Poliflw

(Tekst uitgesproken door Maarten Everling bij de themavergadering 11-9-2020 over de RES)

Het klimaatbeleid, de energietransitie, zal rechtvaardig zijn, of zal er niet zijn.

Voorzitter, dat bedoel ik niet in de zin van: de dood, of de gladiolen. Alles of niets. Ik bedoel hem anders: rechtvaardigheid als vóórwaarde voor een succesvol klimaatbeleid en een succesvolle energietransitie. Ik kom hier straks uitgebreid op terug.

Voorzitter. Ik kan helemaal in gaan op de 4 verschillende RES’en in Brabant. Of eigenlijk in bijzonder: op de bestuurlijke reactie van GS op die van de MRE. Dat zou reuze interessant zijn, daar zouden we echt genoeg over kunnen melden. Maar eigenlijk vind ik het niet kies om 1 Brabantse RES hier volledig te bespreken, te bekritiseren en vervolgens GS huiswerk mee te geven voor de definitieve bestuurlijke reactie. Dat riekt naar willekeur en daar passen we voor. Bovendien vind ik dit vooral ook een zaak van onze volksvertegenwoordigers in de betreffende regio’s. Hiermee wil ik niks afdoen aan het feit dat er door de vier regio’s keihard is gewerkt aan de concept-RES’en en ik wil de vier vertegenwoordigers van de regio’s ook danken voor hun heldere presentaties.

Maar wat voor nu interessanter voor ons is, vind ik toch de rol die het nieuwe college voor zichzelf ziet. En hoe wij: PS, onze provinciale rol zien. Blijven we op een afstandje kijken? Geven we een paar tipjes? Of gaan we all-in?

Voorzitter, wij maken ons zorgen om grofweg twee aspecten van de huidige gang van zaken:

De betrokkenheid van bewoners Verdeling lusten-lasten

Betrokkenheid van omwonenden

Het is ontzettend belangrijk dan omwonenden van wind- of zonne-energie projecten goed betrokken worden. Kunnen ‘participeren’. Niet de klassieke overval tactiek die je doorgaans hoort: projectontwikkelaar dropt een plan en alles lijkt al in kannen en kruiken. Dit is dé manier om mensen op tegen je in het geweer te jagen. Of het nu over een windmolen of een kerncentrale gaat. Inspreker Jeroen Verhoeven had het er ook al over: wij willen méédoen. En terecht, het gaat wel om hún omgeving, mogelijk ook hún gezondheid. Maar wat houdt dat dan in? Meedenken? Meedoen? Meebeslissen? Wat ons betreft alle drie! Maar hoe staat GS hierin?  Ik hoorde Gedeputeerde de Bie net zeggen: we willen dicht op de burger zitten. Is daar nu sprake van dan?

Omwonenden hebben vaak goede en realistische ideeën. Hierbij was bijvoorbeeld bij de opschaling in het Karolinapolder óók sprake van. Ze hadden een alternatief dat aan álle voorwaarden voldeed… behalve dan dat het bedrijf dat er achter zat, vond dat ze daar te weinig aan konden verdienen. En daarmee kom ik op de verdeling lusten en lasten.

Verdeling lusten en lasten

Ilse van den Meijdenberg van Energie Gezond Waalwijk had het ook al over sociale wind: het zou volgens haar het draagvlak vergroten. Voorzitter, naast betrokkenheid is het gevoel van een eerlijke verdeling van lusten en lasten ongelooflijk belangrijk. Het voelt voor iemand die onder een windmolen woont natuurlijk buitengewoon oneerlijk dat de energiecowboys subsidies opslurpen, winsten in hun zakken stoppen, terwijl de bewoners alle lasten dragen, inclusief het financieren van de subsidies via de Opslag Duurzame Energie in hun energierekeningen. Wat ons betreft: stop de energiecowboys, neem zélf de regie. 

