Poliflw

De dagen worden korter en de temperatuur daalt. Ideale omstandigheden voor huiselijke gezelligheid en warmte. Stralende verlichting in tuinen en balkons zorgen voor een sfeervol gezicht in deze donkere dagen van het jaar. Door de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen is Kerstmis 2023 voor velen anders dan voorheen. De CDA-Tweede Kamerleden die niet zijn herkozen hebben afscheid genomen van het parlement en de vijfkoppige nieuwe CDA-fractie legde de eed of gelofte af. Zij zijn daarmee klaar om aan de slag te gaan voor een fatsoenlijk land. Twee jaar en negen maanden zaten ze er maar, de lichting-2021 van de Tweede Kamer, die recent door delichting-2023(67 nieuwe gezichten, dertien herintreders) werd vervangen. Meer dan de helft van de zittende Kamerleden, tachtig in totaal, zeiden de zaal vaarwel en keren niet terug. Onder hen zaten gezichtsbepalende CDA-politici. Verloop onder Kamerleden is gezond en van alle tijden. Maar deze leegloop is tekenend voor de vluchtigheid van het politieke bestaan. In de korte periode dat de lichting-2021 in de Kamer zat, nam het aantal ernstige bedreigingen tegen politici toe en raakten de politieke verhoudingen verder uit evenwicht. Intimiderend en onbetrouwbaar gedrag was voor velen de norm, met polarisatie als een politieke component. Minstens zo ernstig was het dat de taak die de Kamer heeft in een democratie, het controleren van de regering en het maken van nieuwe wetten, moeizaam verliep. Crisis na crisis bleek dat weer, of het nu ging over stikstof of klimaat, over woonbeleid of migratie. De Kamer bleek, net als het kabinet, niet bij machte die problemen eensgezind aan te pakken. Alle vijftien fracties wacht nu de taak te doen wat de vorige Kamer te vaak naliet: de uitdagingen van deze tijd verdienen een serieus debat. Een nieuw kabinet heeft serieuze controle nodig. Grote problemen als het woningtekort en de stikstofcrisis moeten onder ogen gezien worden. De tactiek van uitstel werkt niet meer. Alleen zo kan de Kamer werken aan gezag en vertrouwen. De nieuwe Tweede Kamer is niet alleen een stuk onervarener, maar ook politiek uit totaal ander hout gesneden. Een van de grote signalen die de kiezer gaf, is dat zij genoeg heeft van de machteloosheid en de leegte die de traditionele politieke partijen bieden. Het gevolg: verdere irrelevantie, sterkere flanken en een wankelende rechtsstaat en -democratie. We staan voor grote economische,- technische- en sociale uitdagingen. Niet eerder in ons bestaan zorgt het wegvallen van structuur en dagelijkse routine voor veel mensen problemen. Gelukkig vindt men in deze moeilijke periode ook herkenning bij elkaar. We inspireren elkaar met oplossingen en proberen die ander écht te begrijpen, zonder oordeel. Zo ontstaat er een soort gezamenlijke veerkracht. Luid en precies tikken de laatste weken van dit jaar de uren weg, de chronologische tijd die niet versnelt of vertraagt. De dagen zijn voor velen lang en lastig door te komen. Juist in deze tijd is aandacht voor elkaar erg belangrijk. Zeker voor veel mensen die nu het alleen zijn ervaren. Denk in de periode vooraf aan Kerst aan dierbaren en dank hen voor de mooie vriendschap van de afgelopen jaren. Sta vooral ook stil bij wat er nog om je heen is. Maar ook met alles wat er helaas niet meer is. Bij die tafel waar een lege stoel staat. Sta tijdens de decembermaand bewust eens stil bij tranen om ziekte, eenzaamheid en verdriet. En wens hun in gedachten sterkte, liefde en licht. Kerstfeest is voor velen niet meer dan een jaarfeest, maar Kerst kan je ook beschouwen als het feest van reflectie om met elkaar gezelligheid, verbondenheid en bezinning te vinden. Als we een lichtje in slechts één ander hart ontstoken hebben, begrijpen we de echte boodschap van het Kerstfeest. Het Licht kan ons de weg wijzen in het donker van deze tijd. Zo kan de decembermaand en ook de donkere maanden daarna toch een warme en sfeervolle periode zijn. Kerstmis verbindt de hoop met geloof en liefde. Hoop kijkt niet terug maar juist vooruit. Het is een inspiratie en een verwachting van een betere wereld en een beter leven. Het is de bron van onze levenskracht. In de boodschap van hoop, geloof en liefde zien wij de betekenis van Kerstmis, het feest van de verwachting en van nieuwe tijden. Laten we het Kerstfeest dit jaar gebruiken om tegen elkaar te zeggen dat er hoop is. Dat is niet altijd eenvoudig. Wanneer te veel schaduw op onze weg valt, is het soms moeilijk nog licht te ontwaren. Maar wie zijn ogen openhoudt ziet niet alleen een wereld van louter duisternis. Het Licht kan ons de weg wijzen in het donker van deze tijd. Het gaat om onze levenshouding, om de wil te zoeken naar licht in een wereld waarin het negatieve discour helaas vaak de meeste aandacht krijgt. Kerstmis richt onze aandacht op het positieve en brengt ons samen om het ontvangen licht door te geven. Ik wens u allen een sfeervolle Kerst en een liefdevol en vooral gezond 2024.

