Poliflw

Agnes Jongerius Europarlementariër PvdA

Maandag debatteerden Tweede Kamerleden en Europarlementariërs gezamenlijk over de Staat van de Europese Unie. Eickhout wil van premier Mark Rutte weten waarom de Nederlandse regering dwarsligt bij voorstellen om te voorkomen dat Europese burgers bij een volgende crisis weer te rekening gepresenteerd krijgen. Dit is zijn analyse over de staat van de Europese Unie in Nederland.

Het is tien jaar geleden dat de financiële crisis in de Verenigde Staten begon. Na een periode van groei stortte de economie keihard in, met grote menselijke gevolgen. Werkloosheid, armoede, onzekerheid, politieke spanningen in Europa.

Inmiddels zien de economische groeicijfers er rooskleurig uit en trekt ook de werkgelegenheid aan. De economie krabbelt op na een lange periode van crisis. Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen bij de groeicijfers.

Ten eerste: het economisch herstel bereikt lang niet alle Europeanen.

De eurozone bereikte qua omvang van de economie in 2016 weer het niveau van voor de crisis. Maar kijken we naar armoedecijfers van Eurostat, dan zien we dat er in de eurozone 5,8 miljoen mensen meer die in armoede leven dan voor de crisis.

De werkgelegenheid stijgt, maar ook het aantal Europeanen dat tegen hun wil een tijdelijk contract of een nul-uren-contract heeft. Het percentage jongeren dat geen baan heeft en geen opleiding volgt, is hoger dan in 2008.

Ten tweede: het herstel is in grote mate te danken aan een buitengewoon monetair beleid.

De rente staat op nul procent en de Europese Centrale Bank (ECB) heeft ongekende hoeveelheden obligaties opgekocht. De ECB moest handelen omdat de politiek het naliet of te traag was. Het is maar zeer de vraag of de ECB bij een volgende klap nog genoeg mogelijkheden heeft om de economie te stabiliseren.

Ten derde: De groeicijfers van nu zeggen weinig over het vermogen van de eurozone om een nieuwe crisis te voorkomen, of om een nieuwe schok te doorstaan zonder dezelfde sociale ellende die we in de eurocrisis hebben gezien in grote delen van de unie.

Er is een momentum om het bouwwerk van de eurozone te versterken. Er ligt een routekaart van de Europese Commissie. De Franse president Emmanuel Macron wil de eurozone schokbestendig maken en optreden tegen sociale dumping. Het eerste hoofdstuk van het Duitse coalitieakkoord bevat een agenda voor een rechtvaardig Europa van gelijke kansen. Duitsland en Frankrijk hebben aangekondigd samen het voortouw te willen nemen.

In de Tweede Kamer en in het Nederlandse kabinet wordt er vaak argwanend gekeken naar deze ontwikkelingen. Het is Nederland goed recht om een eigen lijn te trekken, maar trekt Nederland niet aan de verkeerde kant? De regering wil door met de euro, maar staat op de rem bij vrijwel alle mogelijke voorstellen om de muntunie stabieler en socialer te maken.

Moet de ECB, waarop geen enkel parlement controle kan uitoefenen, dan straks opnieuw de kastanjes uit het vuur zal halen als een euroland in de problemen komt?

Is de eurozone in staat is om de klap op te vangen als de markten het vertrouwen verliezen in - pak hem beet - Italië? Is het verantwoord om alle discussies over een versterking van de eurozone te blokkeren?

Wopke Hoeksta, de Nederlandse minister van Financiën stuurde samen met een paar kleine noordelijke euro en niet-eurolanden een brief waaraan hij de bijnaam Dr. No heeft te danken.

In plaats van aan te haken bij nieuwe Duits-Franse initiatieven voor een stabielere en crisisbestendige eurozone, lijkt de strategie van Nederland om Duitsland op de lijn van oud-minister Schäuble te krijgen: grote spaaroverschotten, meer vrijhandel, meer interne markt en bovenal bezuinigen om het stabiliteitspact te respecteren.

“Het eigen huis op orde” noemt de regering het. Maar het is precies dit beleid, dat de onzekerheid van Europanen heeft vergroot. Het is het beleid dat de politieke verhoudingen tussen noord en zuid op scherp heeft gezet.

Wat nog wel het meest aan stoort, is de manier waarop de premier dit beleid verkoopt alsof het een natuurwet is.

