Poliflw

Onderzoek naar CDA-verkiezing, uitslag verandert niet Het CDA gaat alsnog onderzoek doen naar het verloop van de lijsttrekkersverkiezing waarbij Hugo de Jonge nipt won van Pieter Omtzigt. Het onderzoek zal echter niets veranderen aan de uitslag van de verkiezing zegt partijvoorzitter Rutger Ploum. Hugo De Jonge won vorige maand de lijsttrekkersverkiezing van Pieter Omtzigt met 258 stemmen verschil. Deze week bleek dat zes CDA-leden daarna hebben geklaagd bij het partijbureau. Het partijbestuur gaat een aantal vragen voorleggen aan een externe en onafhankelijke partij. Volgens het partijbestuur is dat nodig omdat er nog steeds vragen over het stemproces bleven komen. De uitslag is echter door de notaris vastgesteld en die zal niet meer wijzigen, laat het bestuur weten. Het onderzoek is volgens de ingewijden bedoeld om ruis de wereld uit te helpen. Het CDA-bestuur geeft daarmee toe aan druk van Omtzigt en tegenkandidaat Mona Keijzer, die al in de eerste stemronde was afgevallen. Zij hadden aangedrongen op opheldering, nadat vorige weekbekend werddat zes CDA-leden bij de partij melding hebben gemaakt van onregelmatigheden bij de verkiezing. Zo kreeg de vrouw van Omtzigt op haar computerscherm de tekst ‘Dank voor uw stem op Hugo de Jonge’, terwijl zij op haar echtgenoot dacht te hebben gestemd. Het partijbureau bevestigde deze melding, om eraan toe te voegen dat er ook De Jonge-stemmers waren die de tekst ‘Dank voor uw stem op Pieter Omtzigt’ te zien kregen. Verontrustende zaken Hoe dat kan, is tot dusver niet bekend. Volgens het partijbureau heeft de notaris die toezag op het stemproces de stemming gecontroleerd en geen fouten geconstateerd. Daarnaast heeft hij onafhankelijke technische experts ingeschakeld. Zij hebben echter geen onregelmatigheden aangetroffen, zo luidde de conclusie. De notaris, voormalig raadslid Lars Boellaard uit Westland, maakte in zijn rapport vervolgens geen melding van de klachten. Hij stelde volgens een CDA-verklaring vast dat de uitslag rechtsgeldig is en een getrouw beeld geeft van de verkiezing van de lijsttrekker. Pieter Omtzigt zei vorige week in het radioprogramma Op 1 opheldering te willen van het partijbestuur. Mona Keijzer deed daar vrijdag een schep bovenop door na afloop van de ministerraad aan journalisten te laten weten dat zij een onderzoek wil omdat er volgens haar verontrustende zaken zijn gebeurd. ‘Is het goed gegaan met de onderliggende ict-systemen? Hoeveel stemmen zijn er uitgebracht? Klopt dat? Pieter heeft hier vragen over gesteld, dus dan moet je het ook goed uitzoeken, aldus Mona Keijzer. Zij wil niet zeggen dat zorgminister Hugo De Jonge mogelijk onterecht is verkozen tot CDA-lijsttrekker, maar zij vindt wel dat goed moet worden uitgezocht wat er is gebeurd om een einde te maken aan deze discussie. Rumoer Het onderzoek dat nu wordt gehouden is nadrukkelijk niet bedoeld om de rechtmatigheid van de verkiezing ter discussie te stellen. Wel moet er antwoord komen op de vraag hoe het kan dat sommige kiezers in hun scherm een andere naam te zien kregen dan waar ze op hadden gestemd. De verkiezing lag sowieso al onder een vergrootglas. Nadat eerder bleek dat het stemsysteem te hacken was, moest de hele verkiezing al een keer over. Het partijbureau liet desgevraagd weten niets toe te voegen te hebben aan de eerder uitgebrachte verklaring.Achter de schermen blijkt afgelopen dagen echter wel degelijk naarstig te zijn gezocht naar een oplossing om het rumoer de kop in te drukken. Afgelopen weekeinde is met onder andere Pieter Omtzigt overlegd over de opzet van een onderzoek waar hij vrede mee zou kunnen hebben. Wie het onderzoek moet gaan leiden is vooralsnog onbekend. Volgens een betrokkene hebben meerdere kandidaten voor die eer bedankt.