De eerste honderd dagen van het kabinet-Rutte IV, ook wel het Haagse speelkwartier genoemd, zijn voorbij. Het vertrouwen in de politiek is historisch laag. Toen de regering op 10 januari aantrad zag de wereld er nog heel anders uit. Door de oorlog in Oekraïne en de vele financiële tegenvallers is de situatie in Nederland drastisch veranderd. Het kabinet moet op zoek naar extra geld vanwege de vele tegenslagen. Door de uitspraak van de Hoge Raad moet de overheid miljarden terugbetalen aan spaarders die jarenlang te veel belasting hebben betaald. De kosten hiervan kunnen in het ergste geval oplopen tot 25 miljard euro. Om de voorjaarsnota rond te krijgen moet het kabinet ook nog op zoek naar bijna 15 miljard euro om lopende zaken te kunnen betalen. De inval in Oekraïne en de impact van die oorlog zoals de historisch hoge inflatie en koopkrachtdaling zijn ook direct verworden tot belangrijke hoofdpijndossiers van de regering. Nieuw elan Een belangrijke opgave van kabinet-Rutte IV was het vertrouwen terugwinnen van de kiezer en een nieuw elan geven aan politiek Den Haag, maar daar hoor je eigenlijk niet zo veel meer over in de wandelgangen. Dit kabinet Rutte zou zichzelf opnieuw uitvinden: dualisme, nieuwe bestuurscultuur. De Kamer zou beter geïnformeerd worden. Het debat over de mondkapjesdeal was daar echt wel een dieptepunt in. Het leek even hachelijk te worden voor Hugo de Jonge. De minister voor Volkshuisvesting stond tegenover een felle Tweede Kamer. Hij nam de vlucht naar voren en gaf uitleg. Had hij als minister van Volksgezondheid wel genoeg openheid gegeven over zijn bemoeienis bij die deal? De minister overleefde een motie van wantrouwen. Maar daardoor stond staatsrechtelijk wel de verkeerde minister zich te verantwoorden – het had de huidige verantwoordelijke minister Conny Helder moeten zijn. Niet de minister als persoon, maar het instituut minister legt verantwoording af. Verrommeld Veel wijzer werd de Kamer niet en fraai was het evenmin. Hoe staat het eigenlijk met ons controle- en verantwoordingsstelsel? In juni 2020 bracht de Raad van State een ongevraagd advies uit: De rollen en spelregels in het controle- en verantwoordingsstelsel zijn ‘verrommeld’. Ministers worden door de Kamer gecontroleerd op basis van het samenspel tussen twee regels: de ministeriële verantwoordelijkheid en de vertrouwensregel. Maar in de praktijk blijkt dit nog niet zo eenvoudig, want die twee zijn niet hetzelfde. De minister is verantwoordelijk voor al zijn of haar handelen of niet-handelen in functie. Daarover moet hij of zij de Kamer op verzoek en uit eigen beweging inlichtingen verstrekken. Bij disfunctioneren kan het vertrouwen in de minister opgezegd worden. Maar de vertrouwensregel is breder: de Kamer kan om élke reden het vertrouwen in iedere minister of het hele kabinet opzeggen. Tot zover de theorie. De praktijk is echter grilliger. Dat leidt volgens de Raad van State tot frustratie en kan het vertrouwen van burgers in de politiek en het bestuur duurzaam aantasten. De vertrouwensregel houdt in dat eenminister,staatssecretarisof hetkabinetals geheel moet aftreden als zij niet langer het vertrouwen genieten van het parlement. De vertrouwensregel zegt dus niet dat bewindspersonen moeten aftreden als ze een fout hebben gemaakt. Een kabinet of bewindspersoon hebben het vertrouwen totdat het tegendeel is gebleken, bijvoorbeeld door aanneming van eenmotie van wantrouwen. Bij een dreigend conflict met Tweede- ofEerste Kamerkan het kabinet of een bewindspersoon de vertrouwenskwestie stellen. Ook kan een bewindspersoon nadrukkelijk de vraag stellen of de Kamer nog wel vertrouwen in hem of haar heeft. Bij een conflict tussen regering en parlement heeft de regering ook de mogelijkheid niet af te treden, maar het parlement teontbindenen nieuwe verkiezingen uit te schrijven, in de hoop dat de nieuw gekozen Tweede Kamer het kabinet of de minister wel het vertrouwen geeft. Sorry-democratie Is het tij te keren? Het tegengaan van verdere verrommeling wordt in ieder geval belemmerd door een cultuur van een sorry-democratie, excuus aanbieden en weer verder gaan. Evalueren doen we later wel – het nam een hoge vlucht tijdens de coronacrisis. Natuurlijk hoeft er op fouten niet altijd een sanctie te volgen. Een democratie is een lerend, zelfcorrigerend systeem. Maar je kunt ook overdrijven en fouten te makkelijk wegpoetsen met excuses. Het meest recente regeerakkoord bevat een verzoek aan het kabinet om de informatievoorziening aan de Kamer te verbeteren. Waarom spreken de coalitiepartijen niet af om een minister naar huis te sturen bij een evident gebrekkig gebleken informatievoorziening? Of het gebeurt is natuurlijk een tweede, maar het zet de discussie in de Kamer vooraf op scherp. Het transformeert het toezien op een juiste en volledige informatievoorziening tot een politieke afspraak.

Vorige week kwam ik in de wandelgangen van de Tweede Kamer een CDA-fractielid tegen die er ontsteld uitzag. ‘Is je fiets gestolen?’, vroeg ik. ‘Nee’, zei hij, ‘iemand heeft zich over mijn vulpen ontfermd’. Hij begon te jammeren: hoe lang hij het ding al had, hoe goed het in de hand lag en wat hij er in de loop der jaren mee had geschreven: CDA-beleidsprogramma’s, sollicitaties, persoonlijke brieven, concept amendementen, moties, campagnetoespraken, noem maar op. ‘Wat voor merk is het?’, vroeg ik belangstellend. ‘Een Mont Blanc, zwart met koperen ringen’, zei hij verdrietig. Hoeveel heeft hij gekost? Dat wist hij niet meer, maar hij was ontroostbaar. Vreselijke dingen voorspelde hij degene die zijn Mont Blanc had meegenomen. ‘Ik begrijp het’, zei ik meelevend. Zelf kreeg ik ooit jaren geleden een fraaie Waterman voor mijn verjaardag: Een Carène Deluxe met een fijne pen punt. Gemaakt in Frankrijk, het belichaamt een Parijse stijl, met gratie en elegantie. Een technisch wondertje dat ik niet graag kwijt zou raken. Het stemt mij telkens weer melancholiek hoe de inkt een woord op het papier zet. Capillaire systeem Louis Edson Waterman uit Chicago vond in 1883 de werking van het capillaire systeem uit. Dat zorgt ervoor de dat inkt die in een vulpen zit op een gelijkmatige manier bij de pen punt komt en zo zorgt voor een soepel en gelijkmatig schrift.De Waterman Pen Company was geboren en door het uitbrengen van nieuwe producten en marketingtechnieken werd het de grootste producent van schrijfwaren. Een van de hoogtepunten uit de geschiedenis van Waterman lag in de jaren 20 van de vorige eeuw. Een groot aanbod van nieuwe modellen, materialen en creativiteit op marketinggebied zorgde voor een constante stroom van aandacht. Pennen verzamelaars geven grote bedragen voor vulpennen uit die tijd, zoals de Patrician en de Hundred years modellen.Uiteindelijk is de Franse tak van de Waterman Pen Company overgebleven als moederbedrijf van de pennenfabrikant. Lunch De volgende dag ontmoetten het CDA-fractielid en ik elkaar voor een lunch in een restaurant in de Theresiastraat, nabij het voormalige ministerie van Buitenlandse Zaken, het huidige onderkomen van het parlement. Hij keek heel opgewekt. ‘Kijk eens wat ik hier heb’, zei hij en pakte een vulpen -merk Mont Blanc - uit zijn binnenzak. Gisteren gekocht voor 275 euro. Als ik de dief tegenkom zal ik hem mijn nieuwe vulpen laten zien. Dan komt hij natuurlijk met mijn oude aan, verkoopt een paar slappe smoesjes en wil de pen teruggeven. Dan kijk ik hem scherp en langdurig aan en zal zeggen: ‘Nee! Hou die pen! Ik zal aangifte doen wegens diefstal en dat zal je leren een pen van iemand anders mee te nemen’. Het leek me een harde maatregel. Onverwachte ontwikkelingen Een paar dagen later zag ik hem weer in het restaurant van de Tweede Kamer. ‘En’? vroeg ik benieuwd, ‘zijn er nog ontwikkelingen?’ ‘Ja’, lachte hij, ‘onverwachte. Ik was een fractielid tegengekomen. Die had van de ontgoocheling gehoord. Hij had in zijn binnenzak gegrepen en daar, zonder een woord te zeggen, twee Mont Blancs uitgehaald. Toen er een aangereikt met de woorden: ‘Hier, dit is de jouwe’. In het daaropvolgende gesprek waren alle bedenkingen weggenomen. Want wat was er gebeurd? De gedoodverfde vulpendief was toevallig ook z’n Mont Blanc kwijtgeraakt, toen hij die van zijn CDA-collega zag liggen en had gedacht: Dit is natuurlijk mijn Mont Blanc. In de veronderstelling dat hij volkomen rechtmatig handelde, had hij de vulpen in zijn zak gestoken. Maar bij thuiskomst merkte hij dat zijn pen in een ander colbert zat en had hij er opeens twee! ‘Wat heb je gedaan?’, vroeg ik. ‘Ja’, zei hij. ‘Voor vulpennen koester ik gevoelens die ik niet onder woorden kan brengen. Natuurlijk geloofde ik hem op zijn woord. Ik schaamde mij zelfs dat ik hem had verdacht. Maar een vulpen die een week in andermans zak heeft gezeten is voor mij een vreemde geworden. Die wil ik niet meer. Mijn oude pen heb ik aan een ander Kamerlid gegeven, een neutrale derde. En ik heb een nieuwe, die heel goed schrijft’!