De rechtvaardigheid zit hem in de combinatie van deze twee aspecten. Waar wij ons zorgen over maken is dit: wij zien die rechtvaardigheid niet. Het schort aan inzet daarop bij beide aspecten. Omwonenden worden niet of nauwelijks betrokken en van een eerlijke verdeling van de lusten en de lasten is ook geen sprake. Wat is de reactie van GS hierop? En is GS van plan om deze twee randvoorwaarden voorop te stellen en daar vol mee aan de slag te gaan? Wat ik nu zie is puur de procesrol. Daar gaan we het niet mee redden en gaat de energietransitie roemloos ten onder.  Of is dat misschien uiteindelijk toch het doel van deze gedeputeerde?

Enexis Beheer beheert het elektriciteits- en gasleidingennetwerk in Brabant, Limburg en delen van Noord-Nederland. Het valt onder de Enexis Holding. Alle aandelen van Enexis zijn in handen van vijf Nederlandse provincies en zo'n 130 gemeenten. De gemeenten in Noord-Brabant hebben 30,8% van de aandelen in handen en de provincie Noord-Brabant zelf 7,6%.

Enexis staat voor grote investeringen, onder andere vanwege de in omvang toenemende duurzame energie. Daarom wilde de provincie Noord-Brabant (in persoon van Gedeputeerde Staten - GS) een hybride converteerbare aandeelhouderslening verstrekken, nader te bepalen binnen een bandbreedte van 150 tot 225 miljoen €. Prettig is dat de provincie dan nog een beetje geld vangt voor vermogen dat anders renteloos wegroest. Het geld is bedoeld voor versterking van het elektriciteitsnetwerk in Noord-Brabant.

Het voorstel kwam aan de orde in de vergadering van Provinciale Staten (PS) van 19 juni 2020.

Het was eigenlijk de bedoeling dat PS het voorstel als vooral technisch zou behandelen. Men moest ‘ja’ zeggen en zich er verder niet mee bemoeien.

Nu is dit een goed voorstel. De Socialistische Partij (SP) vond dat ook, maar had geen zin om het voorwerp als alleen maar technisch te beschouwen. Er zitten nogal wat politieke kanten aan het werk van de Enexis Holding. Zowel aan het netbeheer zelf (welke klanten bedien je het eerst?) als aan de dochterbedrijven (‘netwerkbedrijven’) die onder de Holding mogen vallen, en die op de grens van overheid en markt zitten (mag Enexis zelf een opslagvoorziening bouwen en beheren?). De Authoriteit Consument en Markt (ACM) is argwanend.

SP-fractievoorzitter Maarten Everling had twee amendementen ingediend. 

Het eerste amendement vroeg aan GS om er bij Enexis op aan te dringen om bij het verzwaren van het netwerk prioriteit te geven aan initiatieven vanuit de samenleving, zoals energiecoöperaties. Het tweede amendement vroeg aan GS om de invloed aan te wenden om ook de opslag van energie deel uit te laten maken van de infrastructuur van Enexis.

Opslag van elektrische energie (bijvoorbeeld in de voormalige experimentele buurtbatterij zoals in Etten-Leur) kan de verzwaring van het netwerk deels overbodig maken. De opslag vlakt pieken af. Dat kan in principe ook financieel gunstig zijn. Toch maakte het document, dat ten grondslag lag aan de lening, er geen gewag van.

De twee amendementen werden gesteund door de SP zelf, Groen Links en de Partij voor de Dieren. Een meerderheid van PS vond dat een dergelijke voorbereidingsvergadering, waarmee GS op pad gestuurd werden, vooral technisch moest zijn. En omdat partijen als de PVV en Forum voor Democratie sowieso niets te maken willen hebben met alles waar ‘duurzaam’ voor staat.

De SP vindt dit een gemiste kan, maar zal dit soort onderwerpen op de politieke agenda houden.

De tekst van de motie en de amendementen zijn hieronder als bijlagen te zien.