Tweede Kamer terug van reces De Tweede Kamer is terug van reces. Het werk van de 150 Tweede Kamerleden gaat de laatste fase in voor de verkiezingen van maart 2021. Ook het kabinet is afgelopen vrijdag voor het eerst na de vakantie weer bijeengeweest. De CDA TK-fractie zal in de komende weken de plannen voor Prinsjesdag afronden en daarin keuzes maken die Nederland sterker maken in deze onzekere tijd. Het komende politieke jaar staat voor een belangrijk deel in het teken van Covid-19 en het herstel van de economie en samenleving. Dit najaar komt het CDA met het verkiezingsprogramma. Hugo de Jonge gaat dit samen doen met zijn running mate Pieter Omtzigt. Omtzigt-factor De uitnodiging om als running mate op te treden, duidt erop dat de partij overlegt hoe groot de Omtzigt-factor in het programma en in de CDA-houding moet worden. De Jonge is een man die verantwoordelijkheid wil dragen, samenwerking zoekt en compromissen smeedt, terwijl Omtzigt de nadruk legt op het controleren van de macht. Met Omtzigt hoopt het CDA pittiger te worden, maar al te veel rebellie zit niet in de partij. Hugo de Jonge is weliswaar de nieuwe CDA-leider, maar de partij hoopt de populariteit van het Kamerlid Omtzigt te behouden. Bij de verkiezingen voor het lijsttrekkerschap verzamelde hij een gigantische hoeveelheid stemmen. Hij werd met een klein verschil verslagen. Hugo de Jonge won met 50,7 procent van de stemmen nipt van Pieter Omtzigt die 49,3 procent binnenhaalde. Het verschil bedroeg 258 stemmen. De kandidatuur van Omtzigt was niet voorzien en het scheelde maar weinig of hij had het van uitgerangeerd CDA’er tot partijleider geschopt. In 2012 wilde de partijleiding van hem af, maar hij vocht terug en kwam met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer. Vallen en opstaan Iets meer dan twee derde van de 40.000 leden bracht een stem uit. Het digitale stemmen ging met vallen en opstaan. De eerste ronde van de stemming moest opnieuw omdat een hacker in staat was om meerdere keren te stemmen. De partij besloot daarop een extra beveiliging aan te brengen en de leden kregen het verzoek opnieuw hun keuze aan te geven. De uitslag van de stemmingen werd daardoor met een paar dagen opgeschoven. Vervolgens gebeurde iets opmerkelijks. Zes klagers zeiden dat ze op iemand anders hadden gestemd dan werd geregistreerd. Haagse bronnen zeggen dat de echtgenote van kandidaat Pieter Omtzigt dacht op hem te stemmen, maar via het systeem de mededeling kreeg: ‘Dank voor uw stem op Hugo de Jonge.’ Het partijbureau van het CDA bevestigde dit en liet weten dat nog vijf andere leden zich meldden met een soortgelijk verhaal. Uit onderzoek naar deze signalen kwam volgens het partijbureau geen technische fout naar voren. Het CDA had voor de technische ondersteuning van de verkiezingen een gespecialiseerd bureau ingehuurd. Bij de zes klagers zouden overigens ook leden zijn geweest die op De Jonge hadden willen stemmen, maar de mededeling kregen dat ze hadden gekozen voor Omtzigt. De notaris vond geen fouten in het stemsysteem. Hij controleerde vertrouwelijk een aantal stemformulieren en daaruit zou zijn gebleken dat deze leden wel degelijk stemden op de kandidaat die het systeem na afloop noemde. Verkeerde knopje Bij een digitale verkiezing bestaat het risico dat de kiezer denkt op iemand te stemmen terwijl de keus toch op een ander valt. Mogelijk hebben mensen zonder het zelf te beseffen toch op het verkeerde knopje gedrukt. Gezien het aantal klachten bij het CDA lijkt dat maar in een heel beperkt aantal gevallen te zijn gebeurd. Over wat er precies is gebeurd wil de partijwoordvoerder niet speculeren. Vlak voor de bekendmaking van de uitslag van de stemming op 15 juli jl. ontstond achter de schermen in zalencentrum De Remise in Den Haag tumult over de afwijkingen, zeggen bronnen. Pieter Omtzigt wilde zich aanvankelijk niet neerleggen bij de uitslag en in ieder geval het naadje van de kous weten. Daarop nam partijvoorzitter Rutger Ploum de kandidaten De Jonge en Omtzigt apart en zijn de rapportages van de notaris doorgenomen. Vervolgens accepteerde Omtzigt de uitslag. Vasthoudendheid en dossierkennis Omtzigt dankt zijn populariteit aan een combinatie van kritische vasthoudendheid en dossierkennis. Zijn agenda: de overheid moet de burger bescherming bieden, de rechtsstaat is heilig. Hij beet zich vast in een aantal kwesties, waarvan de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst het meest in het oog springt. Omtzigt legde samen met anderen bloot dat de overheid ouders die recht hadden op kinderopvangtoeslag in grote financiële problemen bracht. Met zijn kritiek, ook op bevriende ministers, zet hij de verhoudingen binnen de regeringscoalitie soms flink onder druk. Verschillen overbruggen Verschillen overbruggen is voor De Jonge een van zijn belangrijkste missies als partijleider van het CDA. Hij heeft lang getwijfeld of hij het moest doen. De coronacrisis gaf de doorslag. Volgens De Jonge waren die onzekerheden er al. Mensen vragen zich af of er voor hen straks nog een woning, zorg en een baan is. Het uitbreken van de crisis heeft die zorgen verdiept. Onzekerheid is het recept voor polarisatie. Het CDA is opgericht om kloven te overbruggen en strijd te pacificeren, zei De Jonge. Hij wil dat zijn partij die leidende rol weer gaat spelen in de politiek. De zorg voor elkaar, ziet hij als fundament van de samenleving. In de coronacrisis zag je hoe belangrijk dat was. Dat bleef overeind: een stap harder lopen als dat nodig is voor een ander, aanbellen bij een buurman die misschien hulp nodig heeft. Dat wil hij vasthouden want, zo zei hij: ‘we gaan heel moeilijke jaren tegemoet’.