Het is een economisch beleid toegesneden op multinationals die nauwelijks belasting afdragen. Meer markt en snijden in de sociale zekerheid en de publieke sector. Het is dit rechtse recept dat als alternatiefloos wordt gepresenteerd, waardoor burgers zich afkeren van de EU.

In zijn speech in Berlijn beweerde de premier dat landen met een lage staatsschuld goed voorbereid zijn op de volgende crisis. Maar Spanje en Ierland hadden voor de crisis een staatsschuld van ver beneden de zestig procent van het BBP en moesten daarna toch bij het noodfonds aankloppen. Waarom ziet deze regering de staatsschuld als grote boeman? En is het een goed vooruitzicht als overheden opnieuw inspringen voor private schulden?

Gezonde langer termijn overheidsfinanciën zijn belangrijk, maar het was het de uit de klauwen gewassen financiële sector, de oververhitting van de huizenmarkt, een overschot aan krediet die onder andere Spanje en Ierland deden ontsporen.

Dan het andere stokpaardje van de regering: de interne markt. Die kan ons welvaart brengen, zeker. Maar alleen onder voorwaarde dat die goed gereguleerd is. Door alleen te concentreren op het wegnemen van barrières maken we dezelfde fout als in de jaren voorafgaand aan de crisis. Toen konden kredieten op steeds verder gedereguleerde markten ongeremd naar Zuid-Europa vloeien en financiële producten alsmaar complexer en gevaarlijker worden. Het liberaliseren van het dienstenverkeer heeft bovendien voor sociale spanningen gezorgd, onder andere in de transportsector.

Verdere verdieping van de interne markt kan alleen als dit leidt tot een verbetering van de sociale situatie. Niet voor niets stemde het Europees Parlement vorige week het controversiële voorstel voor de e-card voor diensten weg.

“Het huis op orde” betekent wat mij betreft dat de eurolanden garanderen dat gewone mensen nooit meer de prijs betalen voor onverantwoorde risico’s die in de financiële sector genomen worden.

“Het huis op orde” betekent wat mij betreft dat de EU-lidstaten eindelijk in staat worden gesteld om de grootste bedrijven fatsoenlijk belasting te laten betalen. Zorg dat de race naar de bodem bij vennootschapsbelasting gestaakt wordt. Dat er met een Europese grondslag niet langer met winsten geschoven kan worden.

Onder andere Frankrijk wil vaart maken met een Europese aanpak voor een belasting op de grote techbedrijven. Bij het debat over de Europese Raad bespeurde was er bij de minister-president weinig enthousiasme over de nieuwe voorstellen van de Europese Commissie. Ik zie het gevaar dat Apple, Facebook, Google nog jarenlang vrijwel geen belasting afdragen als we moeten wachten totdat er in G20 of OESO-verband overeenstemming.

De economische groeicijfers mogen ons geen zand in de ogen strooien. De eurozone is nog niet stormbestendig en presteert te mager op sociaal vlak. Tien jaar na de crisis is het hoog tijd om dat aan te pakken. Niet alleen met de zeven dwergen uit het noorden maar met al onze bondgenoten in Europa.

Zoals Europarlementariërs morgen, bij het jaarlijkse debat over de Staat van de Unie, het woord mogen voeren in de Tweede Kamer, zo moeten Nederlandse kamerleden en hun collega’s uit andere lidstaten de mogelijkheid krijgen te spreken in het Europees Parlement. 

Zo kan de politiek van de EU, in de visie van GroenLinks dichterbij de burgers worden gebracht. 

Burgers hebben vaak weinig zicht op de manier waarop besluitvorming in de EU wordt gecontroleerd, zegt GroenLinks kamerlid Bram van Ojik, die het voorstel morgen , samen met zijn EU-collega Bas Eickhout  zal doen. “Het Europees Parlement is vaak letterlijk ver weg en beperkt in zijn bevoegdheden. In de nationale parlementen wordt het debat bemoeilijkt door gebrekkig zicht op wat, door wie, wanneer in de EU besloten wordt”. 

Een groot jaarlijks debat van nationale partijleiders met de Europese Commissie kan de Europese samenwerking bevorderen en de controle op de besluitvorming verbeteren, aldus GroenLinks. Als er in de Tweede Kamer voldoende steun is voor het idee, vraagt de partij kamervoorzitter Arib het te bespreken met haar collega’s uit het Europees Parlement en de nationale parlementen.

Deze week precies twee jaar geleden, op 20 maart 2016, ging de Turkijedeal in, die de trek van vluchtelingen en migranten via Turkije en de Griekse eilanden naar West-Europa moest stoppen. Europarlementariër Judith Sargentini maakt de balans op.