Onderzoek naar CDA-verkiezing, uitslag verandert niet Het CDA gaat alsnog onderzoek doen naar het verloop van de lijsttrekkersverkiezing waarbij Hugo de Jonge nipt won van Pieter Omtzigt. Het onderzoek zal echter niets veranderen aan de uitslag van de verkiezing zegt partijvoorzitter Rutger Ploum. Hugo De Jonge won vorige maand de lijsttrekkersverkiezing van Pieter Omtzigt met 258 stemmen verschil. Deze week bleek dat zes CDA-leden daarna hebben geklaagd bij het partijbureau. Het partijbestuur gaat een aantal vragen voorleggen aan een externe en onafhankelijke partij. Volgens het partijbestuur is dat nodig omdat er nog steeds vragen over het stemproces bleven komen. De uitslag is echter door de notaris vastgesteld en die zal niet meer wijzigen, laat het bestuur weten. Het onderzoek is volgens de ingewijden bedoeld om ruis de wereld uit te helpen. Het CDA-bestuur geeft daarmee toe aan druk van Omtzigt en tegenkandidaat Mona Keijzer, die al in de eerste stemronde was afgevallen. Zij hadden aangedrongen op opheldering, nadat vorige weekbekend werddat zes CDA-leden bij de partij melding hebben gemaakt van onregelmatigheden bij de verkiezing. Zo kreeg de vrouw van Omtzigt op haar computerscherm de tekst ‘Dank voor uw stem op Hugo de Jonge’, terwijl zij op haar echtgenoot dacht te hebben gestemd. Het partijbureau bevestigde deze melding, om eraan toe te voegen dat er ook De Jonge-stemmers waren die de tekst ‘Dank voor uw stem op Pieter Omtzigt’ te zien kregen. Verontrustende zaken Hoe dat kan, is tot dusver niet bekend. Volgens het partijbureau heeft de notaris die toezag op het stemproces de stemming gecontroleerd en geen fouten geconstateerd. Daarnaast heeft hij onafhankelijke technische experts ingeschakeld. Zij hebben echter geen onregelmatigheden aangetroffen, zo luidde de conclusie. De notaris, voormalig raadslid Lars Boellaard uit Westland, maakte in zijn rapport vervolgens geen melding van de klachten. Hij stelde volgens een CDA-verklaring vast dat de uitslag rechtsgeldig is en een getrouw beeld geeft van de verkiezing van de lijsttrekker. Pieter Omtzigt zei vorige week in het radioprogramma Op 1 opheldering te willen van het partijbestuur. Mona Keijzer deed daar vrijdag een schep bovenop door na afloop van de ministerraad aan journalisten te laten weten dat zij een onderzoek wil omdat er volgens haar verontrustende zaken zijn gebeurd. ‘Is het goed gegaan met de onderliggende ict-systemen? Hoeveel stemmen zijn er uitgebracht? Klopt dat? Pieter heeft hier vragen over gesteld, dus dan moet je het ook goed uitzoeken, aldus Mona Keijzer. Zij wil niet zeggen dat zorgminister Hugo De Jonge mogelijk onterecht is verkozen tot CDA-lijsttrekker, maar zij vindt wel dat goed moet worden uitgezocht wat er is gebeurd om een einde te maken aan deze discussie. Rumoer Het onderzoek dat nu wordt gehouden is nadrukkelijk niet bedoeld om de rechtmatigheid van de verkiezing ter discussie te stellen. Wel moet er antwoord komen op de vraag hoe het kan dat sommige kiezers in hun scherm een andere naam te zien kregen dan waar ze op hadden gestemd. De verkiezing lag sowieso al onder een vergrootglas. Nadat eerder bleek dat het stemsysteem te hacken was, moest de hele verkiezing al een keer over. Het partijbureau liet desgevraagd weten niets toe te voegen te hebben aan de eerder uitgebrachte verklaring.Achter de schermen blijkt afgelopen dagen echter wel degelijk naarstig te zijn gezocht naar een oplossing om het rumoer de kop in te drukken. Afgelopen weekeinde is met onder andere Pieter Omtzigt overlegd over de opzet van een onderzoek waar hij vrede mee zou kunnen hebben. Wie het onderzoek moet gaan leiden is vooralsnog onbekend. Volgens een betrokkene hebben meerdere kandidaten voor die eer bedankt.

