Poliflw

Door Peter van Dalen, Peter Ester op 20 juli 2020 om 17:23

Europa: bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen

De spanningen in Europa lopen hoog op. Met name tussen zuidelijke landen als Italië en Spanje enerzijds, en noordelijke landen als Nederland anderzijds. Het “zuiden” verwijt het “noorden” een harde, ongevoelige opstelling die wars is van solidariteit. Het “noorden” wil staatsschulden niet in één gezamenlijke Europese pot stoppen. Dat zou leiden tot vergemeenschappelijking van nationale schulden en de druk bij zuidelijke landen wegnemen om drastisch te hervormen.

Nationalistische partijen roepen om het hardst dat de Europese geldkraan niet permanent open mag staan voor Rome of Madrid. Zelfs wordt gepleit voor ontbinding van de eurozone en ook de Nexit-gedachte wordt weer beluisterd. Globalistische, eurofiele partijen zien hun kans schoon en eisen een versnelde federalisering van de Europese Unie. Het politieke debat verhardt in snel tempo.

Derde weg

Wij bepleiten een derde weg. De weg van redelijkheid, die nuchterheid en solidariteit verbindt. Het is ook Nederlands belang dat we Zuid-Europa niet opzadelen met een schuldenlast waaronder ze bezwijken. Nederland exporteert stevig naar zuidelijke landen, van vis tot bloemen, van agrarische machines tot kaas. Ons MKB is hier zeer actief. Tal van Nederlandse bedrijven en instellingen hebben financiële belangen ten zuiden van de Alpen en Pyreneeën. Het is dus ook in ons belang dat zuidelijke landen financieel-economisch overeind blijven en maatschappelijk niet verslonzen. Maar minstens zo belangrijk: het spoort met fundamentele waarden van barmhartigheid en gerechtigheid. We laten landen die in de gevarenzone zitten niet aan hun lot over en hun bevolking niet verkommeren.

Bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen. Uitgebreide leenfaciliteiten bijvoorbeeld voor landen die hun toch al hoge staatsschuld verder zien oplopen, met Italië voorop. Om de coronacrisis te overleven heeft Italië geld nodig, veel geld. Hun zo belangrijke toeristische sector is ineengestort. Veel Italianen komen nauwelijks rond. Miljoenen Italianen hebben een collectieve oudedagsvoorziening van amper 500 euro. Onze AOW is het dubbele. Een sociaal drama dreigt voor landen als Italië, ook voor de jongste generatie. Juist nu moet Nederland laten zien dat onze principes van saamhorigheid en gerechtigheid hier leidend zijn. Kredieten uit het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) voor zuidelijke landen moeten worden versterkt. Laten we de voorwaarden niet te hard maken. Wij denken aan soepele terugbetalingsregelingen. De rentestand maakt dat mogelijk.

Vergroening

Voorts willen wij het ESM-pakket versterken met andere constructies zoals herstelobligaties of ‘corona-bonds’. Dat zijn leningen die door de Europese Unie worden aangegaan met als specifiek doel om voor een bepaalde looptijd (zeg 15 jaar) in de lidstaten de klappen van de coronacrisis op te vangen en te bestrijden. Omdat de EU gezamenlijk leent, kan de rente zeer laag zijn. Lager dan wanneer Italië of Spanje zelf zouden lenen op de kapitaalmarkt. Dergelijke leenfaciliteiten willen we koppelen aan milieu- en klimaatdoelstellingen zoals die (gaan) gelden voor de EU als zodanig. Lidstaten die projecten en bedrijven steunen die groener uit de crisis willen komen, zouden voor een dubbeldeel van deze obligaties in aanmerking kunnen komen. We sturen daarmee op de noodzakelijke verduurzaming van Europa. Let wel: dit zijn geen eurobonds waarbij tegen een vrijwel onbeperkte looptijd ongericht obligaties worden uitgegeven. Die leiden immers tot collectivisering van schulden in de gehele eurozone. Onze derde weg verbindt solidariteit met zuidelijke landen met gericht herstelbeleid en verduurzaming van hun economie.

De richting die de ministers van Financiën van de Eurogroep de afgelopen dagen in zijn geslagen, zien we als een goede stap: crisisondersteuning vanuit het ESM. Noodzakelijk omdat de situatie nu echt anders is dan bij de eurocrisis van enkele jaren geleden. En, er zijn in zuidelijk Europa sindsdien stappen gezet; denk aan de hervormingen op de arbeidsmarkt in Spanje en de reductie van de Portugese staatsschuld. Italië heeft een begin gemaakt met hervorming van de pensioenen. Het zou bijzonder cru zijn dit allemaal te laten vervliegen.

Wij bepleiten de ESM-faciliteit aan te vullen met onze voorstellen zoals herstelobligaties of ‘corona-bonds’, hand-in-hand met vergroening. Zo blijft de Europese solidariteit in stand en wordt de duurzame ontwikkeling aangejaagd. Deze waardengedreven combinatie is de kern van onze derde weg. Ook voor Nederland geldt dat in deze bijzondere tijden, bijzondere maatregelen moeten worden genomen.