Bij de foto: getoond is de experimentele buurtbatterij, die van 2012 tot 2018 als experiment gefungeerd heeft in de wijk De Keen in Etten-Leur. De resultaten van het experiment worden nu  geanalyseerd).

Het Forum voor Democratie in onze provincie (FvD) vindt bij nader inzien toch dat de klimaatverandering mede komt door menselijk handelen. Tenminste, als we FVD gedeputeerde Smit mogen geloven. Hij bevestigde, op vragen van de SP, uitdrukkelijk dat klimaatverandering bestreden kan worden met het circulair maken van onze economie en het doorvoeren van de energietransitie. En dat zijn toch zonder twijfel menselijke activiteiten. Opvallend, want FvD ontkent normaal resoluut dat klimaatverandering door de mens wordt veroorzaakt. Klimaatverandering is (of moeten we zeggen was?) voor hen een natuurverschijnsel en daarmee reden om er vooral niets aan te hoeven doen.

De Provinciale Staten stemden met een grote meerderheid in met de “Visie Klimaatadaptatie”. Een visie die nog opgesteld is door het vorige college, met name door de GroenLinks gedeputeerde Rik Grashoff, en nu een-op-een is overgenomen door het nieuwe college. Deze zijn er, zo bevestigde gedeputeerde Smit, voor 100% mee eens. De visie was weliswaar uitdrukkelijk gericht op het omgaan met de gevolgen van klimaatverandering, maar verwees daarbij voor het inperken van klimaatverandering naar circulaire economie en de energietransitie. De SP wilde daarom weten of dit een passage was die door het nieuwe college over het hoofd was gezien. Maar dat bleek geenszins het geval. Ook die passage kon de FvD gedeputeerde volledig onderschrijven.

 

Afgelopen 14 mei ontvingen de staten een Statenmededeling met betrekking tot de ‘Verkenning Duurzame polder: resultaten en vervolg’, gedateerd 24 maart. In deze Statenmededeling werd duidelijk dat er een eindrapport ligt over de Verkenning Duurzame Polder.

Het bevreemdt de SP-statenfractie en de  lokale raadsfracties, dat het eindrapport nog niet gedeeld wordt, zogenaamd vanwege de Corona-maatregelen, maar dat tegelijkertijd in deze statenmededeling er wel al uit geparafraseerd wordt. Daarbij wordt er ook een inkijk gegeven in de raadsvoorstellen. Voorstellen, die bij de Raden zelf op het moment van schrijven dus nog niet bekend zijn.  Daardoor ontstaat het gevoel dat een aantal zaken al in verregaande voorbereiding is.

Daarom heeft Maarten Everling van de SP-Statenfractie Noord-Brabant de volgende vragen aan het College van Gedeputeerde Staten gesteld:

Kan het college ons het eindrapport per ommegaande toezenden? Kan het college zich de verbaasde reacties van raadsleden over deze gang van zaken voorstellen en wat is de reactie van het college hierop?

Onder 3.5 in de Statenmededeling wordt aangegeven:

Daarnaast biedt het de mogelijkheid om rekening te houden met gefaseerd ontwikkelen (2030 met doorkijk naar 2050) en het borgen van de ruimtelijke kwaliteit ook na 2030 aangezien de polder meer ruimte biedt dan de RES-opgave voor beide gemeenten tot 2030;

We snappen dat de ruimtelijke kwaliteit voor de langere termijn geborgd moet zijn. Echter, het specifiek openhouden van een gefaseerde ontwikkeling, tot 2050, lijkt daarmee juist op gespannen voet te staan. Nota bene in onze eigen Interim Omgevingsverordening (Art. 3.37) staat opgenomen dat windturbines tijdelijk van aard zijn en dat het landschap in oorspronkelijke staat hersteld moet worden.

 

Kan het college reflecteren op de aangehaalde passage uit de Statenmededeling en het genoemde artikel uit de Interim Omgevingsverordening?