Tweede Kamer terug van reces De Tweede Kamer is terug van reces. Het werk van de 150 Tweede Kamerleden gaat de laatste fase in voor de verkiezingen van maart 2021. Ook het kabinet is afgelopen vrijdag voor het eerst na de vakantie weer bijeengeweest. De CDA TK-fractie zal in de komende weken de plannen voor Prinsjesdag afronden en daarin keuzes maken die Nederland sterker maken in deze onzekere tijd. Het komende politieke jaar staat voor een belangrijk deel in het teken van Covid-19 en het herstel van de economie en samenleving. Dit najaar komt het CDA met het verkiezingsprogramma. Hugo de Jonge gaat dit samen doen met zijn running mate Pieter Omtzigt. Omtzigt-factor De uitnodiging om als running mate op te treden, duidt erop dat de partij overlegt hoe groot de Omtzigt-factor in het programma en in de CDA-houding moet worden. De Jonge is een man die verantwoordelijkheid wil dragen, samenwerking zoekt en compromissen smeedt, terwijl Omtzigt de nadruk legt op het controleren van de macht. Met Omtzigt hoopt het CDA pittiger te worden, maar al te veel rebellie zit niet in de partij. Hugo de Jonge is weliswaar de nieuwe CDA-leider, maar de partij hoopt de populariteit van het Kamerlid Omtzigt te behouden. Bij de verkiezingen voor het lijsttrekkerschap verzamelde hij een gigantische hoeveelheid stemmen. Hij werd met een klein verschil verslagen. Hugo de Jonge won met 50,7 procent van de stemmen nipt van Pieter Omtzigt die 49,3 procent binnenhaalde. Het verschil bedroeg 258 stemmen. De kandidatuur van Omtzigt was niet voorzien en het scheelde maar weinig of hij had het van uitgerangeerd CDA’er tot partijleider geschopt. In 2012 wilde de partijleiding van hem af, maar hij vocht terug en kwam met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer. Vallen en opstaan Iets meer dan twee derde van de 40.000 leden bracht een stem uit. Het digitale stemmen ging met vallen en opstaan. De eerste ronde van de stemming moest opnieuw omdat een hacker in staat was om meerdere keren te stemmen. De partij besloot daarop een extra beveiliging aan te brengen en de leden kregen het verzoek opnieuw hun keuze aan te geven. De uitslag van de stemmingen werd daardoor met een paar dagen opgeschoven. Vervolgens gebeurde iets opmerkelijks. Zes klagers zeiden dat ze op iemand anders hadden gestemd dan werd geregistreerd. Haagse bronnen zeggen dat de echtgenote van kandidaat Pieter Omtzigt dacht op hem te stemmen, maar via het systeem de mededeling kreeg: ‘Dank voor uw stem op Hugo de Jonge.’ Het partijbureau van het CDA bevestigde dit en liet weten dat nog vijf andere leden zich meldden met een soortgelijk verhaal. Uit onderzoek naar deze signalen kwam volgens het partijbureau geen technische fout naar voren. Het CDA had voor de technische ondersteuning van de verkiezingen een gespecialiseerd bureau ingehuurd. Bij de zes klagers zouden overigens ook leden zijn geweest die op De Jonge hadden willen stemmen, maar de mededeling kregen dat ze hadden gekozen voor Omtzigt. De notaris vond geen fouten in het stemsysteem. Hij controleerde vertrouwelijk een aantal stemformulieren en daaruit zou zijn gebleken dat deze leden wel degelijk stemden op de kandidaat die het systeem na afloop noemde. Verkeerde knopje Bij een digitale verkiezing bestaat het risico dat de kiezer denkt op iemand te stemmen terwijl de keus toch op een ander valt. Mogelijk hebben mensen zonder het zelf te beseffen toch op het verkeerde knopje gedrukt. Gezien het aantal klachten bij het CDA lijkt dat maar in een heel beperkt aantal gevallen te zijn gebeurd. Over wat er precies is gebeurd wil de partijwoordvoerder niet speculeren. Vlak voor de bekendmaking van de uitslag van de stemming op 15 juli jl. ontstond achter de schermen in zalencentrum De Remise in Den Haag tumult over de afwijkingen, zeggen bronnen. Pieter Omtzigt wilde zich aanvankelijk niet neerleggen bij de uitslag en in ieder geval het naadje van de kous weten. Daarop nam partijvoorzitter Rutger Ploum de kandidaten De Jonge en Omtzigt apart en zijn de rapportages van de notaris doorgenomen. Vervolgens accepteerde Omtzigt de uitslag. Vasthoudendheid en dossierkennis Omtzigt dankt zijn populariteit aan een combinatie van kritische vasthoudendheid en dossierkennis. Zijn agenda: de overheid moet de burger bescherming bieden, de rechtsstaat is heilig. Hij beet zich vast in een aantal kwesties, waarvan de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst het meest in het oog springt. Omtzigt legde samen met anderen bloot dat de overheid ouders die recht hadden op kinderopvangtoeslag in grote financiële problemen bracht. Met zijn kritiek, ook op bevriende ministers, zet hij de verhoudingen binnen de regeringscoalitie soms flink onder druk. Verschillen overbruggen Verschillen overbruggen is voor De Jonge een van zijn belangrijkste missies als partijleider van het CDA. Hij heeft lang getwijfeld of hij het moest doen. De coronacrisis gaf de doorslag. Volgens De Jonge waren die onzekerheden er al. Mensen vragen zich af of er voor hen straks nog een woning, zorg en een baan is. Het uitbreken van de crisis heeft die zorgen verdiept. Onzekerheid is het recept voor polarisatie. Het CDA is opgericht om kloven te overbruggen en strijd te pacificeren, zei De Jonge. Hij wil dat zijn partij die leidende rol weer gaat spelen in de politiek. De zorg voor elkaar, ziet hij als fundament van de samenleving. In de coronacrisis zag je hoe belangrijk dat was. Dat bleef overeind: een stap harder lopen als dat nodig is voor een ander, aanbellen bij een buurman die misschien hulp nodig heeft. Dat wil hij vasthouden want, zo zei hij: ‘we gaan heel moeilijke jaren tegemoet’.

