Poliflw

Precies een jaar geleden begon de verschrikkelijke agressieoorlog van Rusland in Oekraïne. In een ceremonie om de inval te herdenken, gaf Tiny Kox, de President van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, tezamen met andere leiders van de Raad van Europa de volgende toespraak:

Een jaar geleden werden we allemaal geschokt en doodsbang wakker toen we hoorden dat de Russische Federatie een grootschalige invasie tegen Oekraïne lanceerde. Hierdoor zijn het afgelopen jaar tienduizenden doden of gewonden gevallen, miljoenen hebben hun huis en vaak zelfs hun land moeten verlaten. Namens de Parlementaire Assemblee wil ik hen huldigen. Vitale infrastructuur wordt voortdurend aangevallen door de agressor en fundamentele rechten en vrijheden van Oekraïense burgers staan op het spel.

Op het moment dat het Russische leger de grenzen van Oekraïne overschreed, overschreed Rusland ook de rode lijnen van de Raad van Europa. Het lidmaatschap van Rusland van Europa's oudste en breedste verdragsorganisatie werd binnen een dag opgeschort en geheel beëindigd binnen 3 weken. Door op deze manier te handelen, hebben de 46 overgebleven lidstaten voor het eerst volledig duidelijk gemaakt dat een oorlog op geen enkele manier verenigbaar is met de plechtige belofte van een lidstaat om de vrede in Europa te beschermen en te bevorderen. De verwoestende aanvalsoorlog van Rusland tegen de staat en de burgers van Oekraïne had nooit mogen beginnen en moet nu onmiddellijk eindigen. Elke dag dat Rusland geen einde aan de oorlog maakt, blijft het internationaal recht schenden en het leven en de toekomst van de burgers van Oekraïne schade toebrengen. Vandaag roep ik de burgers van Rusland op om te doen wat in hun macht ligt om hun president, regering, parlement en leger onmiddellijk een einde te laten maken aan deze aanvalsoorlog. Wie een einde wil maken aan de oorlog, kan rekenen op onze solidariteit en steun.

Degenen die betrokken zijn bij de voortzetting van deze aanvalsoorlog moeten zich ervan bewust zijn dat er nooit straffeloosheid zal zijn. Onze Assemblee heeft unaniem de oprichting geëist van een speciaal internationaal straftribunaal in Den Haag om Russische en Wit-Russische politieke en militaire leiders te vervolgen die deze aanvalsoorlog "beraamden, voorbereidden, initieerden of uitvoerden". Vandaag zijn wij, die 700 miljoen burgers van Europa vertegenwoordigen, solidair met de bevolking van onze lidstaat Oekraïne. We zullen Oekraïne blijven steunen zolang het nodig is, en we zullen niet toestaan dat we aan deze oorlog wennen en het als normaal gaan beschouwen. Elke dag lijden en sterven mensen in Oekraïne in deze oorlog. Laten we daarom onze inzet versterken om alles in het werk te stellen om de vrede in Oekraïne te herstellen en ervoor te zorgen dat gerechtigheid zal geschieden.

Beste Oekraïners, we zullen ons uiterste best doen om al uw fundamentele rechten en vrijheden in ere te herstellen, om de territoriale integriteit en nationale soevereiniteit van Oekraïne binnen internationaal erkende grenzen te herstellen en om Oekraïne weer op te bouwen en te versterken op basis van respect voor de rechtsstaat, mensenrechten en democratie.

Oekraïners, jullie zullen overwinnen! Jullie zijn niet alleen. Laat er vrede zijn in Oekraïne.

De steun voor een ad-hoctribunaal dat de verantwoordelijken voor de oorlog tegen Oekraïne kan berechten, is goed nieuws. Maar snelheid is nu geboden.

Het voorstel om een ad-hoctribunaal op te richten om berechting van de 'crime of aggression' mogelijk te maken, werd vorig jaar voor het eerst gedaan door de parlementaire assemblee van de Raad van Europa. Het internationaal recht, dat met de illegale inval in Oekraïne op 24 februari 2022 schaamteloos werd geschonden, voorziet nu al in het vervolgen en berechten van de meeste misdaden die met deze oorlog samenhangen.