Peter van Dalen is Europarlementariër voor de ChristenUnie en Peter Ester is Senator voor de ChristenUnie

De motie van SP-Kamerlid Jasper van Dijk om alleenstaande vluchtelingenkinderen op de Griekse eilanden in Nederland op te vangen, is vannacht helaas verworpen. Van Dijk had goede hoop dat de motie een meerderheid zou halen, maar uiteindelijk trokken coalitiepartijen ChristenUnie en D66 hun steun toch in.

De afgelopen maanden groeide de steun voor het plan om alleenstaande kinderen van de Griekse eilanden te halen enorm. Circa 150 gemeenten en ook provincies betuigden hun steun. In Europa zijn meer dan tien landen die zich bereid verklaarden om kinderen op te nemen. Dit in reactie op het Griekse verzoek aan de lidstaten om 2.500 alleenstaande kinderen op te nemen. De Nederlandse regering koos echter voor een plan om kinderen in Griekenland zelf op te vangen. Dit was overduidelijk een poldercompromis tussen de zwaar verdeelde coalitiepartijen. Het plan komt echter nauwelijks van de grond, blijkt uit onderzoek van de onder andere de Groene Amsterdammer. Om die reden nam opnieuw de druk toe om kinderen in Nederland op te vangen.

Van Dijk: ‘De kinderen bevinden zich in erbarmelijke omstandigheden op de Griekse eilanden. Het is Europees grondgebied, dus ook Nederland heeft hierin een taak. Dat was immers de afspraak na de vluchtelingencrisis in 2015. Er komt ondanks mooie beloften weinig terecht van een eerlijke verdeling van vluchtelingen in Europa. Over twee weken is er een nieuwe kans om het voorstel te doen, bij het debat over de Europese top.’

Die procedure zit muurvast, omdat veel regeringsleiders liever geen Europese bemoeienis zien en elkaar de hand boven het hoofd houden. Hoe zorgwekkend de situatie ook is. Daarmee ondermijnen zij een kernidee waar de EU op steunt: we houden elkaar scherp op autoritaire reflexen, opdat we in Europa niet de fouten uit het verleden herhalen. Met een Europese Commissie als scheidsrechter boven de partijen. De politiek leiders die hun landen vertegenwoordigen in Europa moeten net zo scherp op de democratie zijn, als dat ze zijn op de begrotingsafspraken. Helaas gaat snoeiharde kritiek op landen die de begrotingsregels schenden, gepaard met poeslieve mededelingen richting niemand in het bijzonder. Minister Blok meldde trots dat er een “diplomatiek statement” was opgesteld, dat opriep tot respect voor de rechtsstaat in coronatijden. Dat statement noemde Hongarije niet eens bij naam en was zo vaag, dat Orbán doodleuk mee tekende.

We kunnen het niet laten gebeuren dat landen in onze Unie op deze wijze afglijden tot autoritaire staten. Europese subsidies aan die landen moeten rechtstreeks worden uitgekeerd aan de uiteindelijke doelgroepen, in plaats van uitkering via de nationale overheidsinstanties. Het inperken van het stemrecht van de rechtsstaatschenders via de artikel-7-procedure zit vast. Daarom moet het bedreigen van een fundamenteel principe van de EU, de rechtsstaat, in de portemonnee bestraft worden. Die omslag is dringend nodig, want vooralsnog lijkt alles “business as usual”. Uit het eerste coronasteunpakket van de Europese Commissie kregen Hongarije en Polen het meest, respectievelijk €5,6 en €7,4 miljard. Het noodlijdende Italië kreeg nog geen derde. Terwijl in Hongarije mensen werden opgepakt om kritische posts op Facebook en in Polen een regeringsvertrouweling de leiding kreeg over het Hooggerechtshof, bleven de euro’s gul overgemaakt worden naar de regeringen in Boedapest en Warschau.

Het zijn bizarre tijden. We kijken terug naar 2019, een jubeljaar. Tot een paar maanden geleden zat hier nog een tevreden minister van Financiën, en het kon niet op. Het overschot op de begroting bedroeg 14 miljard. De staatsschuld verdampte zienderogen tot onder de 400 miljard. En de werkloosheid was nog nooit zo laag geweest, met 2,9%. Wie doet me wat, moet deze minister gedacht hebben.

En toen kwam corona. Een pandemie die de hele wereld op zijn grondvesten deed schudden. Een nachtmerrie voor de volksgezondheid, de ic's, maar ook de economie. Deze minister breekt het ene na het andere record in een paar maanden tijd. Hij kan zo in het Guinness Book of Records. Hij dacht dat Wouter Bos de schuld het hardst heeft laten oplopen, maar nu is hij het zelf. De consumptie, de consumentenvertrouwen: ze zijn weggezakt naar historische diepten. Inmiddels hangen 114.000 bedrijven en 350.000 zelfstandigen aan het infuus. Bijna 2 miljoen werknemers krijgen hun loon doorbetaald door de Staat. Ongekend.