Vakantie vierende politici Er zijngenoeg redenen te verzinnen om het niet over de zomervakantie van politici te hebben. Vakantie vierende politici zijn een dankbaar doelwit voor boze burgers op sociale media. Maar politici die altijd op hun post blijven, lopen weer het risico als monomane workaholics te worden beschouwd. Hebben politici niet ook recht op vrije tijd en een gezinsleven dat is onttrokken aan het publieke oog? Moeten zij hun privacy inleveren omdat zij ervoor hebben gekozen om de publieke zaak te dienen? Enige rust op z’n tijd komt het functioneren van politici bovendien alleen maar ten goede. Overwerkte, door de waan van de dag opgeslokte leiders, verliezen het essentiële vermogen om hoofdzaken van bijzaken te scheiden, zo valt bijvoorbeeld op te maken uit het boekIn Sickness and in Power: Illness in Heads of Government During the Last 100 Yearsvan de Britse politicus en medicus David Owen. Personalisering van de politiek De opmars van vakantiefoto’s van onze politici lijken dan ook niet zozeer een teken van democratische gezindheid als wel een gevolg van wat doorgaans de personalisering van de politiek wordt genoemd: het idee dat politiek meer dan ooit om personen en minder om programma’s en partijen draait. Kiezers zouden zich in hun keuze tegenwoordig vooral laten leiden door de indruk die ze hebben van de persoon van de politicus en minder door de standpunten van een partij. Hoewel uit kiezersonderzoek blijkt dat dit maar in zeer beperkte mate het geval is, heeft deze theorie het gedrag van politici in ieder geval sterk beïnvloed. Meer dan ooit proberen zij tegenwoordig behalve hun standpunten ook hun authentieke persoonlijkheid te slijten. In interviews en ook via sociale media als Twitter en Facebook maken zij de kiezer deelgenoot van allerlei op het oog politiek weinig relevante privézaken als het gezinsleven, de persoonlijke hobby’s, de favoriete televisieserie, de strijd tegen de kilo’s of de verrichtingen van het eigen voetbalteam. In het verledenzijn er genoeg voorbeelden van politieke leiders die hun persoonlijke hobby’s uitventten, zoals Winston Churchill met zijn schildersezel, De Duitse oud Bondskanselier Helmut Schmidt achter de vleugel en in Nederland natuurlijk Dries van Agt op zijn eeuwige wielrenfiets. Maar de politisering van het persoonlijke lijkt zeker sinds de introductie van Twitter en Facebook een nieuw stadium te hebben bereikt. Zo zijn we in Nederland alleen al in de afgelopen maanden geconfronteerd met de liefdesbaby van Fleur Agema, een macarena dansende Alexander Pechtold, de publieke ontlading van Frans Timmermans bij de promotie van zijn voetbalploeg en de vreugde van verschillende Kamerleden omdat Netflix een nieuwe serie afleveringen vanHouse of Cardsheeft besteld. Voorbeeldfunctie Een politieke cultuur waarin de persoon achter de politicus zo belangrijk wordt gemaakt maakt politici enerzijds misschien normaler, anderzijds maakt het ze ook extra kwetsbaar. Als de persoon achter het standpunt net zo belangrijk wordt geacht als het standpunt zelf zal immers niet alleen het standpunt maar ook de persoon kritischer tegen het licht worden gehouden. Het verwijt dat leer en leven niet met elkaar in overeenstemming zijn, ligt dan al snel op de loer. Afhankelijk van de aangehangen ideologie wordt niet alleen het gezinsleven, maar ook de vakantie een relevant politiek feit. Dat geldt ook voor de vraag waar, hoe en hoe lang politici op vakantie gaan. Het begint al bij de vakantiebestemming. Moet een politicus die het eigen land een warm hart toedraagt niet in eigen land op vakantie? Waarom zou je naar het buitenland gaan als je over het eigen land in de laatste verkiezingscampagne nog uitvoerig de loftrompet hebt gestoken? Zeker in tijden van crisis verwacht men in ieder geval van politici een voorbeeldfunctie en daarbij hoort een bescheiden vakantie in eigen land. Om die reden wandelt Angela Merkel in de Duitse Alpen en vierde de voormalig Franse president François Hollande vakantie in een door de Franse staat aangekocht zomerverblijf in Besançon. Aanvankelijk drong Hollande er ook bij zijn kabinetsleden op aan om het goede voorbeeld te geven en in eigen land te blijven. Ook in dat opzicht wilde hij breken met zijn voorganger Nicolas Sarkozy, wiens regeerperiode soms een aaneenschakeling leek van luxueuze vakanties in mondaine oorden. In Nederlandzijn de vakanties van politici tot nu toe minder gepolitiseerd dan in Duitsland, of Frankrijk. In Duitsland is de bevolking tegenwoordig beter bestand tegen foto’s van politici in zwembroek. Zelfs de publicatie van een (stiekem gemaakte) foto van voormalig bondskanselier Helmut Kohl in badkleding bracht de Duitse democratie niet aan het wankelen. Strandpoliticus Een beproefd middel om de buitenwereld te laten merken dat er gewoon wordt doorgewerkt is dreigen om de Tweede Kamer en bewindslieden te laten terugkeren voor een spoeddebat. Vooral erkend workaholic Geert Wilders en de nimmer versagende SP-fractie verstoren graag de zomerrust van hun collega-parlementariërs. Meestal komt het er niet van, maar zowel bewindslieden als fractieleden dienen er wel permanent rekening mee te houden dat ze mogelijk spoorslags naar Den Haag moeten. Doen zij dit niet, dan is hoon hun deel, zoals de GroenLinks-fractie ooit merkte. Bij het spoeddebat over de eurocrisis bleek de helft van de GroenLinks’ers nog met vakantie. ‘Strandpartij’, schamperde blonde Geert tot grote hilariteit van de Tweede Kamer. De terughoudendheid van onze media en politici staat in schril contrast met de luidruchtige reacties die op Twitter te vinden zijn bij begin en einde van ieder parlementair reces. Dat reces hetzelfde is als vakantie blijft een hardnekkig misverstand. Tegenwoordig proberen veel politici die indruk weg te nemen door hun volgers tijdens het parlementair reces bijna dagelijks op de hoogte te houden van hun drukke agenda. Zo leren we onder meer dat een SP-Kamerlid tijdens de kerstvakantie met chauffeurs op pad is geweest om banketstaven bij bejaardenhuizen te brengen, dateen VVD-Kamerlid in militair uniform deelnam aan een oefening van de Pantsercompagnie 112 en dat Ard van der Steur als Kamerlid met eigen ogen heeft gezien hoe dagvers brood op transport naar de afnemers ging. Onmisbaar Het politieke kerkhof ligt vol politici die tijdens hun vakantie plots onmisbaar bleken. Zo zal de naam van een voormalig PvdA-voorzitter wel eeuwig verbonden blijven aan haar verzuim om direct haar fietsvakantie af te breken toen beginjaren negentig in de PvdAdeWAO-crisis uitbrak. Hoewel ze daarvoor acceptabele privéredenen kon aanvoeren, werd ze vervolgens door de partijtop als zondebok geslachtofferd. De positie van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes wankelde eveneens omdat hij tijdens zijn kerstvakantie in Thailand op het strand bleef liggen terwijl in een ander deel van het land de tsunami duizenden slachtoffers had gemaakt. Dat de termen crisis en noodsituatie aan inflatie onderhevig zijn, merkten de burgemeesters Jozias van Aartsen (Den Haag) en Aleid Wolfsen (Utrecht). Beiden kregen de wind van voren omdat zij niet direct hun vakantie hadden afgebroken nadat hun stad zwaar was getroffen door respectievelijk een lichtelijk uit de hand gelopen demonstratie in de Schilderswijk en het vrijkomen van asbest in een flat in Kanaleneiland. Dankzij de mobiele telefonie is er nu geen enkel excuus meer mogelijk voor de politicus op vakantie. Daarbij geldt de vuistregel dat terugkeren voor een storm in een glas water altijd beter is dan verder als een strandpoliticus door het leven te moeten gaan. Welke gevolgen dit heeft voor het gezinsleven van politici kan later worden vernomen in roddelblad én tegenwoordig ook kwaliteitskrant. Wat dat betreft hadden politici het vroeger makkelijk. Zo was premier Joop den Uyl in de zomer van 1974 een tijdlang letterlijk onvindbaar tijdens zijn vakantie in Portugal. In samenspraak met het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken ging de Portugese politie naarstig op zoek naar de Nederlandse premier. Na dagen speurwerk werd Den Uyl uiteindelijk op een camping nabij Lissabon gevonden terwijl hij volgens de overlevering in zijn korte broek sardientjes aan het bakken was. Goedaardig als hij was bood hij de Portugese dienders een vismaaltijd aan alvorens hij onverwijld terugkeerde naar Nederland.