Volgens de deal voerde Turkije zijn grenspatrouilles op zodat smokkelbootjes niet meer konden vertrekken en ging akkoord met het terugnemen van Syriërs die die overtocht toch hadden gemaakt. In ruil daarvoor bood de Europese Unie drie miljard aan financiële steun voor de opvang van vluchtelingen in Turkije en beloofde het voor iedere teruggestuurde Syriër een kwetsbare vluchteling vanuit Turkije op te nemen. 

Twee jaar later lijkt de deal – samen met het grenshek tussen Macedonië en Griekenland – voor regeringen in West-Europa een doorslaand succes: er konden asielzoekerscentra dicht. Maar een bezoek aan Lesbos en Chios toont de wrange realiteit. De vluchtelingen op de Griekse eilanden verkeren nog steeds in doffe ellende. Zij arriveerden na 20 maart 2016 en komen daarom niet in aanmerking om hervestigd te worden naar een ander land in Europa. Teruggestuurd naar Turkije worden ze vooralsnog ook niet. Verschillende rechtszaken in Griekenland daarover lopen nog en de Griekse regeringspartij Syriza twijfelt aan de opvang in Turkije, ook al is Turkije volgens Griekenland officieel een veilig land voor vluchtelingen

Dat vluchtelingen niet terug zouden kunnen naar Turkije omdat het er niet veilig is, kon je zien aankomen. En als er niemand terug gaat, dan hoeven Europese lidstaten ook geen vluchtelingen uit Turkije naar de Unie te halen. In 2017 bleef de teller steken op tienduizend hervestigde Syriers. Nederland nam er daarvan - een oog koning - tweeduizend voor zijn rekening. 

Ondertussen oordeelde het Europees Hof van Justitie dat de Turkijedeal geen internationaal verdrag is en dat de Europese Commissie en de Europese Raad officieel geen partij zijn. Hierdoor acht het Hof zichzelf niet bevoegd om te oordelen over de zaken van de vluchtelingen die onder de Turkije deal vallen. 

Twee jaar na de deal met Turkije is dit het resultaat; Turkije houdt vluchtelingen tegen, Europa betaalt maar is niet juridisch aansprakelijk en de beloofde hervestiging komt niet van de grond. Op de eilanden zitten duizenden mensen vast zonder enig uitzicht op verbetering. Toch wordt de Turkijedeal aangehaald als een formule die elders navolging verdient. Laten we nu eens kijken wat er de laatste maanden in Libië is gebeurd. 

Europa heeft de Libische grenswachten getraind en van snelle boten voorzien. Sinds de Libiërs hun eigen wateren weer patrouilleren, komen er aanzienlijk minder migranten aan in Italië. We weten dat migranten die door de Libische kustwacht uit het water worden gered, in een onmenselijk detentiekamp in Libië verdwijnen. Drenkelingen die door schepen met Europese vlag gered worden, mogen niet terug naar Libië, want wij beschouwen dat land als onveilig. 

Na de berichtgeving over de mensonterende situatie in de detentiekampen in Libië is er een grootschalige evacuatie op gang gekomen, geleid door de Internationale Organisatie voor Migratie en betaald door de Europese Unie. De illegale gevangenissen, gerund door mensenhandelaars, liggen nog buiten ieders bereik. Migranten worden uit de officiële detentiekampen bevrijd en terug naar huis gebracht. Vluchtelingen, die thuis het risico op vervolging lopen, worden met hulp van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in Niger gehuisvest. Met de regering van Niger is afgesproken dat dit tijdelijk is en dat Europese landen bereid zijn om deze vluchtelingen in Europa op te nemen. 

Van de naar schatting 47.000 vluchtelingen in Libië zijn er tussen november en februari 1.020 naar Niger overgebracht. Tot nog toe mochten er slechts vijfentwintig naar een Europees land (Frankrijk) vertrekken. Deze week werd bekend dat de UNHCR tijdelijk gestopt is met het evacueren van vluchtelingen van Libië naar Niger, omdat te weinig Europese landen hun belofte aan Niger nakomen. 

Twee jaar na de Turkijedeal lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Libië houdt ze tegen, Europa betaalt maar is niet juridisch aansprakelijk en de beloofde hervestiging komt niet van de grond. Uitkomst: mensen zitten vast zonder enig uitzicht op verbetering. Deze formule werkt niet.