Vakantie vierende politici Er zijngenoeg redenen te verzinnen om het niet over de zomervakantie van politici te hebben. Vakantie vierende politici zijn een dankbaar doelwit voor boze burgers op sociale media. Maar politici die altijd op hun post blijven, lopen weer het risico als monomane workaholics te worden beschouwd. Hebben politici niet ook recht op vrije tijd en een gezinsleven dat is onttrokken aan het publieke oog? Moeten zij hun privacy inleveren omdat zij ervoor hebben gekozen om de publieke zaak te dienen? Enige rust op z’n tijd komt het functioneren van politici bovendien alleen maar ten goede. Overwerkte, door de waan van de dag opgeslokte leiders, verliezen het essentiële vermogen om hoofdzaken van bijzaken te scheiden, zo valt bijvoorbeeld op te maken uit het boekIn Sickness and in Power: Illness in Heads of Government During the Last 100 Yearsvan de Britse politicus en medicus David Owen. Personalisering van de politiek De opmars van vakantiefoto’s van onze politici lijken dan ook niet zozeer een teken van democratische gezindheid als wel een gevolg van wat doorgaans de personalisering van de politiek wordt genoemd: het idee dat politiek meer dan ooit om personen en minder om programma’s en partijen draait. Kiezers zouden zich in hun keuze tegenwoordig vooral laten leiden door de indruk die ze hebben van de persoon van de politicus en minder door de standpunten van een partij. Hoewel uit kiezersonderzoek blijkt dat dit maar in zeer beperkte mate het geval is, heeft deze theorie het gedrag van politici in ieder geval sterk beïnvloed. Meer dan ooit proberen zij tegenwoordig behalve hun standpunten ook hun authentieke persoonlijkheid te slijten. In interviews en ook via sociale media als Twitter en Facebook maken zij de kiezer deelgenoot van allerlei op het oog politiek weinig relevante privézaken als het gezinsleven, de persoonlijke hobby’s, de favoriete televisieserie, de strijd tegen de kilo’s of de verrichtingen van het eigen voetbalteam. In het verledenzijn er genoeg voorbeelden van politieke leiders die hun persoonlijke hobby’s uitventten, zoals Winston Churchill met zijn schildersezel, De Duitse oud Bondskanselier Helmut Schmidt achter de vleugel en in Nederland natuurlijk Dries van Agt op zijn eeuwige wielrenfiets. Maar de politisering van het persoonlijke lijkt zeker sinds de introductie van Twitter en Facebook een nieuw stadium te hebben bereikt. Zo zijn we in Nederland alleen al in de afgelopen maanden geconfronteerd met de liefdesbaby van Fleur Agema, een macarena dansende Alexander Pechtold, de publieke ontlading van Frans Timmermans bij de promotie van zijn voetbalploeg en de vreugde van verschillende Kamerleden omdat Netflix een nieuwe serie afleveringen vanHouse of Cardsheeft besteld. Voorbeeldfunctie Een politieke cultuur waarin de persoon achter de politicus zo belangrijk wordt gemaakt maakt politici enerzijds misschien normaler, anderzijds maakt het ze ook extra kwetsbaar. Als de persoon achter het standpunt net zo belangrijk wordt geacht als het standpunt zelf zal immers niet alleen het standpunt maar ook de persoon kritischer tegen het licht worden gehouden. Het verwijt dat leer en leven niet met elkaar in overeenstemming zijn, ligt dan al snel op de loer. Afhankelijk van de aangehangen ideologie wordt niet alleen het gezinsleven, maar ook de vakantie een relevant politiek feit. Dat geldt ook voor de vraag waar, hoe en hoe lang politici op vakantie gaan. Het begint al bij de vakantiebestemming. Moet een politicus die het eigen land een warm hart toedraagt niet in eigen land op vakantie? Waarom zou je naar het buitenland gaan als je over het eigen land in de laatste verkiezingscampagne nog uitvoerig de loftrompet hebt gestoken? Zeker in tijden van crisis verwacht men in ieder geval van politici een voorbeeldfunctie en daarbij hoort een bescheiden vakantie in eigen land. Om die reden wandelt Angela Merkel in de Duitse Alpen en vierde de voormalig Franse president François Hollande vakantie in een door de Franse staat aangekocht zomerverblijf in Besançon. Aanvankelijk drong Hollande er ook bij zijn kabinetsleden op aan om het goede voorbeeld te geven en in eigen land te blijven. Ook in dat opzicht wilde hij breken met zijn voorganger Nicolas Sarkozy, wiens regeerperiode soms een aaneenschakeling leek van luxueuze vakanties in mondaine oorden. In Nederlandzijn de vakanties van politici tot nu toe minder gepolitiseerd dan in Duitsland, of Frankrijk. In Duitsland is de bevolking tegenwoordig beter bestand tegen foto’s van politici in zwembroek. Zelfs de publicatie van een (stiekem gemaakte) foto van voormalig bondskanselier Helmut Kohl in badkleding bracht de Duitse democratie niet aan het wankelen. Strandpoliticus Een beproefd middel om de buitenwereld te laten merken dat er gewoon wordt doorgewerkt is dreigen om de Tweede Kamer en bewindslieden te laten terugkeren voor een spoeddebat. Vooral erkend workaholic Geert Wilders en de nimmer versagende SP-fractie verstoren graag de zomerrust van hun collega-parlementariërs. Meestal komt het er niet van, maar zowel bewindslieden als fractieleden dienen er wel permanent rekening mee te houden dat ze mogelijk spoorslags naar Den Haag moeten. Doen zij dit niet, dan is hoon hun deel, zoals de GroenLinks-fractie ooit merkte. Bij het spoeddebat over de eurocrisis bleek de helft van de GroenLinks’ers nog met vakantie. ‘Strandpartij’, schamperde blonde Geert tot grote hilariteit van de Tweede Kamer. De terughoudendheid van onze media en politici staat in schril contrast met de luidruchtige reacties die op Twitter te vinden zijn bij begin en einde van ieder parlementair reces. Dat reces hetzelfde is als vakantie blijft een hardnekkig misverstand. Tegenwoordig proberen veel politici die indruk weg te nemen door hun volgers tijdens het parlementair reces bijna dagelijks op de hoogte te houden van hun drukke agenda. Zo leren we onder meer dat een SP-Kamerlid tijdens de kerstvakantie met chauffeurs op pad is geweest om banketstaven bij bejaardenhuizen te brengen, dateen VVD-Kamerlid in militair uniform deelnam aan een oefening van de Pantsercompagnie 112 en dat Ard van der Steur als Kamerlid met eigen ogen heeft gezien hoe dagvers brood op transport naar de afnemers ging. Onmisbaar Het politieke kerkhof ligt vol politici die tijdens hun vakantie plots onmisbaar bleken. Zo zal de naam van een voormalig PvdA-voorzitter wel eeuwig verbonden blijven aan haar verzuim om direct haar fietsvakantie af te breken toen beginjaren negentig in de PvdAdeWAO-crisis uitbrak. Hoewel ze daarvoor acceptabele privéredenen kon aanvoeren, werd ze vervolgens door de partijtop als zondebok geslachtofferd. De positie van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes wankelde eveneens omdat hij tijdens zijn kerstvakantie in Thailand op het strand bleef liggen terwijl in een ander deel van het land de tsunami duizenden slachtoffers had gemaakt. Dat de termen crisis en noodsituatie aan inflatie onderhevig zijn, merkten de burgemeesters Jozias van Aartsen (Den Haag) en Aleid Wolfsen (Utrecht). Beiden kregen de wind van voren omdat zij niet direct hun vakantie hadden afgebroken nadat hun stad zwaar was getroffen door respectievelijk een lichtelijk uit de hand gelopen demonstratie in de Schilderswijk en het vrijkomen van asbest in een flat in Kanaleneiland. Dankzij de mobiele telefonie is er nu geen enkel excuus meer mogelijk voor de politicus op vakantie. Daarbij geldt de vuistregel dat terugkeren voor een storm in een glas water altijd beter is dan verder als een strandpoliticus door het leven te moeten gaan. Welke gevolgen dit heeft voor het gezinsleven van politici kan later worden vernomen in roddelblad én tegenwoordig ook kwaliteitskrant. Wat dat betreft hadden politici het vroeger makkelijk. Zo was premier Joop den Uyl in de zomer van 1974 een tijdlang letterlijk onvindbaar tijdens zijn vakantie in Portugal. In samenspraak met het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken ging de Portugese politie naarstig op zoek naar de Nederlandse premier. Na dagen speurwerk werd Den Uyl uiteindelijk op een camping nabij Lissabon gevonden terwijl hij volgens de overlevering in zijn korte broek sardientjes aan het bakken was. Goedaardig als hij was bood hij de Portugese dienders een vismaaltijd aan alvorens hij onverwijld terugkeerde naar Nederland.