Hugo de Jonge nieuwe leider van het CDA: ‘Het CDA is opgericht om kloven te overbruggen en strijd te pacificeren'. Met een uiterst krappe zege op zijn tegenstrever Pieter Omtzigt heeft Hugo de Jonge de CDA-lijsttrekkersverkiezing om het partijleiderschap gewonnen. De opkomst was 66,7 procent. Het verschil is klein: 258 stemmen, oftewel, 50,7 tegen 49,3 procent. Met zijn 42 jaar is hij de jongste CDA-leider ooit, jonger dan Ruud Lubbers. Met die beroemde CDA-leider deelt hij opvallend veel. Een zekere no-nonsense en het heilig geloof in het politieke midden. Zorgzaamheid Met Hugo de Jonge -opgeruimd, handig met de media en betrokken- krijgt het CDA een lijsttrekker die waarden als zorgzaamheid en een sterke overheid predikt. Hij noemt de zorg voor elkaar het fundament van de samenleving en vat zijn politieke missie samen met de zorg van gewone mensen op tafel krijgen en daar praktische oplossingen voor vinden. Waar CDA’ers voorheen beducht waren om de overheid een grote rol te geven werd de overheid bij de strijd om het leiderschap opeens hét thema. Zowel De Jonge als zijn grote uitdager Pieter Omtzigt zijn er beiden al jaren mee bezig, zij het ieder met een belangrijk verschil in accent. De Jonge voerde een lijsttrekkerscampagne voor een sterke overheid die zorg en aandacht heeft voor de mensen. Omtzigt wil mensen beschermen tegen fouten van de overheid. De Jonge won de lijsttrekkersverkiezing na een campagne waarin hij zich aanbood als de man van het midden. Onder hem zal het CDA weer resoluut in het midden van de politiek opereren, beloofde hij. Het is een afscheid van de jaren onder Sybrand Buma, toen de blik meer naar rechts was gewend. Veel behendigheid Nu Hugo de Jonge het CDA gaat leiden, zal hij vooral binnen de partij veel behendigheid nodig hebben. Hem wacht mogelijk een intern debat over de koers.De Jonge staat volledig achter de nieuwe richting voor het CDA, zoals die is uitgestippeld door het wetenschappelijk bureau van de partij, onder de titel ‘Zij aan zij’. Het CDA omarmt daarin het klimaatbeleid, wil breken met marktwerking, zich verzetten tegen de maatschappelijke polarisatie en zoekt in de landbouw meer balans tussen duurzaamheid en exportbelangen. Favoriete kandidaat Hugo de Jonge was vanaf het begin de favoriete kandidaat van het partijbestuur, maar de lijsttrekkersverkiezing maakte duidelijk dat de CDA-kiezers nog lang niet klaar zijn met die discussie. Velen stemden op de andere twee kandidaten. De Jonge zal nog al zijn behendigheid nodig hebben voor het CDA volgend jaar de verkiezingen in kan. De Jonge kan gevoelige dossiers parkeren. Hij deed het bij medische ethiek, het onderwerp waar VVD, D66, CDA en ChristenUnie in het kabinet Rutte-III een wapenstilstand over sloten. De liberale fracties VVD en D66 probeerden de CDA-minister geregeld uit de tent te lokken, maar vergeefs. De praatgrage De Jonge kan dan opeens zeer zwijgzaam zijn. Politiek talent De Jonge werd al vroeg gespot als politiek talent en maakte een razendsnelle CDA-carrière. Op zijn 29e werkte hij voor de minister van onderwijs, niet veel later werd hij politieke assistent van CDA-premier Jan Peter Balkenende. Hij vertrok daarna naar Rotterdam, om wethouder te worden. Als bestuurder is De Jonge vooral een man van praktische oplossingen. Waar hij ook komt bezingt hij samenwerking als beproefd medicijn.

Zomerreces Het zomerreces is aangebroken. Tijd voor een terugblik en bezinning. De meest politiek beschamende affaire het afgelopen parlementaire jaar was, na de verloedering van de omgangsvormen en het taalgebruik, het optreden van de Belastingdienst in de affaire rond de kinderopvangtoeslagen waarin Pieter Omtzigt een belangrijke rol speelde. Welke lessen dient de Kamer te trekken uit die voor de politiek beschamende affaire? Politici voeren een permanente campagne en verliezen bijna allemaal hun hoofdtaak uit het oog: het maken en beoordelen van wetten. Wetgeving heeft verregaande consequenties voor mensen. Hoe kunnen we er nu voor zorgen dat de Kamer wetgeving serieus neemt? Geen doorsnee Kamerlid Pieter Omtzigt is geen doorsnee Kamerlid. Om heel veel redenen. De Twentenaar trok zich niets aan van de nauwelijks verhulde boodschap dat het CDA van hem af wilde toen hij een onverkiesbare plek kreeg op de kandidatenlijst. Hij zorgde in 2012 voor zijn eigen campagne en werd met voorkeursstemmen alsnog gekozen. Het CDA-Kamerlid was een immer terugkerende kiespijn voor partij en kabinet, maar een zegen voor de Nederlandse politiek. Grote ego’s zijn er nog altijd in de Haagse arena, maar individuele politici met een eigen gezicht veel minder. Pieter Omtzigt vormt hierop een welkome uitzondering. Politiek drastisch veranderd In de afgelopen decennia is het aanzien en wezen van de vaderlandse politiek drastisch veranderd. De politiek is verworden tot een poging de politieke tegenstander vooral te bejegenen en pootje te haken. Het beeld –hoe kom ik over op de kiezer– werd dominant en het beleid van secundair belang. Klassieke volkspartijen verdwenen en dat heeft fundamentele gevolgen gehad. Een permanente publiekscampagne is politiek bedrijven geworden. Een vaste aanhang waar partijen bij de volgende verkiezingen in ieder geval op zouden kunnen rekenen, is helaas verdwenen. Voor elke stem moet permanent, in het uiterste geval vier jaar, worden gestreden. Inkomen en opleidingsniveau zijn nu beslissender voor het stemgedrag en bepalender dan vroeger het lidmaatschap van een specifiek kerkgenootschap. De gevolgen zijn verstrekkend. De politiek lijkt in vrijwel niets meer op de politiek van het midden van de jaren tachtig. Het compromis Het vertrouwde verzuilingsmodel, dat in de jaren zestig al hevig wankelde, was eind 1985 nog bepaald niet verdwenen. Verkiezingen begonnen al sterke verschillen in uitslagen te vertonen, maar de grote partijen hielden stand. Elites konden elkaar in verkiezingen nog bestrijden om daarna zaken te doen. Polarisatiestrategieën werkten niet, de drie volkspartijen, CDA, PvdA en VVD, wisselden elkaar aan de macht af. De grote verschillen vormden geen gevaar voor de uiteindelijke consensus. Een consensus die, een aantal vrij marginale uitzonderingen aan de randen van het politieke spectrum daargelaten, niet ter discussie stond. Grote veranderingen als de ingezette afslanking van de verzorgingsstaat, konden uiteindelijk ook bij links instemming vinden. De eerste golf individualisering was voorbij, maar de verzuiling was nog niet definitief van het toneel verdwenen. Paars, in de jaren negentig, bracht daar langzaam aan verandering in. Politieke elites en de samenleving gingen meer en meer met de rug naar elkaar staan. De politieke elites maakten zich zorgen over efficiency, de overheid diende lean en mean te worden met de grote bedrijven als voorbeeld, terwijl tegenstellingen in de maatschappij groter werden. De multiculturele samenleving werd voor de één een nastrevenswaardig doel, voor de ander een somber schrikbeeld. Emancipatie van de burger Terwijl de volkspartijen een dergelijke tegenstelling nog konden opvangen, leidde dat meer en meer tot vervreemding bij de ene groep en het krampachtig vasthouden aan de vertrouwde mechanismen bij de andere. Draagvlak voor het compromis werd minder en moest meer worden bevochten. De uitsluiting van het CDA na vele