betreurenswaardig. Een logische stap zou dan ook zijn geweest het netwerk te versterken. De oprichting van een Agentschap betekent echter weer jaren vertraging. Bovendien heeft het Agentschap als nadeel dat de sociale partners op afstand worden gezet, terwijl ze wel betrokken waren bij het bestaande netwerk. Kortom, we zijn hier bezig met broddelwerk´.