Hugo de Jonge nieuwe leider van het CDA: ‘Het CDA is opgericht om kloven te overbruggen en strijd te pacificeren'. Met een uiterst krappe zege op zijn tegenstrever Pieter Omtzigt heeft Hugo de Jonge de CDA-lijsttrekkersverkiezing om het partijleiderschap gewonnen. De opkomst was 66,7 procent. Het verschil is klein: 258 stemmen, oftewel, 50,7 tegen 49,3 procent. Met zijn 42 jaar is hij de jongste CDA-leider ooit, jonger dan Ruud Lubbers. Met die beroemde CDA-leider deelt hij opvallend veel. Een zekere no-nonsense en het heilig geloof in het politieke midden. Zorgzaamheid Met Hugo de Jonge -opgeruimd, handig met de media en betrokken- krijgt het CDA een lijsttrekker die waarden als zorgzaamheid en een sterke overheid predikt. Hij noemt de zorg voor elkaar het fundament van de samenleving en vat zijn politieke missie samen met de zorg van gewone mensen op tafel krijgen en daar praktische oplossingen voor vinden. Waar CDA’ers voorheen beducht waren om de overheid een grote rol te geven werd de overheid bij de strijd om het leiderschap opeens hét thema. Zowel De Jonge als zijn grote uitdager Pieter Omtzigt zijn er beiden al jaren mee bezig, zij het ieder met een belangrijk verschil in accent. De Jonge voerde een lijsttrekkerscampagne voor een sterke overheid die zorg en aandacht heeft voor de mensen. Omtzigt wil mensen beschermen tegen fouten van de overheid. De Jonge won de lijsttrekkersverkiezing na een campagne waarin hij zich aanbood als de man van het midden. Onder hem zal het CDA weer resoluut in het midden van de politiek opereren, beloofde hij. Het is een afscheid van de jaren onder Sybrand Buma, toen de blik meer naar rechts was gewend. Veel behendigheid Nu Hugo de Jonge het CDA gaat leiden, zal hij vooral binnen de partij veel behendigheid nodig hebben. Hem wacht mogelijk een intern debat over de koers.De Jonge staat volledig achter de nieuwe richting voor het CDA, zoals die is uitgestippeld door het wetenschappelijk bureau van de partij, onder de titel ‘Zij aan zij’. Het CDA omarmt daarin het klimaatbeleid, wil breken met marktwerking, zich verzetten tegen de maatschappelijke polarisatie en zoekt in de landbouw meer balans tussen duurzaamheid en exportbelangen. Favoriete kandidaat Hugo de Jonge was vanaf het begin de favoriete kandidaat van het partijbestuur, maar de lijsttrekkersverkiezing maakte duidelijk dat de CDA-kiezers nog lang niet klaar zijn met die discussie. Velen stemden op de andere twee kandidaten. De Jonge zal nog al zijn behendigheid nodig hebben voor het CDA volgend jaar de verkiezingen in kan. De Jonge kan gevoelige dossiers parkeren. Hij deed het bij medische ethiek, het onderwerp waar VVD, D66, CDA en ChristenUnie in het kabinet Rutte-III een wapenstilstand over sloten. De liberale fracties VVD en D66 probeerden de CDA-minister geregeld uit de tent te lokken, maar vergeefs. De praatgrage De Jonge kan dan opeens zeer zwijgzaam zijn. Politiek talent De Jonge werd al vroeg gespot als politiek talent en maakte een razendsnelle CDA-carrière. Op zijn 29e werkte hij voor de minister van onderwijs, niet veel later werd hij politieke assistent van CDA-premier Jan Peter Balkenende. Hij vertrok daarna naar Rotterdam, om wethouder te worden. Als bestuurder is De Jonge vooral een man van praktische oplossingen. Waar hij ook komt bezingt hij samenwerking als beproefd medicijn.

Zomerreces Het zomerreces is aangebroken. Tijd voor een terugblik en bezinning. De meest politiek beschamende affaire het afgelopen parlementaire jaar was, na de verloedering van de omgangsvormen en het taalgebruik, het optreden van de Belastingdienst in de affaire rond de kinderopvangtoeslagen waarin Pieter Omtzigt een belangrijke rol speelde. Welke lessen dient de Kamer te trekken uit die voor de politiek beschamende affaire? Politici voeren een permanente campagne en verliezen bijna allemaal hun hoofdtaak uit het oog: het maken en beoordelen van wetten. Wetgeving heeft verregaande consequenties voor mensen. Hoe kunnen we er nu voor zorgen dat de Kamer wetgeving serieus neemt? Geen doorsnee Kamerlid Pieter Omtzigt is geen doorsnee Kamerlid. Om heel veel redenen. De Twentenaar trok zich niets aan van de nauwelijks verhulde boodschap dat het CDA van hem af wilde toen hij een onverkiesbare plek kreeg op de kandidatenlijst. Hij zorgde in 2012 voor zijn eigen campagne en werd met voorkeursstemmen alsnog gekozen. Het CDA-Kamerlid was een immer terugkerende kiespijn voor partij en kabinet, maar een zegen voor de Nederlandse politiek. Grote ego’s zijn er nog altijd in de Haagse arena, maar individuele politici met een eigen gezicht veel minder. Pieter Omtzigt vormt hierop een welkome uitzondering. Politiek drastisch veranderd In de afgelopen decennia is het aanzien en wezen van de vaderlandse politiek drastisch veranderd. De politiek is verworden tot een poging de politieke tegenstander vooral te bejegenen en pootje te haken. Het beeld –hoe kom ik over op de kiezer– werd dominant en het beleid van secundair belang. Klassieke volkspartijen verdwenen en dat heeft fundamentele gevolgen gehad. Een permanente publiekscampagne is politiek bedrijven geworden. Een vaste aanhang waar partijen bij de volgende verkiezingen in ieder geval op zouden kunnen rekenen, is helaas verdwenen. Voor elke stem moet permanent, in het uiterste geval vier jaar, worden gestreden. Inkomen en opleidingsniveau zijn nu beslissender voor het stemgedrag en bepalender dan vroeger het lidmaatschap van een specifiek kerkgenootschap. De gevolgen zijn verstrekkend. De politiek lijkt in vrijwel niets meer op de politiek van het midden van de jaren tachtig. Het compromis Het vertrouwde verzuilingsmodel, dat in de jaren zestig al hevig wankelde, was eind 1985 nog bepaald niet verdwenen. Verkiezingen begonnen al sterke verschillen in uitslagen te vertonen, maar de grote partijen hielden stand. Elites konden elkaar in verkiezingen nog bestrijden om daarna zaken te doen. Polarisatiestrategieën werkten niet, de drie volkspartijen, CDA, PvdA en VVD, wisselden elkaar aan de macht af. De grote verschillen vormden geen gevaar voor de uiteindelijke consensus. Een consensus die, een aantal vrij marginale uitzonderingen aan de randen van het politieke spectrum daargelaten, niet ter discussie stond. Grote veranderingen als de ingezette afslanking van de verzorgingsstaat, konden uiteindelijk ook bij links instemming vinden. De eerste golf individualisering was voorbij, maar de verzuiling was nog niet definitief van het toneel verdwenen. Paars, in de jaren negentig, bracht daar langzaam aan verandering in. Politieke elites en de samenleving gingen meer en meer met de rug naar elkaar staan. De politieke elites maakten zich zorgen over efficiency, de overheid diende lean en mean te worden met de grote bedrijven als voorbeeld, terwijl tegenstellingen in de maatschappij groter werden. De multiculturele samenleving werd voor de één een nastrevenswaardig doel, voor de ander een somber schrikbeeld. Emancipatie van de burger Terwijl de volkspartijen een dergelijke tegenstelling nog konden opvangen, leidde dat meer en meer tot vervreemding bij de ene groep en het krampachtig vasthouden aan de vertrouwde mechanismen bij de andere. Draagvlak voor het compromis werd minder en moest meer worden bevochten. De uitsluiting van het CDA na vele jaren regeringsverantwoordelijkheid betekende het definitieve einde van de verzuiling. Nieuwe splinterpartijen, met slechts één prominent programmapunt, kwamen op en verdwenen weer even snel. Het radicaal tegenovergestelde van de volkspartij is nu schering en inslag in de politiek. Elk belang heeft nu zijn eigen politieke partij en dus zijn zetel(s) in de Kamer met helaas snel uitbrekende ruzies tussen politiek totaal onervaren Kamerleden. Coalitievorming Coalities van meerdere partijen zijn in de Nederlandse politiek niet ongewoon. Niet het aantal partijen dat nodig is om een kabinet te vormen dat steunt op een parlementaire meerderheid is bijzonder. Maar het is redelijk uniek dat ideologisch volstrekt tegengestelde partijen tot samenwerking worden gedwongen. Oude zekerheden in de politiek zijn verdwenen. Er kwamen onwaarschijnlijke combinaties, louter en alleen om maar tot meerderheden te komen. Alles voor de bestuurbaarheid van het land, maar uiteindelijk leidend tot erosie in de geloofwaardigheid. De elites in het politieke midden zijn nog immer, net als in het midden van de jaren tachtig, gepreoccupeerd met samenwerking, terwijl in de samenleving de tegenstellingen toenemen. Meerderheden die steeds verder afbrokkelen en dikwijls na tussentijdse verkiezingen in de Eerste Kamer niet meer bestaan. Het parlement is een afspiegeling van de samenleving. Met het kwalijke gevolg de steeds meer groeiende tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen. De kiezer is zijn houvast kwijt en oude zekerheden in de politiek zijn verdwenen. Hopelijk kan het CDA in maart 2021 weer het vertrouwde gevoel terug geven.