jaren regeringsverantwoordelijkheid betekende het definitieve einde van de verzuiling. Nieuwe splinterpartijen, met slechts één prominent programmapunt, kwamen op en verdwenen weer even snel. Het radicaal tegenovergestelde van de volkspartij is nu schering en inslag in de politiek. Elk belang heeft nu zijn eigen politieke partij en dus zijn zetel(s) in de Kamer met helaas snel uitbrekende ruzies tussen politiek totaal onervaren Kamerleden. Coalitievorming Coalities van meerdere partijen zijn in de Nederlandse politiek niet ongewoon. Niet het aantal partijen dat nodig is om een kabinet te vormen dat steunt op een parlementaire meerderheid is bijzonder. Maar het is redelijk uniek dat ideologisch volstrekt tegengestelde partijen tot samenwerking worden gedwongen. Oude zekerheden in de politiek zijn verdwenen. Er kwamen onwaarschijnlijke combinaties, louter en alleen om maar tot meerderheden te komen. Alles voor de bestuurbaarheid van het land, maar uiteindelijk leidend tot erosie in de geloofwaardigheid. De elites in het politieke midden zijn nog immer, net als in het midden van de jaren tachtig, gepreoccupeerd met samenwerking, terwijl in de samenleving de tegenstellingen toenemen. Meerderheden die steeds verder afbrokkelen en dikwijls na tussentijdse verkiezingen in de Eerste Kamer niet meer bestaan. Het parlement is een afspiegeling van de samenleving. Met het kwalijke gevolg de steeds meer groeiende tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen. De kiezer is zijn houvast kwijt en oude zekerheden in de politiek zijn verdwenen. Hopelijk kan het CDA in maart 2021 weer het vertrouwde gevoel terug geven.

Vooruitzien DagbladTrouwwist kortgeleden een ambtenaar te vinden die de coronapandemie had voorzien. Maar, zo meldde de krant, er werd door het bevoegd gezag niets mee gedaan. Bij vrijwel elke ramp of majeur ongemak is er na enige tijd wel een ambtenaar of externe adviseur die zich meldt om te vertellen dat hij of zij had gewaarschuwd voor naderend onheil. Maar de ambtelijke leiding vond het in dit geval niet interessant genoeg, of de politiek verantwoordelijke bewindspersoon had andere dingen aan het hoofd. Je vraagt je af wat eigenlijk de zin is van dit soort publicaties. Dat naar deskundig advies niet wordt geluisterd? Scepsis Corona leek niet heel besmettelijk en ook niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar, meldde het rijksinstituut dat over de volksgezondheid waakt. En: de kans is klein dat het virus zich in Nederland verspreidt. En: iemand zonder klachten verspreid het virus niet. Helaas werd dit razendsnel door de gruwelijke realiteit achterhaald en leidde tot enige scepsis richting de oproep die de premier deed in zijn massaal bekeken toespraak tot de natie. Luister naar de deskundigen hield hij ons voor, zij wijzen ons een uitweg uit het coronamoeras. Maar het gezelschap experts bij het RIVM bleek de ernst van de problemen aanvankelijk sterk te hebben onderschat. Lockdown Van een lockdown had nog niemand gehoord. Het Plein in Den Haag lag met volle terrassen onder een flets voorjaarszonnetje. Even later pakten donkere wolken zich samen. Onzichtbaar rukte het virus op, de aandelenbeurs kreeg de eerste klappen, maar de premier voerde na een persconferentie nog een lollige elleboogstoot uit. De deskundigen verschilden soms van mening en hun inlichtingen leidden niet vanzelf tot een strategie. Maar ineens stonden de RIVM cijfers onomstotelijk vast. Geen politicus zou het nu wagen de directeur infectiebestrijding van het RIVM in twijfel te trekken. De premier schermt tijdens persconferenties en Kamerdebatten voortdurend met deskundigen, en dat zijn de mensen van het RIVM. In een crisis neemt ook het vertrouwen in de democratie en individuele politici toe. Burgers zoeken houvast en zetten hun achterdocht opzij. Het wordt vergemakkelijkt door de persoonlijkheid van onze welsprekende, onverwoestbare minister-president. Zijn vele kwaliteiten kunnen onmogelijk worden ontkend, ook wie niets van de VVD moet hebben. Zijn flexibiliteit is in zekere zin een kracht, zijn gebrek aan standvastigheid bevordert ook het democratisch proces. De lenige liberaal verkondigt soms enthousiast een opinie die hij de vorige dag nog in felle bewoordingen bestreed. Onze premier profiteert van wat sociologen en politicologen rally round the flag noemen. Speculeren Politici ruiken alles eerder. Ze zeggen het niet hardop, want ze hebben dikwijls nog geen cijfers of harde informatie. Hun vak bestaat uit speculeren en dan zoveel mogelijk opties open houden. Zo ontwikkelen ze een soort extra zintuig voor onheil. Het voert ons weer eens terug naar de roemruchte provocatie van de oude Europese rechter en hoogleraarA.M. Donner, de vader van de voormalige vicepresident van de Raad van State. Die ooit, op een congres over toekomstgericht beleid, opmerkte: ‘Regeren is wachten’. Dit tot ontsteltenis van de congresgangers die bijna allemaal mooie toekomstvisies of scenario’s hadden verwacht. Regeren is wachten tot het moment -meestal een ernstig incident- waarop eindelijk iedereen bereid is een paar harde beslissingen te aanvaarden die zij daarvoor schromelijk overdreven vonden. Meestal kennen hoge ambtenaren en ministers de risico’s wel, ook die van pandemieën, maar dat wil nog niet zeggen dat ze daarmee hun politieke omgeving kunnen overtuigen. Experts zien bovendien overal gevaren, dus daarvan kan je in een politieke functie beter niet al te gauw zenuwachtig worden. Om hard in te kunnen grijpen met een ‘intelligentelockdown’ moest er dus al sprake zijn van een ernstige situatie, zoals in Noord-Brabant. Het zou pas verontrustend zijn geweest, als in zulke ernstige omstandigheden de premier ingrijpen nog steeds niet had aangedurfd. Ook toen bleek in het regeringscentrum de voorbereiding gebrekkig: het coronavirus bleek zich nogal verrassend te gedragen. Geleidelijke heropening De fase die nu komt, die van de geleidelijke heropening van het maatschappelijk- en economisch verkeer, wordt oneindig veel ingewikkelder en kan ook niet meer alleen door medische experts worden bepaald. Het dilemma is verschrikkelijk genoeg. Men kan kiezen voor een voortgezet gesloten houden van een groot deel van de bedrijvigheid in afwachting van een geschikt vaccin, respectievelijk geneesmiddel, in de zekerheid dat er in de volkshuishouding onherstelbare schade wordt aangericht, die ten koste gaat van algemene welvaart en bestaanszekerheid. Men kan ook voor het andere uiterste kiezen: het betrekkelijk snel weer openstellen van alle maatschappelijke verkeer, in de wetenschap dat dit het virus zal stimuleren opnieuw rond te waren ten koste van duizenden mensenlevens. Het is natuurlijk de kunst om tussen deze extremen het juiste midden te houden, maar niemand die weet waar dat juiste midden zich precies bevindt. De regering zal voor hoogst pijnlijke beslissingen worden gesteld. Voor die beslissingen zal zich geen premier of minister meer achter de experts kunnen verschuilen; oppositieleiders overigens evenmin. Er zal het uiterste worden gevraagd van onze bewindslieden en volksvertegenwoordigers. Met veel minder dan vijftig procent kennis zal voor honderd procent moeten worden beslist. Dat nu is de exacte definitie vanpolitiek. En dat, minder dan een jaar voor de eerstvolgende Kamerverkiezingen.