 

De SP hecht grote waarde aan draagvlak voor grootschalige energieopwek vóórdat de schop de grond in gaat. Het coalitieakkoord dicht ook grote waarde toe aan draagvlak. Daarover heeft de SP-fractie de volgende vragen:

Is er volgens het college op dit moment sprake van draagvlak voor grootschalige energieopwek in de polder tussen Den Bosch en Oss? Waar blijkt dit uit? Deelt het college de mening van de SP dat draagvlak niet vanzelfsprekend is en dat daar de nodige moeite voor gedaan moet worden? Zo ja,  nu de drie colleges de Geffense, Lithse, Nulandse en Rosmalense polders geschikt achten voor het grootschalig opwekken van zonne- en windenergie, hoe gaat het college zich dan hard maken voor draagvlak voor de plannen bij de inwoners en omwonenden van deze polders? Zo nee, waarom niet? Is het college het eens met de SP dat burgers en raadsleden voldoende tijd moeten krijgen om zich in te lezen en dat het daarom niet past om gereedliggende rapporten maandenlang geheim te houden?

 

Deelt het college de mening van de SP dat wanneer grote investeerders en projectontwikkelaars de lusten opstrijken van grote windmolenparken en omwonenden vooral met de lasten blijven zitten, dat dit slecht is voor het draagvlak? Zo ja, hoe gaat het college dit voorkomen? Zo nee, waarom niet? Is het college bereid om in de directe omgeving van de polder een referendum te organiseren over het uiteindelijke plan?

Nadat in mei 2016 al de aftrap was gegeven voor het Uitvoeringsprogramma Energie, is de Energie-agenda vandaag vastgesteld door Provinciale Staten Noord-Brabant. Bij eerdere bespreking van het stuk gaf Joep van Meel al aan wat voor de SP-fractie het belangrijkst is: “De SP onderschrijft uiteraard de doelstelling om in 2030 tenminste 50% duurzame energie op te wekken en ten minste 50% reductie van broeikasgassen te realiseren. We moeten wel veel aandacht besteden aan klimaatrechtvaardigheid. Het is niet de bedoeling dat de energierekening voor huishoudens verder stijgt. Wat ons betreft geldt de vuistregel dat de vervuiler betaald.”

Het stuk wat vandaag is aangenomen is wat de SP betreft een stuk klimaatrechtvaardiger. De SP-fractie is blij met de toevoeging van het hoofdstuk waarin aandacht is voor energie rechtvaardigheid, draagvlak en draagkracht. We moeten er immers voor zorgen dat iedereen kan meeprofiteren van de energietransitie. Niet alleen de tesla-rijder en eigenaar van een koopwoning, maar zeker mensen met een kleinere beurs en mensen die een woning huren. Kortom een eerlijke verdeling van de lusten en lasten. Ook zijn we blij met de toezegging van de gedeputeerde dat plannen voor grote windparken zoals tussen Oss en Den Bosch, niet zullen worden goedgekeurd als er geen sprake is van goede participatie door omwonenden. Het is een goed begin op weg naar een duurzamer Brabant en daarom heeft de SP-fractie vandaag ook voorgestemd.

 

 

Een delegatie van de SP-fractie in Provinciale Staten (PS) van Brabant en uit kringen van de Tilburgse SP-fractie heeft op vrijdag 22 juni 2018 een werkbezoek gebracht aan DIFFER. De delegatie werd ontvangen door directeur Richard van de Sanden. Er volgde een rondleiding, een inleiding en een discussie.

DIFFER als instituut DIFFER staat voor Dutch Institute For Fundamental Energy Research. Het is een NWO-instituut dat sinds 2015 een eigen laboratorium heeft op de Eindhovense TU/e . De verhuizing is betaald met €5,0 miljoen vanuit de regio (provincie, MRE en gemeente Eindhoven) en met €4,0 miljoen vanuit NWO. Er werkt een staf van 220 mensen (verdeeld over 150 fte), en het jaarbudget bedraagt bijna €14 miljoen, grotendeels publiek gefinancierd. DIFFER heeft een zestal geregistreerde patenten en licensies uitstaan bij de industrie en heeft vier industriele partnerships. Als uit die patenten geld gaat rollen, krijgt DIFFER royalties.