Vooruitzien DagbladTrouwwist kortgeleden een ambtenaar te vinden die de coronapandemie had voorzien. Maar, zo meldde de krant, er werd door het bevoegd gezag niets mee gedaan. Bij vrijwel elke ramp of majeur ongemak is er na enige tijd wel een ambtenaar of externe adviseur die zich meldt om te vertellen dat hij of zij had gewaarschuwd voor naderend onheil. Maar de ambtelijke leiding vond het in dit geval niet interessant genoeg, of de politiek verantwoordelijke bewindspersoon had andere dingen aan het hoofd. Je vraagt je af wat eigenlijk de zin is van dit soort publicaties. Dat naar deskundig advies niet wordt geluisterd? Scepsis Corona leek niet heel besmettelijk en ook niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar, meldde het rijksinstituut dat over de volksgezondheid waakt. En: de kans is klein dat het virus zich in Nederland verspreidt. En: iemand zonder klachten verspreid het virus niet. Helaas werd dit razendsnel door de gruwelijke realiteit achterhaald en leidde tot enige scepsis richting de oproep die de premier deed in zijn massaal bekeken toespraak tot de natie. Luister naar de deskundigen hield hij ons voor, zij wijzen ons een uitweg uit het coronamoeras. Maar het gezelschap experts bij het RIVM bleek de ernst van de problemen aanvankelijk sterk te hebben onderschat. Lockdown Van een lockdown had nog niemand gehoord. Het Plein in Den Haag lag met volle terrassen onder een flets voorjaarszonnetje. Even later pakten donkere wolken zich samen. Onzichtbaar rukte het virus op, de aandelenbeurs kreeg de eerste klappen, maar de premier voerde na een persconferentie nog een lollige elleboogstoot uit. De deskundigen verschilden soms van mening en hun inlichtingen leidden niet vanzelf tot een strategie. Maar ineens stonden de RIVM cijfers onomstotelijk vast. Geen politicus zou het nu wagen de directeur infectiebestrijding van het RIVM in twijfel te trekken. De premier schermt tijdens persconferenties en Kamerdebatten voortdurend met deskundigen, en dat zijn de mensen van het RIVM. In een crisis neemt ook het vertrouwen in de democratie en individuele politici toe. Burgers zoeken houvast en zetten hun achterdocht opzij. Het wordt vergemakkelijkt door de persoonlijkheid van onze welsprekende, onverwoestbare minister-president. Zijn vele kwaliteiten kunnen onmogelijk worden ontkend, ook wie niets van de VVD moet hebben. Zijn flexibiliteit is in zekere zin een kracht, zijn gebrek aan standvastigheid bevordert ook het democratisch proces. De lenige liberaal verkondigt soms enthousiast een opinie die hij de vorige dag nog in felle bewoordingen bestreed. Onze premier profiteert van wat sociologen en politicologen rally round the flag noemen. Speculeren Politici ruiken alles eerder. Ze zeggen het niet hardop, want ze hebben dikwijls nog geen cijfers of harde informatie. Hun vak bestaat uit speculeren en dan zoveel mogelijk opties open houden. Zo ontwikkelen ze een soort extra zintuig voor onheil. Het voert ons weer eens terug naar de roemruchte provocatie van de oude Europese rechter en hoogleraarA.M. Donner, de vader van de voormalige vicepresident van de Raad van State. Die ooit, op een congres over toekomstgericht beleid, opmerkte: ‘Regeren is wachten’. Dit tot ontsteltenis van de congresgangers die bijna allemaal mooie toekomstvisies of scenario’s hadden verwacht. Regeren is wachten tot het moment -meestal een ernstig incident- waarop eindelijk iedereen bereid is een paar harde beslissingen te aanvaarden die zij daarvoor schromelijk overdreven vonden. Meestal kennen hoge ambtenaren en ministers de risico’s wel, ook die van pandemieën, maar dat wil nog niet zeggen dat ze daarmee hun politieke omgeving kunnen overtuigen. Experts zien bovendien overal gevaren, dus daarvan kan je in een politieke functie beter niet al te gauw zenuwachtig worden. Om hard in te kunnen grijpen met een ‘intelligentelockdown’ moest er dus al sprake zijn van een ernstige situatie, zoals in Noord-Brabant. Het zou pas verontrustend zijn geweest, als in zulke ernstige omstandigheden de premier ingrijpen nog steeds niet had aangedurfd. Ook toen bleek in het regeringscentrum de voorbereiding gebrekkig: het coronavirus bleek zich nogal verrassend te gedragen. Geleidelijke heropening De fase die nu komt, die van de geleidelijke heropening van het maatschappelijk- en economisch verkeer, wordt oneindig veel ingewikkelder en kan ook niet meer alleen door medische experts worden bepaald. Het dilemma is verschrikkelijk genoeg. Men kan kiezen voor een voortgezet gesloten houden van een groot deel van de bedrijvigheid in afwachting van een geschikt vaccin, respectievelijk geneesmiddel, in de zekerheid dat er in de volkshuishouding onherstelbare schade wordt aangericht, die ten koste gaat van algemene welvaart en bestaanszekerheid. Men kan ook voor het andere uiterste kiezen: het betrekkelijk snel weer openstellen van alle maatschappelijke verkeer, in de wetenschap dat dit het virus zal stimuleren opnieuw rond te waren ten koste van duizenden mensenlevens. Het is natuurlijk de kunst om tussen deze extremen het juiste midden te houden, maar niemand die weet waar dat juiste midden zich precies bevindt. De regering zal voor hoogst pijnlijke beslissingen worden gesteld. Voor die beslissingen zal zich geen premier of minister meer achter de experts kunnen verschuilen; oppositieleiders overigens evenmin. Er zal het uiterste worden gevraagd van onze bewindslieden en volksvertegenwoordigers. Met veel minder dan vijftig procent kennis zal voor honderd procent moeten worden beslist. Dat nu is de exacte definitie vanpolitiek. En dat, minder dan een jaar voor de eerstvolgende Kamerverkiezingen.