In Parlement.com las ik een artikel van Prof. Dr. J. Th. J. (Joop) van den Berg, een vooraanstaande PvdA-ideoloog die acht jaar de Wiardi Beckman Stichting, de denktank van zijn partij, leidde en korte tijd fractievoorzitter in de Eerste Kamer was. Hij beschrijft daarin een boek van de Nederlands-Amerikaanse politicoloog Arend Lijphart. Deze publiceerde meer dan een halve eeuw geleden over de Nederlandse politiek dat sedertdien een klassieker is geworden:‘Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek’. Angelsaksische wereld Daarin liet Lijphart zien dat in ons land het functioneren van de democratie nogal afweek van de Angelsaksische wereld met haar nadruk op wisselende meerderheden, meestal gevormd door één partij. Nederland vormde een bestel waarin niet de meerderheid tegenover oppositie stond, maar waar (bijna) alle politieke stromingen deel uitmaakten van de politieke besluitvorming. Dat vergde wel betrekkelijke lijdelijkheid onder de kiezers en een sterke leiding van politieke voorgangers. Die hielden voor hun aanhang de ideologische boodschap hoog maar, zoals Lijphart het beschreef: op het niveau van politieke leiders heerste de zakelijkheid en dus de gerichtheid op resultaat. Zo kon een samenleving van door levensbeschouwing sterk gescheiden gemeenschappen toch een stabiel functionerende democratie vormen. En passant maakte hij duidelijk dat het Angelsaksische model van de democratie niet het enig mogelijke was; daarnaast stond – niet alleen in Nederland – de ‘pacificatiedemocratie’. De prijs van dit democratische alternatief was de gehoorzaamheid aan vaste regels van het spel. Die moesten in acht worden genomen om het te laten functioneren: de al genoemde zakelijkheid, de pragmatische tolerantie van principiële verschillen, gebruik van topconferenties bij crises, evenredigheid in de verdeling van zetels, fondsen en zendtijd, depolitisering van diepe tegenstellingen, veel geheimhouding en het principe dat de regering regeert en het parlement zich beperkt tot reageren en controleren. Politisering In tijden van sterke maatschappelijke verandering na 1968 leek de analyse van Lijphart al spoedig verouderd. Vooral in de jaren zeventig werd het boek gezien als beschrijving van een voltooid verleden tijd. Toen de Nederlandse politiek weer in stabieler vaarwater terecht was gekomen, bleken veel van Lijpharts regels van het spel te zijn behouden, zoals de evenredigheid als verdelingsmechanisme, de zakelijkheid en de toevlucht tot nationale topconferenties als het even spannend werd. Er was ook wel het een en ander veranderd: er was meer neiging tot politisering, groter parlementair activisme en initiatief en vooral een sterke weerzin tegen geheimhouding. Oude maatschappelijke tegenstellingen waren in betekenis verminderd. In tijden van coronacrisis blijkt ‘Lijphart’ weer helemaal terug. Alle oude spelregels zijn weer van toepassing: niet alleen de regels die nooit zijn verdwenen, zoals de neiging tot zakelijkheid (lees ook: technocratie), depolitisering (wij volgen de experts) en topconferenties (wekelijks coalitieoverleg), maar ook spelregels die geruime tijd in onbruik waren geraakt: de geheimhouding en de regering die regeert. Coronakern Dat gedurende de coronacrisis zelf veel is overgelaten aan het crisismanagement van de coronakern van het kabinet valt te begrijpen. Zoals het te begrijpen valt dat onder die omstandigheden de Tweede Kamer het kabinet niet permanent voor de voeten loopt. Maar, het dreigt verder te gaan, als de Tweede Kamer zich niet herstelt en haar rechten als volksvertegenwoordiging niet weer actief gaat gebruiken. Voorts is het kabinet wel erg gemakkelijk in het werken met noodverordeningen waarin de Kamer niet of nauwelijks is gekend en die bovendien bevoegdheden toekennen aan burgemeesters, tevens voorzitters van veiligheidsregio’s, in strijd met de Grondwet. Die veiligheidsregio’s kennen immers geen democratisch orgaan waaraan verantwoording moet worden afgelegd. Gelukkig is het kabinet nu voornemens die verordeningen om te zetten in door de Kamers controleerbare noodwetgeving. Geheimhouding Ook de geheimhouding is weer erg in de mode geraakt. Allerlei beleidsstukken worden onttrokken aan de Wet openbaarheid bestuur. Terecht klagen wetenschapsbeoefenaren over de ontoegankelijkheid van documenten die blijkbaar bepalend zijn geweest voor de besluitvorming in het kabinet. Experts die in het kader van hetOutbreak Managent Team het kabinet adviseren mogen daarover naar buiten toe geen verslag doen. Dat hun vergaderingen vertrouwelijk zijn valt nog te verklaren, maar het uitgebrachte advies aan de regering behoort openbaar te zijn, inclusief bronvermelding.