Allereerst is Oekraïne gerechtigd tot vervolging van misdaden die zijn begaan op zijn grondgebied. Daarnaast hebben andere Europese landen, waaronder Nederland, de mogelijkheid strafrechtelijk op te treden tegen bijvoorbeeld misdaden tegen de menselijkheid. Het in Den Haag gevestigde Internationaal Strafhof is eveneens bevoegd om de binnen zijn mandaat vallende misdaden gerelateerd aan deze oorlog te onderzoeken en te berechten. Inclusief mogelijke strafbaarheid van de hoogste Russische autoriteiten. Het mandaat van het Strafhof voorziet daarnaast ook in het berechten van diegenen die op het hoogste niveau verantwoordelijk zijn voor het begin van de agressie ('crime of aggression').

Maar helaas beperkt dit mandaat zich tot landen die bij het Internationaal Strafhof zijn aangesloten. Rusland noch Oekraïne behoren daartoe. Om bijvoorbeeld de Russische president en zijn regering voor die 'moeder van alle oorlogsmisdaden' voor het Hof in Den Haag te kunnen dagen, zou eerst uitbreiding van het mandaat naar niet-lidstaten nodig zijn. Daarover beslist de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties- en daar heeft Rusland een vetorecht.

Daardoor lijkt een gang voor de 'crime of aggression' naar het Strafhof vooralsnog doodlopend. Dat was voor de leden van de parlementaire assemblee van de Raad van Europa de reden om al kort na de Russische inval in Oekraïne te pleiten voor het totstandbrengen van een ad-hoctribunaal. Dat gebeurde eerder in de geschiedenis, bijvoorbeeld na de Tweede Wereldoorlog in Neurenberg.

Om zo'n speciaal internationaal gerechtshof voldoende autoriteit, zeggenschap en slagkracht te geven, zijn onder meer brede internationale steun, een solide internationaalrechtelijke basis, intensieve samenwerking met andere internationale gerechtelijke instanties en de Oekraïense justitie, alsmede een stevige financiële en organisatorische basis vereist.

Het goede nieuws is dat er op al deze punten vooruitgang wordt geboekt. Na de aanvankelijke scepsis groeit het besef dat een ad-hoctribunaal wellicht niet moeders mooiste, maar internationaalrechtelijk wel de best mogelijke juridische constructie is, waarmee voorkomen kan worden dat zij die verantwoordelijk zijn voor de agressieoorlog vrijuit gaan. Na de (unanieme) steun in april vorig jaar voor zo'n tribunaal van de in de assemblee vertegenwoordigde leden van de parlementen van de 46 lidstaten, groeit nu ook het aantal regeringen van die lidstaten die het pleidooi voor zo'n tribunaal ondersteunen: Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Scandinavische en Baltische staten en sinds kort ook Duitsland. De Europese Commissie steunde al in december de oprichting van zo'n ad-hoctribunaal.

Tot de landen die al langer nadrukkelijk pleiten voor het volgen van deze weg, behoort Nederland, dat ook in staat en bereid is om het tribunaal te huisvesten in Den Haag, nu al stad van het internationale recht met een groot aantal internationale instanties, waaronder het Internationaal Strafhof.

Onder andere in de voorbereiding van de komende topconferentie op 16 en 17 mei in Reykjavik van de staatshoofden en regeringsleiders van de 46 Raad van Europa-lidstaten kunnen belangrijke stappen gezet worden om ervoor te zorgen dat er uiteindelijk recht gedaan zal worden na alle begane onrecht en een tribunaal aan de slag kan.

Snelheid is geboden, zorgvuldigheid evenzeer. Waar maar mogelijk zal vanuit de Raad van Europa hulp geboden worden bij het totstandbrengen van dit zo belangrijke internationale tribunaal dat ervoor moet zorgen dat straffeloosheid op het hoogste niveau voor het beginnen van een agressieoorlog niet langer een optie is.