In Parlement.com las ik een artikel van Prof. Dr. J. Th. J. (Joop) van den Berg, een vooraanstaande PvdA-ideoloog die acht jaar de Wiardi Beckman Stichting, de denktank van zijn partij, leidde en korte tijd fractievoorzitter in de Eerste Kamer was. Hij beschrijft daarin een boek van de Nederlands-Amerikaanse politicoloog Arend Lijphart. Deze publiceerde meer dan een halve eeuw geleden over de Nederlandse politiek dat sedertdien een klassieker is geworden:‘Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek’. Angelsaksische wereld Daarin liet Lijphart zien dat in ons land het functioneren van de democratie nogal afweek van de Angelsaksische wereld met haar nadruk op wisselende meerderheden, meestal gevormd door één partij. Nederland vormde een bestel waarin niet de meerderheid tegenover oppositie stond, maar waar (bijna) alle politieke stromingen deel uitmaakten van de politieke besluitvorming. Dat vergde wel betrekkelijke lijdelijkheid onder de kiezers en een sterke leiding van politieke voorgangers. Die hielden voor hun aanhang de ideologische boodschap hoog maar, zoals Lijphart het beschreef: op het niveau van politieke leiders heerste de zakelijkheid en dus de gerichtheid op resultaat. Zo kon een samenleving van door levensbeschouwing sterk gescheiden gemeenschappen toch een stabiel functionerende democratie vormen. En passant maakte hij duidelijk dat het Angelsaksische model van de democratie niet het enig mogelijke was; daarnaast stond – niet alleen in Nederland – de ‘pacificatiedemocratie’. De prijs van dit democratische alternatief was de gehoorzaamheid aan vaste regels van het spel. Die moesten in acht worden genomen om het te laten functioneren: de al genoemde zakelijkheid, de pragmatische tolerantie van principiële verschillen, gebruik van topconferenties bij crises, evenredigheid in de verdeling van zetels, fondsen en zendtijd, depolitisering van diepe tegenstellingen, veel geheimhouding en het principe dat de regering regeert en het parlement zich beperkt tot reageren en controleren. Politisering In tijden van sterke maatschappelijke verandering na 1968 leek de analyse van Lijphart al spoedig verouderd. Vooral in de jaren zeventig werd het boek gezien als beschrijving van een voltooid verleden tijd. Toen de Nederlandse politiek weer in stabieler vaarwater terecht was gekomen, bleken veel van Lijpharts regels van het spel te zijn behouden, zoals de evenredigheid als verdelingsmechanisme, de zakelijkheid en de toevlucht tot nationale topconferenties als het even spannend werd. Er was ook wel het een en ander veranderd: er was meer neiging tot politisering, groter parlementair activisme en initiatief en vooral een sterke weerzin tegen geheimhouding. Oude maatschappelijke tegenstellingen waren in betekenis verminderd. In tijden van coronacrisis blijkt ‘Lijphart’ weer helemaal terug. Alle oude spelregels zijn weer van toepassing: niet alleen de regels die nooit zijn verdwenen, zoals de neiging tot zakelijkheid (lees ook: technocratie), depolitisering (wij volgen de experts) en topconferenties (wekelijks coalitieoverleg), maar ook spelregels die geruime tijd in onbruik waren geraakt: de geheimhouding en de regering die regeert. Coronakern Dat gedurende de coronacrisis zelf veel is overgelaten aan het crisismanagement van de coronakern van het kabinet valt te begrijpen. Zoals het te begrijpen valt dat onder die omstandigheden de Tweede Kamer het kabinet niet permanent voor de voeten loopt. Maar, het dreigt verder te gaan, als de Tweede Kamer zich niet herstelt en haar rechten als volksvertegenwoordiging niet weer actief gaat gebruiken. Voorts is het kabinet wel erg gemakkelijk in het werken met noodverordeningen waarin de Kamer niet of nauwelijks is gekend en die bovendien bevoegdheden toekennen aan burgemeesters, tevens voorzitters van veiligheidsregio’s, in strijd met de Grondwet. Die veiligheidsregio’s kennen immers geen democratisch orgaan waaraan verantwoording moet worden afgelegd. Gelukkig is het kabinet nu voornemens die verordeningen om te zetten in door de Kamers controleerbare noodwetgeving. Geheimhouding Ook de geheimhouding is weer erg in de mode geraakt. Allerlei beleidsstukken worden onttrokken aan de Wet openbaarheid bestuur. Terecht klagen wetenschapsbeoefenaren over de ontoegankelijkheid van documenten die blijkbaar bepalend zijn geweest voor de besluitvorming in het kabinet. Experts die in het kader van hetOutbreak Managent Team het kabinet adviseren mogen daarover naar buiten toe geen verslag doen. Dat hun vergaderingen vertrouwelijk zijn valt nog te verklaren, maar het uitgebrachte advies aan de regering behoort openbaar te zijn, inclusief bronvermelding.

D66 wil dat handhavers geen coronaboetes uitdelen aan samenwonende studenten of collega’s of mensen in tehuizen die onder één dak leven. In verschillende steden kregen huisgenoten die samen in hun tuin of op hun balkon zaten flinke bekeuringen. “Je beboet geen gezin dat samen op de bank zit. Beboet dan ook geen huisgenoten,” zo luidt de oproep van de D66-fractievoorzitters uit 34 Zuid-Hollandse gemeenten, waaronder Lansingerland, Leidschendam-Voorburg, Den Haag, Rotterdam, Zoetermeer, Leiden, Dordrecht, Alphen aan de Rijn, Westland en Schiedam en de fractievoorzitter in de Provinciale Staten van Zuid-Holland.