Ondanks deze maatregelen gingen er in april toch nog 160.000 banen verloren. De grootste daling sinds 2003. Hoe kan het, vraag ik aan de minister, dat er ondanks al die pakketten toch nog zo veel mensen hun baan verloren? In de Voorjaarsnota ging de minister nog uit van een krimp van 7,5% en een tekort van 92 miljard voor dit jaar. Maar dat was een maand geleden. We kregen de Voorjaarsnota erg vroeg dit jaar. Komt er nu een tweede noodpakket met 13 miljard en weer uitstel van belastingen voor drie maanden, dan komt dat met 35 miljard veel hoger uit. Mijn volgende vraag aan de minister is: hoe ziet het nieuwe tekort eruit, met het tweede steunpakket? En krijgen we nog een update van de Voorjaarsnota, voordat we hierover een debat hebben, misschien samen met de junibrief van het Centraal Planbureau? Want de cijfers zijn inmiddels achterhaald.

Voorzitter. De economie ligt in coma. Bedrijven en werknemers worden met steunpakketten in leven gehouden door de belastingbetaler. Inmiddels is de rekening opgelopen tot boven de 100 miljard in drie maanden tijd. Nu Nederland kampt met de grootste crisis sinds de jaren dertig, gaat dit kabinet onderhandelen over herstelfondsen van vele honderden miljarden om een land als Italië te helpen. Ik snap daar niets van. Er wordt gesproken over giften en leningen tot wel 2.000 miljard, terwijl we hier in Nederland de grootste crisis sinds de jaren dertig hebben.

Waar ik ook niets van snap, voorzitter, is dat de ECB maar door kan gaan met het onbeperkt opkopen van Italiaans schuldpapier. Inmiddels staat de teller op meer dan 3.000 miljard. 2.000 miljard voor een herstelfonds, 3.000 van de ECB. Allemaal vele miljarden die straks terugbetaald moeten worden door de belastingbetaler. Klopt het dat de ECB de beperkingen voor het opkoopprogramma heeft geschrapt? Ze kunnen dus ook nog een keer voluit hun gang gaan als het gaat om het opkopen van Italiaans schuldpapier. De enige reden, zo geef ik deze minister mee, waarom Zuid-Europese landen pleiten voor die steunpakketten van vele honderden miljarden is dat ze ons onder het mom van solidariteit de rekening van hun eigen onhoudbare schuld willen presenteren. Waarom gaat Italië niet naar de kapitaalmarkt, zo vraag ik aan deze minister. Ze betalen 1,5%. Waarom moeten er steunpakketten komen van 2.000 miljard, terwijl ze al het geld dat ze nodig hebben gewoon op de kapitaalmarkt kunnen lenen, net als deze minister? De enige reden die ik kan verzinnen, is dat ze niet van plan zijn terug te betalen, want als je de beleggers op de kapitaalmarkt niet terugbetaalt, dan heb je een groot probleem. Dan ben je een paria voor de komende 50 jaar en dan wil niemand je meer geld lenen. Maar als je de Europese Commissie of de andere lidstaten of de ECB niet terugbetaalt, dan wordt dat gezien als solidariteit. Let dus op uw zaak. De PVV zegt dan ook: trap er niet in; we hebben elk dubbeltje keihard nodig.

De PVV is dan ook blij dat ex-CDA'er Bert de Vries inmiddels ook het licht heeft gezien en zegt dat we zo snel mogelijk de euro moeten verlaten en naar de gulden terug moeten. Ik hoop dat deze minister en deze staatssecretaris, die ook van CDA-huize zijn, zich beiden laten overtuigen door dit inzicht van Bert de Vries. Ook Lex Hoogduin bepleitte recentelijk dat het mogelijk moet zijn dat een land uit de euro vertrekt, of uit de euro wordt gezet. Voor Italië zou het immers ook veel beter zijn als het niet in het harnas zou zitten van de euro. Langzaam komt het onze kant op.

Voorzitter. Tot slot nog even over de KLM. We hebben daar een maand geleden of een paar weken geleden een debat over gehad in de Oude Zaal. Toen ging het over een steunpakket van tussen de 2 miljard en 4 miljard. Ik zei toen nog: dat is nogal een verschil: 2 miljard of 4 miljard. Hoe staat het daar nu mee? We hebben niks meer gehoord. Kan de minister ons een update geven van die onderhandelingen? Liggen de banken dwars? Wat is er aan de hand met de KLM? En kan de minister ook gelijk aangeven hoe hij gaat stemmen en hoe hij gaat voorkomen dat Ben Smith alsnog een bonus krijgt toebedeeld? Ik ben benieuwd.