DIFFER als onderzoeksinstelling DIFFER werkt op twee hoofdonderwerpen, kernfusie en “Solar Fuels”.

Voor kernfusie is DIFFER toeleverancier van research ten behoeve van het Europese onderzoeksproject ITER. Concreet doet men onderzoek met hele hete plasma’s aan materialen, die binnen de ITER een uitlaatpoort moeten worden. Vroeg of laat moet beheerste kernfusie (om PinkFloyd te citeren “Setting the controls for the heart of the sun”) een regelbare volcontinu basis worden voor de elektriciteitsvoorziening. Politiek is dit belangrijk, maar het is ver van het regionale en lokale bed.

Voorstelbaarder en dichter bij huis is het solar fuels – programma. De TU/e en de Brainportregio dromen over het Fuelliance-initiatief (een naam in analogie met het dunne PV-film onderzoeksproject Solliance) dat iets vergelijkbaars moet gaan doen met synthetische brandstof uit zonlicht of overschotten aan duurzame elektriciteit.

De basistechnieken hiervoor bestaan al, maar de opgave is om die op een goede wijze te combineren en op te schalen. Als men dit op grote schaal en voor betaalbare prijzen voor elkaar zou krijgen, heeft dat klimaatvoordelen. Bovendien brandt de synthetische brandstof veel schoner dan fossiele brandstof. Het Beraad Vlieghinder Moet Minder heeft bijv. om die reden synthetische brandstof op zijn eisenlijstje staan. Het rendement van de hele keten (van bijv. energie in zonlicht naar synthetisch ‘aardgas’) is nog klein (onder de 10%). Dat is een van de dingen die veel beter moet (maar het rendement van zonnepanelen was in het begin ook veel kleiner dan het nu is).

In de discussie ging het over de vraag waar je de oppervlakten vindt om dergelijke hoeveelheden energie te produceren. Het antwoord is: in landen met veel zon en veel ruimte, zoals de Sahara. Marokko heeft bijvoorbeeld veel zon-initiatieven.

Maar het zou ook een basis kunnen zijn om de positie van landen als Griekenland en Spanje binnen de EU te versterken. Dit is nog toekomstmuziek.

Men kan de geproduceerde elektriciteit via zg. HVDC-kabels rechtstreeks transporteren, maar dat is duur. Het is tien maal zo goedkoop (zegt Van de Sanden) als je de stroom op locatie omzet in synthetische brandstof en die op de gebruikelijke wijze met tankers rond vaart. (Dat er een HVDC-kabel naar Noorwegen ligt (de NorNed-kabel) is omdat die helpt om in real time het elektriciteitsnet te stabiliseren. De elektrische energie gaat ’s nachts naar het Noorden en overdag naar het Zuiden, en per saldo gaat er netto niet veel doorheen. Desalniettemin heeft het ding zijn aanlegkosten in no time terugverdiend.)

Een advies voor de provincie en de gemeenten In rangorde van verdienste staat energie-efficiency, isolatie en het gebruik van restwarmte bovenaan.

Het gebruik van restwarmte echter is een bij uitstek politiek vraagstuk. Want wie legt de warmtenetten aan en wie exploiteert ze? De Eindhovense TU/e zelf heeft bijvoorbeeld een groot warmteoverschot en zou gemakkelijk een stuk omgeving kunnen verwarmen, maar de TU/e gaat echt zelf niet zo’n net aanleggen – als dat überhaupt al zou mogen. En ook de industrie mag niet zomaar van alles. De nationale politiek zou eens kritisch naar de Warmtewet moeten kijken.

Voor de grootschalige uitrol van wind en zon is de betrokkenheid van de lagere overheden van essentieel belang. Dat zal veel gaan vragen!