De standaard noodverordening gaat uit van huishoudens die alleen bestaan uit ouders en (klein)kinderen. Vijf Leidse studenten kregen een boete van 400 euro per persoon, omdat ze samen op hun balkon zaten. Studenten vallen niet onder de definitie van een gezamenlijk huishouden, waardoor ze strafbaar waren in hun eigen huis. “Dit lot kan ook samenwonende broers en zussen treffen, collega’s die in één huis wonen of gescheiden partners die nog wel onder één dak leven,” aldus de D66-fractievoorzitters

Eén adres, één huishouden De oplossing ligt volgens Ineke den Heijer fractievoorzitter D66 Lansingerland binnen handbereik. “De noodverordening verandert in deze coronaperiode best vaak, dus de politiek kan dit probleem snel en eenvoudig veranderen.” Als de definitie gaat luiden dat iedereen op hetzelfde adres een gezamenlijk huishouden vormt, is het probleem uit de wereld. Den Heijer: “Dat voorkomt onnodig boetes en een hoop frustratie, en zorgt voor duidelijkheid en regelgeving die geen leefvormen uitsluit.”

Schrijf geen boetes De fractievoorzitters willen voor het vervolg van de coronacrisis voorkomen dat dit soort boetes worden uitgedeeld. “Inwoners die in de huidige regels strafbaar zijn in hun eigen huis wonen vaak klein en delen soms hun keuken, badkamer of zelfs de woonkamer. Ze hebben niet de luxe om altijd 1,5 meter afstand te houden. Ze kunnen elkaar simpelweg niet ontwijken.”

Den Heijer hoopt dat tot die tijd op een redelijke manier de regels handhaaft worden, zoals in de praktijk vaak al gebeurt. “De mensen die dit treft, zijn vaak ook slachtoffers van deze crisis”, zegt Den Heijer. “Ze hebben soms geen inkomen meer, geen dagbesteding, wonen in kleine kamers en hebben steeds meer te maken met eenzaamheid. Het laatste wat zij nu nodig hebben is een boete.”

35 D66-fracties Deze oproep doen de fractievoorzitters van D66-fracties uit 34 Zuid-Hollandse gemeenten, te weten (in alfabetische volgorde): Alblasserdam (Marko Stout), Alphen aan den Rijn (Gert van den Ham), Bodegraven-Reeuwijk, Brielle (Wim Smit), (Elly de Vries), Capelle aan den IJssel (Pieter Holkamp), Den Haag (Dennis Groenewold), Dordrecht (Ahmet Polat), Gorinchem (Ilhan Tekir), Gouda (Evert Bobeldijk), Hellevoetsluis (Mieke Bakker), Hendrik-Ido-Ambacht (Marijke Gommans), Hillegom (Sander Boschma), Hoeksche Waard (Miranda den Tuinder), Katwijk (Ralf Boland), Krimpen aan den IJssel (Larry Köster), Lansingerland (Ineke den Heijer), Leiden (Vahit Köroğlu), Leiderdorp (Jeroen Hendriks), Leidschendam-Voorburg (Jacco van Maldegem), Lisse (Bas van Riel), Maassluis (Jesse de Jong), Midden-Delfland (Roger Vieira), Oegstgeest (Elfred Bus), Papendrecht (Trijntje van Es), Pijnacker-Nootdorp (Barend van de Kraats), Ridderkerk (Farahnaz Fräser), Rijswijk (Constantijn Dolmans), Rotterdam (Chantal Zeegers), Schiedam (John van Sliedregt), Waddinxveen (Albert Grooten), Wassenaar (Ritske Bloemendaal), Westland (Benjamin Hofland), Zoetermeer (Gernand Ekkelenkamp), Zwijndrecht (Sabine Schipper) en de provinciale D66-fractie (Ria Oosterop).

De jaren tien was het decennium dat het volk de straat op ging, massaal en overal ter wereld. Én het decennium dat een nieuw slag politici opstond. Want populisten gedijen in deze tijd. De bevolking liet haar stem horen en die stem zei: we hebben genoeg van onze corrupte, incompetente, zichzelf verrijkende, autocratische overheden. Wij willen economische ontwikkeling, een toekomst. Wij willen een overheid die ons onze waardigheid als burger teruggeeft, die ons serieus neemt, die problemen oplost. De Arabische Lente die in 2010 vol optimisme begon met een verrassend protest op een marktplein in Tunesië, deed de hoop oplaaien dat een fase van democratie en liberalisering kon aanbreken, maar eindigde tien jaar later in een deceptie. Het was dit decennium de eerste keer dat mensen zo massaal de straat op gingen, maar niet de laatste keer. Want wat misschien wel het meest kenmerkende van dit decennium is geweest, is dat de stem van het volk op zoveel plekken heeft geklonken. Niet alleen in de Arabische wereld, maar ook in zuidelijker Afrika, in Latijns-Amerika en vooral in het Westen. Hoe groot de verschillen tussen groepen ook zijn, overal is er boosheid en onvrede over het feit dat overheden -tegenwoordig ook wel de elite genoemd- niet bereid of in staat zijn om antwoorden of oplossingen te bedenken voor de grote thema’s van onze tijd: ongelijkheid, migratie en klimaat. Anderhalf jaar geleden waren er plotseling de Fransen in gele hesjes die in zekere zin de eisen van de Arabische demonstranten herhaalden: drijf ons niet verder de economische ellende in, zie wat er met ons gebeurt, geef ons onze waardigheid terug. En op dit moment zijn overal op de wereld protesten gaande die een dergelijke boodschap uitdragen. Twee dingen vallen op: waar aan het begin van het decennium autocratische regimes onder vuur lagen, zijn de afgelopen jaren vooral democratische overheden doelwit van volkswoede. En waar dit soort demonstraties tegen de gevestigd orde van oudsher -denk aan de jaren zestig- een podium waren voor jongeren, gaan nu ook veel ouderen de straat op. Die verandering is merkbaar in zo ongeveer alles wat zich tien jaar geleden nog vaag aftekende en nu genormaliseerd lijkt: culturele verwarring, economische ongelijkheid, grote verschillen tussen rijk en arm, binnenlandse politieke politisering, ruziënde organisaties, maatschappelijke ontrafeling en Europese verdeeldheid. Door migratie en emancipatie veranderen samenlevingen en de verhalen die verteld worden over die samenlevingen. En groepen die tot voor kort buiten de macht bleven, eisten dit decennium hun plek op. Voor de machtshebbers die van oudsher het beleid bepaalden is dat ongemakkelijk. Zo liggen liberalisme en burgerrechten in hun eigen traditionele bolwerk, de democratie, dit decennium onder vuur. In het Westen zijn het de rechten van vluchtelingen die langzaamaan ondermijnd worden. Daarbuiten zijn het weer andere groepen die het moeten ontgelden. En terwijl de democratische landen hun eigen fundamenten ondergraven, winnen autocratische en nep-democratische regimes juist aan zelfvertrouwen en weten ze maatschappelijke onvrede steeds beter in de kiem te smoren. Natuurlijk is er de afgelopen tien jaar ook nog iets leuks gebeurd. Nationaal was het jaar 2013 groots voor het Koningshuis én de rest van Nederland. Willem-Alexander besteeg de troon en nam het stokje van zijn moeder Beatrix over. Het Koningslied, dat ter gelegenheid van deze gebeurtenis werd geschreven, hield Nederland trouwens ook behoorlijk bezig. Internationaal was het overeind houden van de euro een succes, maar maskeert vooral het Europese verval. Er zijn misdadige en frauduleuze regimes opzij geschoven, er is een nieuwe emancipatiegolf die óók heel kenmerkend is voor de jaren tien en er is een Klimaatakkoord in Parijs gesloten. Maar terugkijkend op dit decennium zullen we over een tijdje waarschijnlijk vooral denken aan al die boze en bange mensen die de straat op gingen. Aan de politici die dachten in makkelijke oplossingen. En aan de opmars van een autoritaire manier van denken, ook of zelfs vooral in de democratische wereld. Er is ook goed nieuws: er zijn in 2020 geen verkiezingen. Tenminste, als de huidige coalitie het volhoudt. Regeren is vooruitzien en niet vooruitschuiven. En dat kan nog best eens spannend worden. Ik wens u een hoopvol 2020.

Altruïsme, ofwel onbaatzuchtigheid? Het was wel even wennen, tijdens de afgelopen Algemene Politieke Beschouwingen. Terwijl partijen elkaar tijdens het belangrijkste debat van het jaar maar al te graag scherp onder vuur nemen en vliegen afvangen, was de stemming dit jaar opvallend mild. De verschillende partijen waren het op sommige punten zelfs gewoon met elkaar eens. Hoe zou dat komen? Waren onze politici ineens bevangen door een golf van altruïsme, ofwel onbaatzuchtigheid? Natuurlijk zou dat kunnen, maar waarschijnlijker is toch dat de partijen de datum van 17 maart 2021 in het achterhoofd hebben: de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Een aantal recente onderzoeken wijzen dezelfde kant op: wie de grootste partij wil worden, moet de gematigde kiezer aan zich weten te binden. En die gematigde kiezer heeft genoeg van ordinair geschreeuw, woeste reacties, persoonlijke aanvallen, vuige beledigingen en extreme standpunten. Enkele dagen na de Beschouwingen deed het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderzoek. Het SCP onderzoekt maandelijks de thermometer van de samenleving om te peilen wat er leeft. En wat bleek: Mensen maken zich zorgen over de polarisatie en over de verharding in politiek en maatschappij. Het draait niet alleen om materiele voorzieningen, maar ook om maatschappelijke rust. De meeste kiezers waardeerden dan ook de vriendelijke toon van de Kamerdebatten. Het SCP constateerde tevens dat een grote groep kiezers zich verwaarloosd voelt in een tijd waarin alle aandacht uitgaat naar Gele Hesjes, anti-Zwarte Piet, of recent nu weer de discussie over de Gouden Eeuw. Het Amsterdam Museum heeft besloten het etiket niet langer te gebruiken als synoniem voor de 17de eeuw.Het ingeburgerde begrip dekt volgens het museum niet de ‘historische werkelijkheid’. De semipermanente tentoonstelling ‘Hollanders van de Gouden Eeuw’ in de Hermitage in Amsterdam gaat voortaan ‘Groepsportretten van de 17de eeuw’ heten. De ingrijpende aanpassing past in de brede discussie die in Nederland woedt over het koloniale verleden en de rijkdom die, vaak ten koste van anderen, is verkregen. Een veranderend gebruik van gevoelige terminologie is daarbij symptomatisch. Ook de boeren hebben van zich laten horen. Ze voelen zich uitgestoten door de politiek en speelbal van de steeds veranderende regels. Zij vinden dat politici, media en activisten de laatste jaren een negatief beeld over boeren hebben geschetst en dat ze ten onrechte zijn neergezet als milieuvervuilers. Het voorstel van D66 om de veestapel te halveren vanwege de stikstofproblematiek was voor hen de druppel. Massaal togen zij met tractoren naar het Haagse Malieveld, ’s lands bekendste protestlocatie. Cultuurclashend en klossend op hun klompen namen zij het op voor de agrariërs en het boerenleven. Duizenden boeren zorgden voor een verkeerschaos en de langste file ooit. De boeren moeten de hele samenleving van goedkoop voedsel voorzien, maar naar begrip en waardering kunnen ze fluiten. De demonstratie werd een grote slag om de sympathie: Een statement maken en tegelijk de burger niet al te zeer tot last zijn. Hun imago wilden ze niet verpesten. De uitsmijter deze maand kwam van minister Ingrid van Engelshoven (Emancipatie). Zij roept speelgoedfabrikanten op rolbevestigend speelgoed in hun collectie ‘onder de loep te nemen’.Ook tegenwoordig tonen advertenties voor speelgoed nog volop stereotypische rolmodellen, merkte ze op. ‘Meisjes zijn verzorgend, jongens zijn avontuurlijk’. De bewindsvrouw deed haar oproep nadatbekend was geworden dat in Franse speelgoedwinkels volgend jaar een einde komt aan de indeling jongens en meisjes. In folders kan dan ook niet meer per sekse worden geadverteerd. En winkelpersoneel mag ouders straks niet meer vragen: ‘Is het voor een jongen of een meisje?’ Verder gaat het bedrijfsleven speelgoed ontwikkelen dat niet discrimineert. In december 2018 sprak Van Engelshoven tijdens een TED-talk ook al over genderstereotypen. Volgens de minister komen vrouwen door genderstereotypen ongewild vast te zitten in parttime banen, kunnen ze zich niet meer persoonlijk en professioneel ontwikkelen en kunnen ze zelfs, door financiële afhankelijkheid, niet meer weg uit hun relatie als ze dat willen. De bewindsvrouw werd onverwijld naar de Kamer geroepen om uitleg te geven. Daar leed zij pijnlijk decorumverlies. Zij zag over het hoofd dat de coalitiepartners zich niet voor haar wenste op te offeren. Een SGP-kamerlid constateerde een gebrek aan conceptuele fatsoen en vroeg snaaks of de minister haar tijd niet beter kon besteden. Coalitiepartner VVD merkte terecht op dat er niets staat over speelgoed in de Emancipatienota. De liberalen vinden dat eerst maar eens echt slagen moeten worden gemaakt op emancipatie als het gaat om financiële onafhankelijkheid van vrouwen en laat speelgoed over aan kinderen. Een PVV-Kamerlid deed de uitspraken van Van Engelshoven af als die van een D66-activist en niet van een minister. Het CDA reageerde zoals verwacht zonder ressentiment en noemde het een zaak voor winkeliers en de ouders zelf. Benieuwd wat de minister zelf vroeger voor haar verjaardag kreeg, waarschijnlijk geen speelgoedtractor.